کلیات
افغانستان کشوری با اقتصاد کشاورزی سنّتی و میزان پایینی از سطح آگاهی (سواد عمومی و تخصصی)، و فاصله ی روشن از زندگی نوین صنعتی شناخته می شود. این ویژگی‌ها یک کشور عقب نگاه داشته شده را در ابعاد گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نشان می دهند. بنابراین، افغانستان کشوری است که بافت کلی اجتماع آن از معیار‌های نوین جهانی فاصله دارد؛ از جمله آنکه میزان شهرنشینی و زندگی شهری در این کشور پایین است؛ زیرا شهرنشینی تنها ۳۰ درصد جمعیت این کشور را شامل میشود.
افغانستان دارای ۳۴ استان و حدود چهارصد شهرستان است. اقتصاد عمومی افغانستان کشاورزی سنّتی است. در این زمینه نیز امکانات و شیوه‌های صنعتی بسیار ضعیف و کمرنگ هستند. برای نمونه، درصد پایینی از تخصص و اصلاحات در بخش کشاورزی در ابعاد آبیاری، کشت و برداشت محصولات وجود دارد.
بسیاری از کارشناسان عقیده دارند: جامعه افغانستان یک جامعه قومی و قبیله‌ای است و ملّت سازی در این کشور، روند درستی را طی نکرده و یا اصلا شکل نگرفته است. بهترین دلیل آن این است که هویّت ملّی در این کشور شکل کاملی پیدا نکرده و افراد این کشور پیش از آنکه افغانی (هویّت ملّی) باشند، هزاره، ازبک، پشتون و تاجیک هستند. بسیاری از مشکلات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی افغانستان از بافت سنّتی و بسته آن کشور نشأت گرفته است. بر این اساس، تمامی ساختارهی اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در ماهیت خود، از روند جدید و شیوه معمول دنیایی کنونی فاصله دارند.
نظام سیاسی افغانستان از حیث نهاد‌های سیاسی و اداری، وضعیت بدی را سپری می کند. از این لحاظ، ساختار به شدت ساده، کهنه و ناکارآمدی دارد. در این زمینه، بخشی از مشکلات به خاطر فقدان تخصص نیرو‌ها و بخشی دیگر نبود سازماندهی درست و عدم امکانات لازم است.
جامعه عقب نگاه داشته شده افغانستان در بعد اجتماعی، رفتاری و روانی نیز وضعیتی بسته دارد. میزان تنش های فردی و گروهی افراد بالاست، و مدارا و تساهل اجتماعی، فرهنگی و همگرایی بین اقوام بسیار ضعیف. در نتیجه، تاریخ سیاسی این کشور «تاریخ کشمکش اقوام بری خودمختاری و یا سیطره قومی» لقب یافته است، به نحوی که پیش از دوره کنونی هیچ نوع مشارکت فراگیر قومی در این کشور شناخته شده نیست.
تاریخ افغانستان دهه ۱۳۴۰ و سال ۱۳۴۳ را اوج موفقیت تلاش های دموکراسی خواهی معرفی میکند. در این دوره، پادشاهی مطلقه به مشروطه تبدیل شد، قانون اساسی نسبتاً دموکراتیکی تدوین گردید و برخی از آزادی‌های ناموفق سیاسی و اجتماعی نیز تجربه شد. اما این تلاش‌ها قدم های ابتدایی محسوب می شدند و نشانه کمتری از یک ایده عمیق فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در خود داشتند. همانگونه که بستر اصلی آنها نیز از سطحی بودن باور‌ها و فعالیت‌های دموکراتیک در رنج بود.
پس از این تاریخ، هرچند همواره اصطلاح دموکراسی و آزادی رواج یافته و تداوم داشت، اما هیچگاه بعد سیاسی نیافته و به گفتمان مسلّط سیاسی و اجتماعی افغانستان تبدیل نشد.
مهمترین دلیل عدم موفقیت روند دموکراسی خواهی در افغانستان، سطحی بودن تفکر و اندیشه دموکراسی خواهان بوده است، در عین آنکه باور سطحی آنان به ارزش‌های دموکراسی نیز تابع مهمی از این شکست به حساب میآید. دلیل دیگر این شکست را میتوان غلبه تفکر و گرایش‌های قومی ـ. قبیله‌ای دانست. سومین عامل ناشی از سنّتی بودن بافت کلی جامعه افغانستان است، که این عامل تاکنون نیز چالش اصلی روند دموکراسیخواهی و عملیاتیشدن آن در حال و آینده این کشور به شمار می آید.
جغرافیا
افغانستان حدفاصل آسیای میانه و آسیای جنوب غربی به مرکزیت کابل است. همسایگان افغانستان، پاکستان در جنوب و شرق، ایران در غرب، تاجیکستان و ازبکستان و ترکمنستان در شمال و چین در شمال شرقی هستند. این کشور با ۶۵۲٬۸۶۴ کیلومتر مربع مساحت چهل و یکمین کشور وسیع دنیا است و جمعیت آن در سال ۲۰۱۳ بیش از ۳۱ میلیون نفر بود. فارسی دری و پشتو زبان‌های رسمی این کشور و اسلام دین رسمی آن است. این کشور در محل ژئواستراتژیکی مهمی قرارگرفته که خاور، جنوب، باختر و آسیای میانه را به هم وصل میکند.
افغانستان کشوری محصور در خشکی و کوهستانی است که بین جنوب آسیا و آسیای میانه در طول جغرافیایی ۶۰ تا ۷۵ درجه شرقی و عرض ۲۹ تا ۳۸ درجه شمالی قرار گرفته‌است. بلندترین نقطه کشور قله نوشاخ به ارتفاع ۷٬۴۸۵ متر از سطح دریا در شمال شرقی کشور در مرز تاجیکستان است.
این کشور از نظر جغرافیایی به سه منطقه متمایز از یکدیگر تقسیم میشود؛ دشت‌های شمالی کشور که ناحیه‌ای عمدتاً زراعی است. فلات جنوب غربی که بیشتر چشم‌اندازی بیابانی و نیمه‌خشک دارد و ارتفاعات مرکزی از جمله رشته‌کوه هندوکش که این دو را از هم جدا میکند.
افغانستان آب‌وهوایی خشک، تابستان گرم و زمستان سرد دارد. زمستان‌های ارتفاعات مرکزی و شمال شرقی افغانستان بسیار سرد و خشن است. به طوری‌که میانگین دما در دی ماه به زیر ۱۵- درجه سانتیگراد می‌رسد. از سوی دیگر مناطق کم ارتفاع جنوب غربی (حوضه سیستان)، منطقه جلال‌آباد در شرق و دشت‌های ترکستان در کنار رود آمودریا در شمال، تابستان‌هایی گرم دارند و میانگین دمای آنها در تیرماه به بیش از ۳۵ درجه می‌رسد.
بیشتر رودخانه‌های مهم افغانستان از ارتفاعات مرکزی کشور سرچشمه گرفته و به دریاچه‌های کوچک داخلی ریخته یا در شنزار‌های بیابانی فرو می‌روند. آمودریا، هلمند، کابل‌رود و هریرود مهمترین حوضه‌های آبی کشور را تشکیل می‌دهند.
آمودریا که ۲۵۴۰ کیلومتر طول دارد و از یخچال‌های پامیر سرچشمه می‌گیرد و حدود ۲۴۱ هزار کیلومتر مربع از خاک افغانستان را آبیاری میکند. حدود هزار کیلومتر از این رود مرز بین افغانستان و جمهوری‌های تاجیکستان و ازبکستان است. آمودریا از جایی که رود کوکچه در غرب شهر فیض‌آباد به آن می‌ریزد قابل کشتیرانی میشود.
ساختار حاکمیتی فعلی افغانستان
روند جدید سیاسی افغانستان پس از انهدام برج‌های تجارت جهانی نیویورک و حملات نظامی آمریکا به افغانستان به وجود آمد. در این زمان و با سرنگونی طالبان، با وساطت سازمان‌های بین المللی و کشورهای فعال در بحران افغانستان، اجلاس بزرگی از سوی طرف‌های سیاسی افغانستان در شهر بن آلمان شکل گرفت.
این اجلاس در نهایت، به معاهده بین المللی «بن» منجر شد که همانند اصل برگزاری اجلاس، از سوی سازمان‌های بین المللی، کشورهای قدرتمند جهانی و کشورهای همسایه، مورد حمایت و تأیید بود. در این معاهده، تمامی طرف‌های سیاسی مؤثر افغانستان متعهد شدند فرایند جدید نظام سیاسی این کشور را با نظارت سازمان ملل و تأمین مشارکت فراگیر همه اقوام و گروه‌های سیاسی به انجام رسد و هر کدام همکاری لازم را در این زمینه به عمل آورند. معاهده «بن» تمام مراحل شکل گیری نهاد‌ها و مراحل تأسیس نظام سیاسی جدید افغانستان را بر مبنی اصول دموکراسی، انتخابات عمومی و آزاد و مشارکت متناسب تمامی اقوام و گروه‌های سیاسی افغانستان قرار داد.
بسیاری از صاحبنظران افغانستان معتقدند: شرایط جدید افغانستان پس از معاهده «بن»، سرآغاز فصل جدید و متفاوتی در تاریخ این کشور است. از این رو، از نظر حاکمیت مردمی و روی آوری به ارزش‌های دموکراتیک، این دوره متفاوت از تمام دوره‌های تاریخی این کشور است. نقطه تمایز بعدی این دوره تعامل گسترده افغانستان با کشورها و سازمان‌های منطقه‌ای و بین المللی است.
به طور کلی شرایط جدید یا افغانستان نوین با سرنگونی حکومت استبدادی و فرقهی طالبان، اولین مرحله از دموکراسیسازی خویش را آغاز کرد. در این مرحله، شرایطی به وجود آمد که حکومت طالبان در نتیجه قیامهی مردمی فروپاشید. در این زمینه، همکاری نیروهی بین المللی نیز کاملا مشهود بود.
در مرحله دوم، روند جدید دموکراسی سازی با شکل گیری نظام جدید تداوم یافت که برگزاری اولین لویه جرگه بری تأسیس نظام، سرآغاز این روند بود. در اولین لویه جرگه افغانستان، ریاست جمهوری حامد کرزی مورد تأیید قرار گرفت و تمامی وزری او به رأی گذاشته شد. همانگونه که فرایند‌های بعدی تشکیل نظام نیز مورد بحث قرار گرفت و درباره آنها تصمیمگیری شد.
برگزاری «لویه جرگه» یا مجلس بزرگان اقوام، در سنّت سیاسی و اجتماعی افغانستان، یک اقدام مردمی بری شکل گیری نظام سیاسی محسوب میشود. البته در ماهیت واقعی این مجلس اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی آن را همانند «مجلس مؤسسان» و برخی دیگر متفاوت از آن، ارزیابی می کنند.
اقتصاد افغانستان
کشور افغانستان به دلیل محدودیت عای جغرافیایی از جمله محصور بودن در خشکی و عدم توان بهره برداری از منابع زیرزمینی و نیز درگیری با جنگ در طول سالیان متمادی دارای یک اقتصاد ضعیف و شکننده است. با این حال اقتصاد افغانستان به میزان قابل توجهی پس از سال ۲۰۰۲ با توجه به کمک‌های بین‌المللی بهبود یافت.
برای مثال در سال ۲۰۰۲ جامعه جهانی در شهر بن مبلغ ۹۷ میلیارد دلار به افغانستان کمک کرد که از آن جمله ۳۹ میلیارد دلار درعرصه‌های ساختمانی، راه ومیدان سازی، عمران کانالها، آبرسانی شهر و روستاها، کمک به کشاورزان و... به مصرف رسید.
به طور کلی افغانستان از نظر صادرات و واردات در جایگاه مناسبی قرار ندارد و در سال ۲۰۱۰ صادرات این کشور قریب به ۵۴۷ میلیون دلار بود که با این مبلغ این کشور در رده ۱۶۴ مین کشور صادرکننده جهان قرار می‌گیرد. عمده صادرات کشور افغانستان تریاک و حشیش است که این کالا به کشور پاکستان ۲۵٫۹ ٪، هند (۲۵٫۵ ٪)، ایالات متحده ۱۴٫۹ درصد، تاجیکستان ۹٫۶ ٪، آلمان ۵ ٪ صادر میشود.
همچنین واردات افغانستان در سال ۲۰۱۰ بالغ بر ۸ میلیارد دلار بوده است که نشان از ضعف اقتصادی بالا در این کشور دارد. به طور کلی واردات افغانستان طور عبارت است از: منسوجات، محصولات نفتی، ماشین آلات و دیگر کالا‌ها نظیر مواد ساختمانی و مواد غذایی.
واردات محصول در این کشور بیشتر از طریق کشورهای روسیه، آمریکا، هند، چین، ژاپن، کره جنوبی، آلمان، کنیا و پاکستان صورت می‌گیرد.
سیاست خارجی افغانستان
حکومت کنونی افغانستان جز با اسرائیل با همهٔ کشورهای دنیا دارای روابط سیاسی است. دولت افغانستان اعلام داشته که در صورت تشکیل کشور کاملاً مستقل فلسطین روابط کامل خود را با اسرائیل برقرار خواهد کرد. در رابطه با ارتباطات افغانستان با ایران نیز نکته آن است که به سبب ارتباطات ریشه دار فرهنگی، ایران نقش مهمی در سیاست خارجی افغانستان دارد، علاوه بر این ایران یکی از بزرگ‌ترین طرف‌های تجاری افغانستان است. پس از سرنگونی طالبان و روی کار آمدن نظام سیاسی جدید در افغانستان روابط تجاری افغانستان و ایران افزایش چشمگیری داشته‌است. البته این روابط تاکنون بیشتر صادرات ایران به افغانستان بوده‌است. ایران و افغانستان در زمینه مبارزه با مواد مخدر و بازسازی شبکه حمل و نقل افغانستان همکاری دارند.
افغانستان و ایران اگرچه بر توافقنامهٔ امضا شده توسط امیر عباس هویدا و محمد موسی شفیق نخست وزیر‌های وقت هر دو کشور در مورد تقسیم حق آب هیرمند تاکید دارند ولی در سال‌های اخیر که مشکل کمبود باران وجود دارد بر سر تقسیم آب رودخانه هیرمند در منطقهٔ سیستان اختلاف نظر دارند.
در مورد افغانستان در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
پس از کش و قوس‌های فراوان، سرانجام سفارت افغانستان در دهلی نو به وزارت خارجه هند سپرده میشود.
کد خبر: ۱۱۹۵۵۵۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۷
براساس طرح دولت پاکستان، در اولین گام، یک میلیون مهاجر افغانستان ی فاقد اسناد از پاکستان اخراج خواهند شد.
کد خبر: ۱۱۹۵۱۹۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۵
میلیاردها دلار از کمک های بشردوستانه و افزایش تجارت با همسایگان آسیایی، افغانی، واحد پول افغانستان را به صدر رتبهبندی جهانی ارزش ارز در سه ماه اخیر رسانده است؛ جایگاهی که برای کشوری فقیر با یکی از بدترین سوابق حقوق بشر در جهان غیرعادی است.
کد خبر: ۱۱۹۵۱۴۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۴
معاون رسانه‌ای نماینده ویژه ایران در امور افغانستان توضیحاتی درباره ادعاها درخصوص ورود پناهجویان افغانستان ی به ایران ارائه کرد.
کد خبر: ۱۱۹۴۹۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۳
در جدول توزیع مدال بازیهای آسیایی، ایران در حالی با هشت مدال در رده دوازدهم ایستاده است که افغانستان با یک مدال برنز بیست‌ویکم است و عربستان بدون مدال در جدول دیده نمی‌شود!
کد خبر: ۱۱۹۴۹۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۳
یک فرمانده طالبان در بغلان در حمله جبهه آزادی افغانستان کشته شد.
کد خبر: ۱۱۹۳۹۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۹
چین، دومین اقتصاد بزرگ جهان است و مقامات طالبان تمایل خود برای روابط نزدیک تر با پکن را علنی کرده اند.
کد خبر: ۱۱۹۳۴۷۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۶
نبض خبر
رسانه‌های افغانستان در گزارشی خبر داده‌اند که طالبان برای قاچاق هر کیلوگرم مواد مخدر به ایران 600 افغانی معادل 380 هزار تومان مالیات می‌گیرد و افغانی‌هایی که بدون پرداخت مالیات اقدام به قاچاق کنند، جریمه می‌شوند. ظاهراً از بین بردن مواد مخدر که توسط طالبان تبلیغ میشود، مربوط به قاچاقچیانی است که بدون پرداخت مالیات، دست به قاچاق زده‌اند. این گزارش از کم خطر و ساده تر شدن قاچاق مواد مخدر به ایران، پس از استفاده از منجنیق برای قاچاق مواد مخدر به ایران خبر داده است. این گزارش را می‌بینید.
کد خبر: ۱۱۹۳۳۸۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۶
یک سازمان غیردولتی سوئیسی به نام «ماموریت کمک بین‌المللی» اعلام کرد که مقامات طالبان در افغانستان ۱۸ کارمند این سازمان از جمله یک خارجی را بازداشت کرده‌اند.
کد خبر: ۱۱۹۳۲۴۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۵
رئیس‌جمهوری ازبکستان به اقدام طالبان در احداث کانال قوش‌تپه واکنش نشان داد.
کد خبر: ۱۱۹۳۱۷۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۵
چرتکه
رویکرد طالبان در مواجهه با افغانستان ی‌ها که از دلایل مهاجرت عمده است، باعث گسترش سریع فقر شده است. با روی‌کار آمدن طالبان، بسیاری از معلمان مدارس دخترانه در افغانستان اجازه تدریس ندارند. هدیه و هوگی؛ یکی معلم و دیگری کارمند، تا پیش از روی کار آمدن طالبان با حقوقشان گذران زندگی می‌کردند و حالا زندگی برایشان سخت می‌گذرد. گزارشی که شرقی درباره او منتشر کرده را در تابناک می‌بینید.
کد خبر: ۱۱۹۳۰۷۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۴
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در دیدار « آصف علی خان درانی» نماینده ویژه نخست‌وزیر پاکستان در امور افغانستان با وی، روند تحولات افغانستان را مورد رایزنی و تبادل نظر قرار داد.
کد خبر: ۱۱۹۲۷۹۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۲
یک عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به تشریح سفر اخیر هیات پارلمانی ایران به افغانستان و دیدار با مقامات طالبان پرداخت.
کد خبر: ۱۱۹۲۴۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۱۹
حیات وحش
حشمت خلیل کرزی پسرعموی حامد کرزی سال 2014 توسط طالبان با استفاده از بمبی که در دستاری پنهان شده بود، ترور شد. او یک توله شیر داشت که این شیر به مرور بزرگ شد. حالا این شیر به حدی شده که خانواده حشمت احساس نگرانی از امنیت‌شان می‌کنند و خواستار انتقالش به باغ وحش افغانستان شده‌اند. تصاویر این شیر را در کنار پسرعموی کرزی می‌بینید.
کد خبر: ۱۱۹۲۴۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۱۹
پاکستان مسؤول نمایندگی دیپلماتیک افغانستان در اسلام‌آباد را احضار کرد تا مراتب اعتراض شدید خود نسبت به حمله «تروریستی» اخیر مرزی به دست تعداد زیادی از «تروریست‌ها» در منطقه چیترال را ابراز کند. این در حالیست که وزیر خارجه پاکستان این حمله را «حادثه‌ای منفرد» خوانده که مورد «تایید» طالبان افغانستان نیست.
کد خبر: ۱۱۹۲۱۶۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۱۸
همزمان با تشدید ناآرامی‌ها در مرزهای پاکستان و افغانستان ، دولت اسلام‌آباد در اعتراض به تحرکات عناصر تروریستی در آن سوی مرزهای خود، سرپرست سفارت افغانستان را احضار کرد.
کد خبر: ۱۱۹۲۰۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۱۸
نبض خبر
فشار طالبان بر زنان منجر به فرار گروهی از آنها به کشورهای همسایه شده است. یکی از آنها مریم، یک دانشجوی حقوق است که با یک سازمان حمایت مالی از سیستم قضایی افغانستان کار می‌کرد. او که به همراه خانواده‌اش به پاکستان گریخته بود، برای ویزای اولویت دوم (P۲ ایالات متحده درخواست داد، که شامل مقرراتی برای افغان‌هایی است که توسط یک سازمان غیردولتی مستقر در ایالات متحده کار می‌کردند. با این حال پیش از آنکه ویزایش برسد، خودکشی کرد و جان باخت. روایت تلخ مادر مریم بر سر قبرش را می‌بینید و می‌شنوید.
کد خبر: ۱۱۹۱۸۵۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۱۶
نبض خبر
مستند عدالت سریع | Swift Justice اثر ویکتور بلو و راس مک دانل نگاهی بی‌نظیر به قلب افغانستان طالبان و حقیقتی را ارائه میکند که غرب نتوانسته طولانی‌ترین جنگ آمریکا را درک کند. آنچه در این مستند به خوبی مشهود همبستگی قوم پشتون است که در قالب گروه طالبان ظهور نظامی و حکومتی پیدا کرد و اکنون بر افغانستان ی که اکثریتش پشتون هستند، مسلط شده است. پشتون‌ها برای قضاوت به دادگاه‌های طالبان مراجعه می‌کردند و می‌کنند و در دادگاهی که شبیه داوری بزرگ مافیا برای اعضایش است، درباره دو طرف دعوا تصمیم گیری میشود. در بخشی از تصاویر این مستند جوانی که تاکید میکند دزدی نکرده، در همان دادگاه شلاق زده میشود و طالبان از نمایش این مدل اداره افغانستان در مقابل دوربین مستندسازان غربی ابایی ندارند. این بخش را در تابناک می‌بینید.
کد خبر: ۱۱۹۱۷۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۱۶
ته چین
قابلی پلو که غذای ملی افغانستان محسوب میشود، در دیگر کشورها نظیر ایران، ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان نیز پخت میشود و به نوعی جزو میراث مشترک این کشورها محسوب میشود. قابلی پلو یکی از انواع پلو است که در پخت آن از برنج، کشمش، زردک (هویج)، گوشت و خلال پسته و بادام استفاده میشود. دستور پخت آن را از یک آشپز محلی فرا می‌گیرید.
کد خبر: ۱۱۹۱۳۷۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۱۳
نبض خبر
کنکور افغانستان در سایه حاکمیت طالبان نیز برگزار شد، هرچند فقط مردان رقابت کردند و در عین حال در اتفاقی عجیب همه شرکت کنندگان قبول شدند! پس از اعلام نتایج کنکور امسال افغانستان ، مردم فراه به استقبال محمود عبدالجلیا جوانی فراهی که نفر اول کنکور این کشور شد، رفتند. در تابناک می‌بینید.
کد خبر: ۱۱۹۱۳۵۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۱۳
