صلحی برای جنگ 17 ساله

یک روز پس از آن که نماینده گان ایالات متحده و طالبان مذاکراتی را با هدف پایان دادن به جنگ ۱۷ ساله انجام دادند، حکومت افغانستان یک تیم مذاکره کننده صلح را در تاریخ 18 دسامبر 2018 به ابوظبی اعزام کرد. هارون چخانسوری، سخنگوی ریاست جمهوری افغانستان، توئیت کرد: «تیم مذاکره کننده افغان  (@AFGNEGTeam)، به رهبری عبدالله صالح رحیمی، رئیس مذاکره کننده گان، برای گفتگوی نزدیک با هیئت طالبان و به منظور آماده شدن برای یک جلسه رو در رو بین دو طرف وارد ابوظبی شد.»

او گفت که رحیمی با زلمی خلیل‌زاد، نماینده خاص ایالات متحده برای صلح افغانستان دیدار کرده و این هفته با نماینده گان عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز دیدار خواهد کرد. زلمی خلیلزاد، نماینده خاص ایالات متحده برای صلح افغانستان (چپ)، با ینس استولتنبرگ، منشی عمومی ناتو، بتاریخ ۲۲ قوس در چوکات ملاقات های اش در رابطه با صلح در افغانستان در بروکسل دیدار کردند. دفتر خلیلزاد بتاریخ ۲۳ قوس در توئیتر نوشت: «ما در اشتیاق مان به صلح متحد استیم.» [زلمی خلیلزاد، نماینده خاص ایالات متحده برای صلح افغانستان/ توئیتر]

تیم مذاکره کننده ۱۲ نفره حکومت افغانستان برای نخستین بار در ماه نوامبر توسط رئیس جمهور اشرف غنی به عنوان بخشی از تلاش دیپلماتیک برای آوردن طالبان بر سر میز مذاکره در جهت گفتگوهای صلح با حکومت در کابل اعلام شد.

ملاقات نماینده گان ایالات متحده با طالبان

طالبان در همان اوایل دسامبر با انتشار یک خبرنامه گفت که این مذاکرات موکدا بین طالبان و نماینده گان ایالات متحده «در مورد پایان دادن به حضور [آمریکا]» بود. وی منکر ملاقات مقامات طالبان با نماینده گان حکومت افغانستان شد. این خبرنامه ضمن «پروپاگندا» و «بی اساس» خواندن این گزارش ها، گفت: «ما بار دیگر این گزارش ها را رد می کنیم.» در این خبرنامه آمده: «هموطنان ما نباید به شایعات و حدثیات مختلف مقامات و ارگان های حکومتی کابل توجه کنند.»‌

واشنگتن گفت که جلسات در امارات متحده عربی «برای تشویق گفتگو در داخل افغانستان به منظور پایان دادن به مناقشه» ادامه دارد و افزود که خلیل‌زاد نیز در منطقه حضور دارد. خلیل‌زاد «در گذشته با تمام طرف های ذینفع، از جمله طالبان، ملاقات کرده و در آینده نیز ملاقات خواهد کرد تا از مذاکرات برای خاتمه جنگ حمایت کند.»

خلیل‌زاد، که امیدوار است تا پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در ماه حمل سال آینده، توافقی صورت بگیرد، پس از انتصاب اش، چندین بار به این منطقه سفر کرده است. در این سفر، وزارت امور خارجه گفت که او همچنین از افغانستان، پاکستان، روسیه، ازبکستان، ترکمنستان، قطر و بلژیک کرده است. او در بلژیک توئیت کرد که با جنرال ینس استولتنبرگ، منشی عمومی ناتو، دیدار کرده است.

پایان بدون نتیجه

اما  نشست سه روزه گفت وگوهای صلح افغانستان بین آمریکا و طالبان روز چهارشنبه بدون دستیابی به نتیجه عملی در ابوظبی پایان یافت. در این نشست که باحضور نمایندگان پاکستان،امارات و عربستان برگزار شد در حالی به پایان رسید که به گفته افراد مطلع به رغم خوشبینی طرفین نتیجه ای عملی نداشت .«

زلمی خلیل زاد» نماینده ویژه آمریکا در امور صلح افغانستان در توئیتی نوشت پیشرفت های قابل ملاحظه ای با همکاران بین المللی برای پایان جنگ بدست آمده است. «ذبیح الله مجاهد» سخنگوی گروه طالبان در توئیتی نوشت: محور اصلی گفت و گوها خروج نظامیان خارجی از افغانستان بود.

وی افزود در این نشست در خصوص پایان دادن به حملات هوایی ،آتش بس ،گفت وگو با نمایندگان دولت و برگزاری انتخابات گفت وگویی نشد. به گفته وی طالبان دراین نشست مهمترین اولویت خود را خروج نیروهای خارجی عنوان کرد. «احمدسعیدی» کارشناس مسائل طالبان و پاکستان هم در صفحه اجتماعی خود نوشت گروه طالبان در مذاکرات خود با نماینده آمریکا بر خروج بی قید و شرط نظامیان آمریکایی از افغانستان و قطع بمباران هوایی تاکید کرد. وی افزود:طرفین بر ادامه مذاکرات در آینده توافق کردند.

این کارشناس افغان گفت که با وجود تقاضای مکرر نمایندگان آمریکا، عربستان، و امارات برای ملاقات طالبان با هیأت دولت افغانستان متاسفانه تاکنون طالبان حاضر به گفت وگو با آنها نشده است.

سعیدی گفت که براساس اطلاعات بدست آمده خارجی ها روز گذشته تعدادی از افراد مهم طالبان مانند «لطیف محسود»، «انس حقانی»، «قاری فدا محمد»، «حاکم علی خان»، «مولوی عبدالرحمن» را از زندان دولت افغانستان باخود برده اند. وی در خصوص اهداف آمریکا از این اقدام اظهار بی اطلاعی کرد. «وحید مژده» یکی دیگر از کارشناسان سیاسی و نزدیک به طالبان گفت که اختلافات بین آمریکایی ها و گروه طالبان بسیار زیاد است و بعید به نظر می رسد که طرفین بر روی یک موضوع توافق کنند.

این در حالی است که امروز اعضای رهبری شورای عالی صلح افغانستان در نشستی در کابل از پیشرفت گفت وگوی صلح ابراز خوشبینی کرده و گفته اند که صلح بزودی تحقق می یابد. «محمدعمرداودزی» رئیس دبیرخانه شورای عالی صلح و نماینده ویژه رئیس جمهوری در بخش صلح با کشورهای منطقه هم گفت که صلح نزدیک است و این خبری خوشی برای افغانستان است اما اضافه کرد که نباید انتظار داشت که در چند روز صلح تأمین می شود.

ایران-طالبان

بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در یک کنفرانس خبری که از تلویزیون ایران پخش شد گفت هیأت طالبان یکشنبه ۹ دی /۳۰ دسامبر در تهران با عباس عراقچی معاون وزارت خارجه گفتگوی مفصلی داشته است. او گفت مقام‌های کابل از قبل اطلاع داشتند که ایران تمایل به کمک در آوردن صلح به افغانستان دارد و در این زمینه با طالبان وارد گفتگو خواهد شد. به گفته او این گفتگوها مهم بوده است. او تاکید کرد که انجام مذاکره با طالبان به معنای همسویی با مواضع این گروه نیست.

مرتضی صفاری نطنزی عضو مجلس نمایندگان ایران در گفتگو با خبرگزاری خانه ملت، گفته است هرچند "طالبان نیروی مطلوب ما نیست" اما باید بپذیریم که بخشی از خاک افغانستان را در اختیار دارد و از نظر سیاسی و امنیتی مطرح است و در شرایط کنونی نمی‌توان این گروه را نادیده گرفت.

دیدار مقام‌های تهران با نمایندگان طالبان در پی آن است که هفته گذشته علی شمخانی، دبیر عالی امنیت ملی ایران، در سفری به کابل اعلام کرد که کشورش با طالبان در حال گفتگو است و این روند همچنان ادامه خواهد داشت.

دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران تاکید کرد که مشارکت فعال کشورهای منطقه در فرایندهای امنیتی می‌تواند "تضمین کننده ثبات و توسعه پایدار" برای کشورهای منطقه باشد. هفته گذشته، گفت‌وگوهای سه روزه و رو در روی نمایندگان گروه طالبان و آمریکا در ابوظبی انجام شد. دراین مذاکرات نمایندگانی از دفتر سیاسی طالبان در قطر، نمایندگانی از شاخه‌های نظامی این گروه، نمایندگان آمریکا و نمایندگانی از کشورهای پاکستان، عربستان و امارات شرکت داشتند.

نگاه آمریکایی

آلیس ولز معاون و نماینده آسیای میانه و افغانستان وزارت خارجه آمریکا میگوید: فکر می‌کنم پیشنهاد صلحی که از سوی دولت ملی افغانستان مطرح شده است بسیار شجاعانه است. خصوصا در زمانی که طالبان همچنان به حملاتش ادامه می دهد. حملاتی که شهروندان عادی را نیز نشانه می‌رود. همزمان این موضوع نشان دهند اراده دولتی است که می‌خواهد مسئولیت صلح را به گردن طالبان هم بیندازد. چرا که طالبان می گوید خواستار صلح رد افغانستان است. آنها می گویند خواستار برقراری مشارکت در سیاست این کشور هستند. اما هنوز ندیدیم که به صورت عملی ادعای صلحشان اجرا شود به جز اینکه به آتش بس ماه ژوئن تن دادند. آتش بس ماه ژوئن بسیار در خشان بود چرا که نشان داد نیروهای طالبان همچون نیروهای دولتی و مردم افغانستان خواهان برقرار صلح و آرامش هستند. آنها بروشنی نشان دادند که خواستار صلح هستند. مشکل اصلی رهبران طالبان هستند؛ کسانی که در خارج از مرزهای افغانستان زندگی می کنند و تحت فشارهای مستقیم قرارندارند و ادامه جنگ برای آنها سودآور است. این که جامعه جهانی پیشنهاد صلح طالبان را پذیرفته، یک پیام کاملا روشن است به طرفهای درگیر در افغانستان و نشان می دهد که جامعه جهانی می خواهد گامهای مهمی برای صلح برداشته شود.

از نظر وی: خواست صلح بسیار جدی است و همچنین آمریکا برای حمایت و فراهم کردن امکانات دستیابی به صلح در افغانستان و حضور در مذاکرات آماده است. انتخاب زلمای خلیل زاد برای نمایندگی آمریکا در مذاکرات هم نشانه مهمی است از اینکه کاخ سفید، دونالد ترامپ و وزیر خارجه آمریکا پیشنهادات صلح از جمله اینکه آیا طالبان به درخواست دولت ملی افغانستان پاسخ مثبت می دهد یا نه را بررسی می کنند. بصورت خودکار نهایتا مذاکرات صلح باید بین افغانها باشد. دولت ایالات متحده نمی تواند جایگزین دولت افغانستان در مذاکرات شود. هیچ کشور دیگری هم نمی تواند چنین نقشی را ایفا کند. اما آمریکا می تواند کمک کند تا طرفهای درگیر پای مذاکرات صلح بنشینند.

نقش چین در مذاکرات

چین به‌عنوان بازیگر در حال ظهور در محیط منطقه‌ای افغانستان بیشتر براساس دو اصل در حال گسترش است. اول طرح‌های اقتصادی چین براساس برنامه مرفه‌سازی مناطق غربی این کشور است. دوم خروج نیروهای خارجی از افغانستان و احتمال گسترش تهدید تروریسم در منطقه است. براساس طرح‌های اقتصادی؛ چین دو برنامه اقتصادی را در محیط افغانستان در نظر دارد: اول متصل کردن مناطق غربی به دریا از طریق بندر گوادر است که براساس آن نزدیک به ۲۰ میلیارد دالر در این بندر سرمایه‌گذاری کرده است. دوم راه ابریشم است که این طرح از سال ۲۰۱۳ در پی سفر شی جی پینگ به آسیای مرکزی به میان آمده است. براساس طرح راه ابریشم دو مسیر وجود دارد،‌ مسیر اول چین از تاجیکستان به بلخ و سپس به ازبکستان و ترکمنستان به سمت اروپا کشیده می‌شود و مسیر دوم با نادیده گرفتن افغانستان از طریق قرغیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان به سمت اروپا کشیده می‌شود. در سوی دیگر خروج نیروهای خارجی از افغانستان و احتمال گسترش تروریسم در منطقه و افزایش تهدید برای برنامه‌های اقتصادی چین عامل دیگری در تبیین علاقه‌مندی چین در مذاکرات صلح افغانستان می‌تواند تفسیر گردد.

چین در گذشته به‌صورت استراتژیک با حکومت طالبان برای مصون نگهداشتن مناطق سینکیانگ ارتباط برقرار کرد. براساس این ارتباط چین از ملاعمر درخواست کرد تا به‌صورت تاکتیکی ایغورهای مسلمان را از انجام اقدامات تروریستی در وطن‌شان باز دارد. براساس این ارتباط در آن دوره چین توانست امنیت مناطق خویش را حفظ کند. اما روابط مسلمانان سینکیانگ با دولت چین بیش از هر زمان دیگر تیره گردیده است. حادثه جولای سال ۲۰۰۹ و کشته شدن ۱۷۹ نفر و زخمی ‌شدن ۱۷۰۰ از مسلمانان در این ولایت چین، انزجار القاعده و برخی دیگر از مسلمان‌های رادیکال را برانگیخت. در این دوره چین بیش از هر زمان دیگر نگران سفارت‌خانه‌های خویش در کشورهای مختلف گردید. روابط چین با طالبان نیز در پی این واقعه بیش از هر زمان دیگر تیره گردید.

با این حال سرمایه‌گذاری چین در پاکستان و نفوذ پاکستان در میان گروه‌های رادیکال به مثابه عاملی برای مصونیت منافع چین تبدیل گردید. اما در این اواخر با خروج نیروهای خارجی از افغانستان و احتمال گسترش تهدید در منطقه چین تلاش دارد براساس روابطی که با پاکستان دارد، به مثابه بازیگر تاثیرگذار در معادلات امنیتی منطقه نقش ایفا کند. چین براساس روابط اقتصادی خود با پاکستان می‌تواند تعاملات امنیتی ما و پاکستان را به تعاملات امنیتی- اقتصادی تبدیل کند. اما به‌صورت مشخص در مورد مذاکرات صلح به‌نظر می‌رسد که به علت ناتوانی پاکستان در همسویی با منافع چین و پیچیدگی روابط گروه‌ها و ظهور گروه دولت اسلامی‌ و فراهم نبودن بستر لازم برای تبدیل شدن طالبان به یک گروه سیاسی، دست‌آوردها مبهم باشد.

در میان گروه طالبان، چنددستگی و پیوستگی با جریان‌های بیرونی مسیر صلح را بیش از هر زمان دیگر دشوار ساخته است. گروه‌های متحد به طالبان بیش از هر زمان دیگر به یک گروه حامی ‌برای حل مشکلات مالی و ناکامی‌های ناشی از رهبری ملاعمر نیاز دارند. همه روزه خبر اتحاد گروه‌های سرزمینی متحد به طالبان در مناطق ناامن با داعش به گوش می‌رسد. براساس چنین فرایندی، حتا در برخی موارد شنیده می‌شود که طالبان بیعت خویش را از داعش اعلام کرده‌اند. در محتمل‌ترین سناریو پروسه صلح نه تنها با حمایت چین بلکه با تلاش گسترده پاکستان نتیجه‌ای را که افغانستان می‌خواهد نخواهد داد. نامه دولت‌مداران افغانستان را که پاکستان مسوولیت رساندنش را به ملاعمر گرفته، مانند سال‌های گذشته به‌دست وی نمی‌رسد و اگر هم برسد،‌ نتیجه‌ای به همراه ندارد.

در چنین شرایطی چین چه برنامه‌ای را برای تامین امنیت مناطق غربی و پروژه‌های اقتصادی خویش می‌تواند روی دست بگیرد. با گسترش ناامنی و دست نیافتن چین به برنامه مشخص خویش؛ به‌نظر می‌رسد که چین برای اهداف امنیتی خویش وارد پلان‌های تازه گردد. با توجه به فرایند مداخله چین در امر مبارزه با تروریسم، سناریوهای ذیل محتمل‌ترین اقدامات چین باشد:

1- عملکرد تک‌محور محدود: در این روش چین همان‌طور که در دهه ۱۹۹۰ با ملاعمر ارتباط برقرار کرد، براساس این روش، توانست مانع از اقدامات تروریستی مسلمان‌های ایغور در سینکیانگ گردد. احتمال این روش ضعیف است.

2- عملکرد منطقه‌محور محدود: بر این اساس بستر مذاکره میان دولت افغانستان و طالبان را در همکاری با پاکستان مهیا ساخته است. این اقدام به نوعی گسترش نقش چین از ماهیت تک‌محوری به ماهیت منطقه‌محور است، اما هم‌چنان کشورهای منطقه با توجه به وسعت جریان‌ها و گروه‌های تروریستی، محدود است. این اقدام نیز با توجه به گسترده بودن طرح‌های اقتصادی چین و وسعت بسترهای روبه رشد تهدید در منطقه در درازمدت نمی‌تواند ‌کارآمد باشد.

۳- عملکرد منطقه‌محور: دولت چین می‌تواند با استفاده از نفوذی که در منطقه دارد، به‌خصوص از طریق شانگهای بستری را مهیا سازد که کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای برای مبارزه مشترک، اقدامات مشترک اتخاذ کنند.

4- عملکرد منطقه و فرامنطقه‌محور: طرح منطقه‌محور در مقایسه با طرح‌های تک‌محور از اهمیت بیشتری برخوردار است، اما با گسترش تروریسم و جریان رادیکالیسم در منطقه اقدامات فرامنطقه‌ای و جهانی برای مبارزه با این پدیده به کار است. از این‌رو اقدامات مشترک منطقه چین در همکاری با امریکا می‌تواند نتایج موثرتری به همراه داشته باشد.

به‌نظر می‌رسد چین هم‌چنان در مرحله اول و دوم قرار داشته باشد و بر این اساس مذاکرات صلح در شرایطی که جریان مخالف چندبعدی است و این جریان با آمدن گروه تازه اغلب نگرش پیروزمندانه را تعقیب می‌کند؛ بدون داشتن توانمندی در جنگ، دست‌آورد چندانی ندارد. این شرایط چین را به سمت عملکرد‌های منطقه‌محور نزدیک می‌کند، چین می‌تواند در طرح نظامی‌ سه‌جانبه منطقه‌محور محدود با همکاری افغانستان و پاکستان اقدام مشترک در برابر این گروه‌ها کند که در کنار طرح بحث مصالحه نیز یکی از مجراهای خروج از جنگ باشد. با توجه به این‌که در این اواخر شنیده می‌شود که پاکستان حمله بزرگی را تحت عنوان «خیبر ۲» به‌وجود آورده است، در صورتی که این طرح با حضور نیروهای امنیتی افغانستان و در صورت علاقه‌مندی چین، به‌صورت مشترک صورت صورت پذیرد، قطعا،‌ طرح مصالحه با طالبان نیز نتیجه خواهد داد.