چرا سیل سیستانوبلوچستان خسارت‌بار می‌شود؟
به گزارش «تابناک» به نقل از روزنامه شرق، سیل، جنوب استان سیستانوبلوچستان را فراگرفته است. راه‌های روستایی در شهرستان‌های چابهار، دشتیاری، قصرقند، نیکشهر و زرآباد دچار آسیب شدید شده و مسیر ارتباطی در این روستاها قطع شده است.
۱۶ شهرستان و هزارو ۹۴۷ روستا در جنوب سیستانوبلوچستان از نهم اسفند درگیر سیل هستند و نیاز به امدادرسانی دارند.
شهرستان‌های نیکشهر، قصرقند، دشتیاری، چابهار، کنارک، خاش، سیب و سوران، فنوج، ایرانشهر، میرجاوه، دلگان، سراوان، زاهدان، نیمروز، سرباز و مهرستان در اثر سیل خسارت دیدند. بنا بر اظهارات دبیرکل هلال‌احمر تنها با دو فروند بالگرد در حال امدادرسانی هستند؛ درحالی‌که به دلیل تخریب شدید و وسیع راه‌ها و مسدودشدن جاده‌ها، باید بیشتر امدادرسانی‌ها به شکل هوایی انجام شود. از سوی دیگر خودروهای افراد خیّر که برای کمک‌رسانی به هم‌وطنان‌شان به منطقه آمده‌اند، با کمبود بنزین مواجه شده است.
همچنین برخلاف اظهارات وزیر کشور مبنی بر نبود تلفات جانی در سیل اخیر سیستانوبلوچستان، در فضای مجازی تصویری از یک نوجوان ۱۵ساله با نام «سلمان درزاده» منتشر شده و گفته می‌شود این نوجوان بلوچ در رودخانه باهوکلات دشتیاری غرق شده و جانش را از دست داده است.
باران شدید و رگباری در روز‌های گذشته در سیستانوبلوچستان، باعث وقوع سیلاب و آبگرفتگی معابر و جاده‌ها و حتی خانه‌های مسکونی در جنوب این استان شد. در برخی نقاط مقدار بارش به ۱۹۵ میلی‌متر رسید و بسیاری از ایستگاه‌های سنجش بارش واقع در مناطق سیل‌زده، بارش یک‌ساله خود را در یک یا چند روز دریافت کردند. از سوی دیگر، بر اثر ریزش شدید باران در روز‌های گذشته، سد زیردان که روی رودخانه فصلی کاجو ساخته شده، سد پیشین واقع در شهرستان سرباز که روی رودخانه باهوکلات احداث شده، سد شی‌کلگ در شمال غربی دشتیاری و سد خیرآباد در شهرستان نیکشهر سرریز شده‌اند. در این سیل مخرب، بیشتر خسارت‌ها به جاده‌ها و راه‌های ارتباطی وارد شده است، رقم این خسارت دست‌کم ۳۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود.
راه‌های دسترسی در شهرستان‌های سراوان، گلشن، سیب و سوران، مهرستان و بخشی از محور‌های روستایی شهرستان خاش آسیب دیده، همچنین راه‌های روستایی قصرقند، نیکشهر و زرآباد هم قطع شده است. از سوی دیگر بر اثر ریزش کوه، مسیر گلشن به سراوان مسدود شده است. خانه‌ها، زمین‌های کشاورزی و دام‌ها هم در امان نمانده‌اند. وضعیت امدادرسانی به مردم سیل‌زده در سیستانوبلوچستان باعث نگرانی شهروندان دیگر استان‌ها شده و دراین‌میان سؤال مهم برای بسیاری از مخاطبان آن است که چرا سیل‌های سیستانوبلوچستان پرمخاطره و خسارت‌بار است؟
جواد میردار هریجانی، متخصص محیط زیست و رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون با اشاره به اینکه دلایل متفاوتی در بروز سیلاب‌های مخرب در استان سیستانوبلوچستان وجود دارد، به «شرق» می‌گوید: «گرمایش جهانی و تغییر اقیلم باعث تغییر رژیم بارش و شدت آن در سیستانوبلوچستان شده است. الگوی بارش از برف به باران تغییر کرده، برای همین غالب بارش‌های استان تبدیل به بارش‌های رگباری شده است؛ یعنی در مدت‌زمان کوتاه، مقدار باراش تند، رگباری و شدید با مقدار بالا دریافت می‌شود که طبیعتا سیلاب به دنبال دارد».
نابودی پوشش گیاهی و افزایش قدرت تخریبی سیل
این کارشناس با بیان این نکته که از بین رفتن پوشش گیاهی اثر مخرب سیل را افزایش می‌دهد، می‌گوید: «در سال‌های گذشته، به دلیل خشک‌سالی، کشاورزان مجبور به حفر چاه شدند و همین موضوع، افت سطح آب‌های زیرزمینی و افزایش خشکی منطقه و در نتیجه از بین رفتن مراتع و پوشش گیاهی را به دنبال داشت. واضح است که این پوشش گیاهی تا حدودی جلوی سیلاب را می‌گرفت و سرعت حرکت آب و اثر تخریبی آن را کم می‌کرد؛ اما برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی مراتع و پوشش گیاهی را نابود کرده است».
با کوچک‌ترین سیل، راه‌ها بسته و پل‌ها خراب می‌شود
میردار در ادامه با تأکید بر اینکه زیرساخت توسعه و عمران در استان سیستانوبلوچستان ضعیف است و ساختمان‌ها و بنا‌ها در برابر خطرات سیل مقاوم نشده‌اند، این‌طور توضیح می‌دهد که «با وجود ساخت‌وساز‌هایی در سال‌های اخیر، همچنان بزرگ‌ترین معضل استان این است که این ساخت‌وساز‌ها در برابر سیل مقاوم نیستند و طوری ساخته نشده‌اند که بتوانند در مقابل چنین سیلاب‌هایی مقاومت کنند؛ به‌ویژه در زمینه راه‌ها و پل‌های موجود در استان که به نظر نمی‌رسد توجهی به سیل‌آسا‌بودن استان شده باشد. متأسفانه با کوچک‌ترین سیل، راه‌ها بسته و پل‌ها خراب می‌شود؛ چون مقاوم‌سازی انجام نشده است. حتی خطوط انتقال آب و برق و زیرساخت‌های مخابراتی مقاوم در برابر سیل ساخته نشده‌اند و طبیعتا تأثیر بسیاری بر افزایش خسارات می‌گذارد. در نتیجه اصلاح تجهیزات و زیرساخت‌های موجود اعم از پل‌ها، راه‌ها و خانه‌های مسکونی نیاز به مقاوم‌سازی در برابر سیل دارند».
ساخت‌وساز در حریم و بستر رودخانه‌ها خسارت سیل را بالا برده
رعایت‌نکردن حریم و بستر رودخانه‌ها معضل بزرگی است که کل ایران درگیر آن است و سیستانوبلوچستان هم مستثنا نیست. ساخت‌وساز داخل حریم و بستر رودخانه‌ها طبیعتا خسارت ناشی از سیل را بالا می‌برد. بنا بر گفته میردار، متخصص محیط زیست، «اکثر رودخانه‌های استان سیستانوبلوچستان رودخانه فصلی هستند و چندان به حریم آن‌ها توجه نمی‌شود. در بسیاری از موارد می‌بینیم که ساختمان‌ها و سکونتگاه‌های انسانی و حتی راه‌ها در حریم و بستر رودخانه‌ها ساخته می‌شوند و وقتی سیل می‌آید، طبیعتا این‌ها را تخریب می‌کند و همین هم امکان امدادرسانی را در مواقع بروز سیل پایین‌تر می‌آورد. بی‌توجهی به رودخانه‌های فصلی و رعایت‌نکردن حریم آن‌ها عامل مهمی در استان سیستانوبلوچستان است که باعث افزایش خسارت می‌شود».
پیش‌بینی سیل جدید برای سیستانوبلوچستان
سازمان هواشناسی دیروز احتمال وقوع سیل جدیدی را برای بخشی از مناطق سیستانوبلوچستان به ویژه جنوب غرب این استان پیش‌بینی کرده و حتی هشدار سطح نارنجی داده است. صادق ضیائیان، مدیرکل پیش‌بینی سازمان هواشناسی، به «شرق» می‌گوید: «خطر وقوع سیل جدید در روز سه‌شنبه بالا‌ست. برای همین هم هشدار سطح نارنجی برای سیستانوبلوچستان صادر شده است. از دوشنبه‌شب تا روز چهارشنبه (۱۶ اسفندماه ۱۴۰۲)، به‌ویژه سه‌شنبه با ورود سامانه جدید بارشی در اکثر نقاط سیستانوبلوچستان، بارش باران، گاهی رگبار و رعد‌وبرق با احتمال تگرگ و وزش تند‌باد موقتی رخ خواهد داد». اهمیت پیش‌بینی به‌موقع هواشناسی آن است که با تخلیه سکونتگاه‌های حساس و پرخطر انسانی، از تلفات جانی خودداری شود. میردار هم در ادامه گفتگو با اشاره به اهمیت استقرار سامانه‌ها و تجهیزات لازم برای پیش‌بینی سیل می‌گوید: «سامانه‌های هواشناسی مناسبی در استان سیستانوبلوچستان وجود ندارد. این سامانه‌ها و تجهیزات باید در مناطق مختلف استان وجود داشته باشد تا بتوانند به‌موقع و دقیق بارش‌ها را پیش‌بینی کنند و درباره وقوع سیل هشدار دهند. چنین سامانه‌هایی در استان بسیار محدود و ضعیف است. البته این بار بارش‌ها از طریق سازمان هواشناسی پیش‌بینی و اعلام شده بود؛ اما به قدری شدت بارش بالا بود که عملا کسی نتوانست کاری بکند».
بی‌توجهی به آبخیزداری و آبخوان‌داری در سیستان وبلوچستان
اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری راهکار مهمی برای کنترل سیلاب است که امتحانش را در دنیا پس داده، اما در ایران و ازجمله در سیستانوبلوچستان مورد اهتمام جدی قرار نمی‌گیرد. میردار تأکید می‌کند: «آبخیزداری و آبخوان‌داری، برای کنترل رواناب‌ها و نفوذ دادن آب باران در خاک و کنترل فرسایش خاک روش مؤثری است و در بسیاری از مناطق دنیا از این شیوه استفاده می‌شود. تا حدی در بخش دشتیاری استان سیستانوبلوچستان هم انجام شده؛ اما چندان گسترده نبوده و خیلی هم موفق عمل نکرده است». البته سد‌ها هم راهی برای کنترل سیلاب‌ها هستند؛ اما برای اینکه مؤثر واقع شوند، نیاز به مدیریت دارند. میردار تأکید دارد: «وزارت نیرو باید بداند در چه تاریخ و زمانی باید سد‌ها را باز کند. مطالعات برای ساخت تعداد زیادی سد در سیستانوبلوچستان انجام شده یا در حال انجام است. تعدادی هم به بهره‌برداری رسیده؛ اما نتوانسته جلوی سیل را بگیرد. شاهدیم که اکثر سد‌های ساخته‌شده در دشتیاری سرریز کرده است؛ یعنی شدت ورود باران و آب به قدری بالا بوده که از خود سد هم سرریز شده است». او در ادامه با اشاره به اهمیت لایروبی رودخانه، انهار و سد‌ها در کاهش خطر سیل می‌گوید: «بعد از هر سیلاب مقداری رسوب پشت سد باقی می‌ماند. متأسفانه این‌ها لایروبی نمی‌شود و عملا شرایط را برای سیل جدید آماده می‌کند؛ چون لایروبی‌نشدن، ظرفیت سد‌ها را به حد درخور توجهی کاهش می‌دهد».
سیستانوبلوچستان، نقشه مناطق سیلابی ندارد
این کارشناس اضافه می‌کند: «سیستانوبلوچستان استان محرومی است و خانه‌هایی که خود مردم می‌سازند، از مصالح باکیفیتی ساخته نشده و گاهی گِلی هستند و طبیعتا در برابر بارش‌های شدید و سیلاب‌ها مقاومتی ندارند. حتی پل‌ها و راه‌هایی که دولت‌ها می‌سازند، مقاوم در برابر سیلاب نیستند. از سوی دیگر هنوز در استان سیستانوبلوچستان، نقشه مناطق امن و نقشه مناطق سیلابی تهیه نشده است. بر اساس این نقشه، می‌توان به‌طور دقیق مشخص کرد کدام مناطق برای ساخت منازل مسکونی مناسب و کدام مناطق ممنوع و پرخطر هستند. می‌توان بر اساس این نقشه‌ها مناطق دارای محدودیت و ممنوعیت برای ساخت‌وساز، کشاورزی، دامپروری و حتی شهرسازی را تعیین کرد».
ارتباط مخابراتی در سیستانوبلوچستان قطع شده
این کارشناس همچنین با بیان اینکه توسعه زیرساخت‌های مخابراتی استان سیستان وبلوچستان ضعیف است، می‌گوید: «با کوچک‌ترین سیل، ارتباط مخابراتی در این استان قطع می‌شود. هیچ ارتباطی بین مناطق سیل‌زده و بخش‌های امدادی وجود ندارد و در‌حال‌حاضر هم از تعدادی از روستاها کاملا بی‌خبرند؛ چون ارتباط مخابراتی به‌طور کل قطع شده و اصلا نمی‌دانند که چقدر آسیب دیده یا آیا تلفاتی دارند یا نه؟ این موضوع در مدیریت بحران سیستانوبلوچستان تأثیر زیادی دارد. از سوی دیگر زیرساخت‌های امدادی استان هم چندان قوی نیست. فاصله بین روستاها زیاد است و باید از طریق امداد هوایی کمک‌رسانی انجام شود؛ اما عملا این امدادرسانی به‌خوبی انجام نمی‌شود. هم اورژانس و هم هلال‌احمر نیاز دارند قوی‌تر از این که هستند، باشند».
به گزارش «شرق»، با اینکه مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر سیستانوبلوچستان از امدادرسانی به ۱۰هزارو ۸۰ نفر در مناطق سیل‌زده سیستانوبلوچستان خبر داده و ادعا کرده که برای دوهزارو ۱۷۷ نفر امکان اسکان اضطراری فراهم شده است، همچنان عکس و فیلم‌هایی منتشر می‌شود که تعدادی از روستاها از کمترین امکانات بی‌بهره‌اند و روند امدادرسانی به کندی انجام می‌شود. به‌ویژه آنکه بنا بر توضیحات خود دبیر هلال‌احمر، تنها از دو فروند بالگرد و ۵۸ خودرو برای امدادرسانی استفاده می‌کنند؛ بنابراین با اینکه او ادعا کرده وضعیت مناطق سیل‌زده رو به عادی‌شدن است، اظهارات شهروندان سیستانوبلوچستان مؤید این اظهارات نیست.
چون شما مدیر نیستید....والسلام