رئيسعلي دلواري، حماسه‌ساز تنگستان
با شروع نهضت مشروطيت، رئيسعلي در حالي که 25 سال بيشتر نداشت از جمله پيشگامان مشروطه‌خواه در جنوب ايران شد و همکاري نزديکي با محافل انقلابي و عناصر مشروطه‌طلب در بوشهر، تنگستان و دشتي آغاز کرد. او با همراهي ديگر مشروطه‌خواهان بوشهر را از حاکميت استبداد قاجاريه خارج کرد.
دليران تنگستان و در راس آنها رئيسعلي دلاوري نامي است که براي اهالي جنوب يادآور دلاورمردي يک قرن پيش مرداني است که در مقابل بيگانگان ايستادند و نام و يادشان در تاريخ ايران جاودانه شد.
به نوشته مردم سالاری، سال‌ها اهالي جنوب با نام رئيسعلي دلواري بچه هايشان را بزرگ مي کردند و ياد او غروربخش همه مردان آن ديار بود. روز 12 شهريور 1294 روزي بود که رئيسعلي دلواري فرمانده نيروهاي تنگستان در برابر نيروهاي انگليسي به شهادت رسيد. روستاي دلوار بندر كوچكي است در پنجاه كيلومتري بوشهر كه مركز يكي از بخشهاي ساحلي شهرستان تنگستان است. واژه دلوار به معناي «دلاور» است كه گاه «دلبار» هم گفته مي شود . بندر دلوار بزرگترين نقش را در دفاع از خاك ايران در سال 1914 م. (1333 ه.ق) در مقابل حمله دوم قواي انگليس داشت . رئيسعلي دلواري در سال 1263 هجري شمسي برابر با 1881 ميلادي در روستاي دلوار از توابع تنگستان متولد شد.
با شروع نهضت مشروطيت، رئيسعلي در حالي که 25 سال بيشتر نداشت از جمله پيشگامان مشروطه‌خواه در جنوب ايران شد و همکاري نزديکي با محافل انقلابي و عناصر مشروطه‌طلب در بوشهر، تنگستان و دشتي آغاز کرد. او با همراهي ديگر مشروطه‌خواهان بوشهر را از حاکميت استبداد قاجاريه خارج کرد. رئيسعلي در دوران ديکتاتوري محمدعلي شاه قاجار عليه حکومت وي در جنوب دست به اسلحه برد و در سال 1287 هجري شمسي به درخواست ملاعلي تنگستاني و سيدمرتضي مجتهد اهرمي که مخالف استبداد محمدعلي شاه قاجار بود، بوشهر را از سلطه عمال شاه قاجار آزاد کرد و حدود 9 ماه شهر را در کنترل داشت. با تصرف گمرک بوشهر که در اجاره انگليسيها بود، نيروهاي اين کشور به دخالت نظامي در منطقه پرداختند و جنگ و گريزي آغاز شد که تا سال‌هاي جنگ اول جهاني ادامه يافت.
در کشاکش جنگ، با وقوع انقلاب بلشويکي و خروج نظاميان روسي از ايران، انگليسيها تعرضات خود را به سمت شمال گسترش دادند. در همين حال تنگستاني‌ها نيز به حملات خود عليه انگليسيها شدت بخشيدند. رئيسعلي بعد از اين كه قواي اشغالگر انگليس بوشهر را به تصرف خود درآوردند، با شجاعتي وصفناپذير به مقابله با تجاوزگران پرداخت و شكستهاي سنگيني بر آنان وارد كرد. رئيسعلي بعد از اين كه قواي انگليس بوشهر را به تصرف خود درآوردند، به مقابله با تجاوزگران پرداخت و شكستهاي سنگيني بر آنان وارد كرد. پس از اشغال بوشهر در رمضان سال 1333 ق، نيروهاي انگليسي قصد تصرف دلوار را ميكنند.
رئيسعلي همراه با ياران خود، عليه اشغالگران وارد نبرد شده و نيروهاي متجاوز را كه قريب به پنج هزار نفر بودند، تار و مار ميكند. قيام مردم تنگستان بر روي هم هفت سال به طول انجاميد و در اين مدت، دليران تنگستان، دو هدف عمده را دنبال ميكردند: پاسداري از بوشهر، دشتستان و تنگستان به عنوان منطقه سكونت خود و جلوگيري از نفوذ قواي بيگانه به درون سرزمين ايران و دفاع از استقلال وطن. رئيسعلي به همراه سيدمرتضي علم‌الهدي در سال هزار وسيصد و بيست و هفت هجري قمري با کمک تفنگچي تنگستاني، بوشهر را از عناصر مستبد وابسته به دربار محمدعلي شاه پاک کرد و اداره گمرک و انتظامات و ديگر ادارات را تسخير کرد. اين کار دليران تنگستان بر انگليسيها که اداره گمرک را در اجاره داشتند گران آمد وآنان براي تضعيف مشروطه‌خواهان و استمرار سلطه بر حيات اقتصادي و سياسي جنوب ايران به جنگ با دليران تنگستاني پرداختند و در اين راه از ديگر خوانين جنوب ايران ياري جستند. به دنبال اعلان جهاد از طرف علما و مجتهدين، رئيسعلي و ديگر مبارزان تنگستاني و دشتي شروع به حمله به قواي انگليسي مستقر در بوشهر کردند . در جنگ دلوار رئيسعلي با 400 نفر از نيروهاي خود به قواي انگليسي شبيخون زدند و 60 نفر از نيروهاي متجاوز از جمله يک ژنرال بلندپايه را از پاي درآوردند که باعث پيروزي آنها شد. پس از اين جنگ رئيسعلي دلواري بر حملات شبانه خود به بوشهر و پادگان انگليسيها افزود و با همفکري ديگر خوانين منطقه طرح حمله سراسري به بوشهر و آزادسازي آن را پي‌ريزي کرد. در گيرودار تدارک اين حمله بود که در شب 12 شهريور 1294 برابر با 23 شوال 1333 و سوم سپتامبر 1915 ميلادي هنگاميکه او قصد شبيخون به عمارت سفيد سبزآباد را داشت، در محلي به نام تنگک صفر از پشت مورد اصابت گلوله يکي از همراهان خائنش به نام غلامحسين تنگکي قرار گرفت و در سن 34 سالگي به شهادت رسيد، اما نهضتي که او درجنوب ايران به راه انداخت تا سال‌ها مايه وحشت انگليسيها بود. پيکر رئيسعلي دلواري در قبرستان وادي‌السلام در نجف عراق مدفون است.
به نوشته مردم سالاری، سال‌ها اهالي جنوب با نام رئيسعلي دلواري بچه هايشان را بزرگ مي کردند و ياد او غروربخش همه مردان آن ديار بود. روز 12 شهريور 1294 روزي بود که رئيسعلي دلواري فرمانده نيروهاي تنگستان در برابر نيروهاي انگليسي به شهادت رسيد. روستاي دلوار بندر كوچكي است در پنجاه كيلومتري بوشهر كه مركز يكي از بخشهاي ساحلي شهرستان تنگستان است. واژه دلوار به معناي «دلاور» است كه گاه «دلبار» هم گفته مي شود . بندر دلوار بزرگترين نقش را در دفاع از خاك ايران در سال 1914 م. (1333 ه.ق) در مقابل حمله دوم قواي انگليس داشت . رئيسعلي دلواري در سال 1263 هجري شمسي برابر با 1881 ميلادي در روستاي دلوار از توابع تنگستان متولد شد.
با شروع نهضت مشروطيت، رئيسعلي در حالي که 25 سال بيشتر نداشت از جمله پيشگامان مشروطه‌خواه در جنوب ايران شد و همکاري نزديکي با محافل انقلابي و عناصر مشروطه‌طلب در بوشهر، تنگستان و دشتي آغاز کرد. او با همراهي ديگر مشروطه‌خواهان بوشهر را از حاکميت استبداد قاجاريه خارج کرد. رئيسعلي در دوران ديکتاتوري محمدعلي شاه قاجار عليه حکومت وي در جنوب دست به اسلحه برد و در سال 1287 هجري شمسي به درخواست ملاعلي تنگستاني و سيدمرتضي مجتهد اهرمي که مخالف استبداد محمدعلي شاه قاجار بود، بوشهر را از سلطه عمال شاه قاجار آزاد کرد و حدود 9 ماه شهر را در کنترل داشت. با تصرف گمرک بوشهر که در اجاره انگليسيها بود، نيروهاي اين کشور به دخالت نظامي در منطقه پرداختند و جنگ و گريزي آغاز شد که تا سال‌هاي جنگ اول جهاني ادامه يافت.
در کشاکش جنگ، با وقوع انقلاب بلشويکي و خروج نظاميان روسي از ايران، انگليسيها تعرضات خود را به سمت شمال گسترش دادند. در همين حال تنگستاني‌ها نيز به حملات خود عليه انگليسيها شدت بخشيدند. رئيسعلي بعد از اين كه قواي اشغالگر انگليس بوشهر را به تصرف خود درآوردند، با شجاعتي وصفناپذير به مقابله با تجاوزگران پرداخت و شكستهاي سنگيني بر آنان وارد كرد. رئيسعلي بعد از اين كه قواي انگليس بوشهر را به تصرف خود درآوردند، به مقابله با تجاوزگران پرداخت و شكستهاي سنگيني بر آنان وارد كرد. پس از اشغال بوشهر در رمضان سال 1333 ق، نيروهاي انگليسي قصد تصرف دلوار را ميكنند.
رئيسعلي همراه با ياران خود، عليه اشغالگران وارد نبرد شده و نيروهاي متجاوز را كه قريب به پنج هزار نفر بودند، تار و مار ميكند. قيام مردم تنگستان بر روي هم هفت سال به طول انجاميد و در اين مدت، دليران تنگستان، دو هدف عمده را دنبال ميكردند: پاسداري از بوشهر، دشتستان و تنگستان به عنوان منطقه سكونت خود و جلوگيري از نفوذ قواي بيگانه به درون سرزمين ايران و دفاع از استقلال وطن. رئيسعلي به همراه سيدمرتضي علم‌الهدي در سال هزار وسيصد و بيست و هفت هجري قمري با کمک تفنگچي تنگستاني، بوشهر را از عناصر مستبد وابسته به دربار محمدعلي شاه پاک کرد و اداره گمرک و انتظامات و ديگر ادارات را تسخير کرد. اين کار دليران تنگستان بر انگليسيها که اداره گمرک را در اجاره داشتند گران آمد وآنان براي تضعيف مشروطه‌خواهان و استمرار سلطه بر حيات اقتصادي و سياسي جنوب ايران به جنگ با دليران تنگستاني پرداختند و در اين راه از ديگر خوانين جنوب ايران ياري جستند. به دنبال اعلان جهاد از طرف علما و مجتهدين، رئيسعلي و ديگر مبارزان تنگستاني و دشتي شروع به حمله به قواي انگليسي مستقر در بوشهر کردند . در جنگ دلوار رئيسعلي با 400 نفر از نيروهاي خود به قواي انگليسي شبيخون زدند و 60 نفر از نيروهاي متجاوز از جمله يک ژنرال بلندپايه را از پاي درآوردند که باعث پيروزي آنها شد. پس از اين جنگ رئيسعلي دلواري بر حملات شبانه خود به بوشهر و پادگان انگليسيها افزود و با همفکري ديگر خوانين منطقه طرح حمله سراسري به بوشهر و آزادسازي آن را پي‌ريزي کرد. در گيرودار تدارک اين حمله بود که در شب 12 شهريور 1294 برابر با 23 شوال 1333 و سوم سپتامبر 1915 ميلادي هنگاميکه او قصد شبيخون به عمارت سفيد سبزآباد را داشت، در محلي به نام تنگک صفر از پشت مورد اصابت گلوله يکي از همراهان خائنش به نام غلامحسين تنگکي قرار گرفت و در سن 34 سالگي به شهادت رسيد، اما نهضتي که او درجنوب ايران به راه انداخت تا سال‌ها مايه وحشت انگليسيها بود. پيکر رئيسعلي دلواري در قبرستان وادي‌السلام در نجف عراق مدفون است.
