سقوط تاریخی ارزش لیر منجر به سقوط ناگهانی اردوغان خواهد شد؟

بین الملل تابناک: لیر ترکیه روز گذشته تا رقم ۱۳.۴۵ در برابر هر دلار آمریکا سقوط کرد که برای یازدهمین بار متوالی به پایین‌ترین سطح تاریخی خود رسید و زمینه را برای وقوع اعتراضاتی در این کشور فراهم کرده است. از سوی دیگر، رجب‌ طیب اردوغان نیز این روزها پس از نوزده سال زمامداری با پایین‌ترین میزان محبوبیتش در نظرسنجی‌ها روبه‌روست.

در همین راستا، برخی ناظران برآنند که سقوط تاریخی ارزش پول ترکیه می تواند این کشور را آبستن تحولات سیاسی گسترده ای کند که شاید مهم ترین آن، تضعیف جایگاه سیاسی اردوغان و احتمالا سقوط او باشد.

در این رابطه، تابناک ضمن گفت‌وگو با دکتر رحمان قهرمانپور، کارشناس مسائل ترکیه به ابعاد و زوایای بحران اقتصادی کنونی در ترکیه پرداخته است.

تابناک: عوامل و زمینه های کاهش رشد اقتصادی ترکیه و تضعیف ارزش لیر در برابر دلار در سال های اخیر چه بوده است؟

رحمان قهرمانپور: در سال‌های اخیر چند مساله باعث شده است که اقتصاد ترکیه رشد کمتری داشته باشد: نخست، ماجراجویی‌های نظامی ترکیه در منطقه و هزینه هایی که این ماجراجویی‌ها دارد. می دانید که ترکیه در شمال سوریه حضور نظامی دارد، در عراق، در کوه های قندیل عملیات‌ مختلف انجام می‌دهد و علاوه بر این‌ها در جاهای دیگر در دوره‌های مختلف عملیات نظامی انجام داده است که طبیعتا این‌ها هزینه زیادی بر اقتصاد ترکیه تحمیل می‌کند.

دلیل دوم که باعث شده است اقتصاد ترکیه آسیب ببیند، تحریم‌هایی است که بعد از خرید سیستم ضدموشکی اس‌۴۰۰ توسط آمریکا بر بخشی از صنایع دفاعی ترکیه اعمال شده و همین باعث شده که سرمایه‌گذاران خارجی نسبت به آینده روابط ترکیه و آمریکا دچار تردید شوند. در گذشته آمریکا یکی از اصلی‌ترین متحدان استراتژیک ترکیه بود و می‌توانست در نوسان های اقتصادی از ترکیه حمایت کند.

عامل بعد تنش در روابط ترکیه با کشورهای اروپایی و مخصوصا فرانسه است. بخش قابل توجهی از سرمایه مالی که در بانک‌های ترکیه است، متعلق به اروپایی‌هاست. گفته می‌شود که تا ۶۰ درصد سرمایه مالی بانک‌ها و پولی که در بانک‌های ترکیه است، از طرف کشورهای اروپایی و مخصوصا فرانسه است؛ به دلیل اینکه نرخ سود در اروپا بسیار کم است و سرمایه‌داران ترجیح می‌دهند که پول خود را در بانک‌های ترکیه بگذارند و زمانی که آقای اردوغان بصورت دستوری می‌خواهد نرخ بهره بانکی را کاهش دهد، بصورت طبیعی این سرمایه‌داران تمایل دارند که سرمایه شان را از ترکیه خارج کنند و تنش‌های سیاسی بین ترکیه و فرانسه در لیبی، تنش بین ترکیه و هلند و تنش بین ترکیه و یونان هم مزید بر علت شده است. خود این هم یک عاملی است که به اقتصاد ترکیه آسیب زده است.

مساله‌ بعدی کرونا و تبعات آن است که بر همه اقتصاد‌های دنیا تاثیرگذار بوده و بر ترکیه هم تاثیرگذار گذاشته است.

یک مساله دیگر چندمیلیون پناهنده سوری است که اکنون مقیم و ساکن ترکیه شده اند، به تبع این‌ها هزینه‌های زیادی را می تواند بر اقتصاد ترکیه تحمیل کند و با توجه به تنشی که در روابط ترکیه با اروپا و آمریکا وجود دارد، آن‌ها دیگر مثل سابق در مورد پناهندگان به ترکیه کمک نمی‌کنند.

مجموع این عوامل باعث شده است که اقتصاد ترکیه در سال‌های اخیر آسیب بیشتری ببیند.

تابناک: آسیب دیدن اقتصاد ترکیه چه تاثیری روی رقابت های قدرت در این کشور خواهد داشت؟

رحمان قهرمانپور: باید توجه داشته باشیم که اکنون اپوزیسیون ترکیه یعنی ائتلاف ملت یا اتحاد حزب جمهوری‌خواه و حزب خوب، دنبال این هستند که از طریق مساله اقتصاد و تبدیل کردن آن به اصلی‌ترین موضوع کمپین انتخاباتی بتوانند حزب عدالت و توسعه را شکست دهند.

آخرین نظرسنجی‌هایی که انجام شده است، نشان می‌دهد در قیاس با انتخابات ۲۰۱۸، ده درصد از رأی‌دهندگان به آ.ک.پ کمتر شده است؛ اما باید توجه کنیم این مساله خیلی مهمی است که در تحلیل‌ها معمولا نادیده گرفته می‌شود. این ده درصدی که گفته‌اند به حزب آ.ک.پ رأی نمی‌دهیم، به این معنا نیست که حتما به یک حزب دیگر یا به اپوزیسیون رأی می‌دهند. این‌ها از حزب آ.ک.پ جدا شده‌اند، ولی به حزب دیگری هم از نظر رأی دادن نپیوسته‌اند. اصطلاحا رأی مردد هستند و اگر احزاب اپوزیسیون بخواهند رأی این ده درصد را به خودشان اختصاص دهند، باید علاوه‌بر انتقادی که از وضعیت اقتصادی و عملکرد اقتصادی اردوغان دارند امیدوار شوند که اپوزیسیون می‌تواند چنین مشکلی را حل کند. این مساله بسیار مهمی است؛ یعنی اپوزیسیون اگر نتواند رأی‌دهنده مردد را قانع کند که بهتر از آقای اردوغان می‌تواند وضع اقتصادی را بهبود بخشد، در آن صورت نمی‌تواند این ده درصدی را که از حزب آ.ک.پ جدا شده اند به سمت خود جذب کند.

از طرفی دیگر، قاعده دوم در کمپین‌های انتخاباتی این است که وقتی شما حزب یا فردی را مسئول بدتر شدن وضع اقتصاد جلوه می‌دهید، آن رأی دهنده مردد باید بپذیرد که این فرد عامل اصلی بدتر شدن اوضاع اقتصاد بوده است؛ بنابراین، درمورد خاص ترکیه زمانی این ده درصد کاملا به حزب عدالت و توسعه پشت خواهند کرد که همه آن‌ها به این باور قطعی برسند که عامل بدتر شدن اوضاع اقتصادی ترکیه عملکرد اردوغان بوده است نه فشار آمریکا یا اروپا. طبیعتا در صحنه رقابت آقای اردوغان هم ساکت نخواهد نشست و خواهد گفت، علت اصلی بدتر شدن اوضاع اقتصاد توطئه‌های دشمنان، عملکرد آمریکا، فشارهای دیگر و گروه‌های طرفدار فتح الله گولن است. لذا این مساله بسیار مهم است، این ده درصد درست است که از آ.ک.پ به دلایل مختلفی دل‌زده شده، ولی مترصد این است که ببینند آیا احزاب اپوزیسیون می‌توانند برای وضع موجود اقتصادی راه‌حل بهتری ارائه دهند یا نه.

تابناک: راه حل اردوغان برای عبور بحران اقتصادی فعلی چیست؟ مخالفان اردوغان-چه مخالفان داخلی و چه مخالفان خارجی- می توانند از این فرصت برای سقوط و کنار زدن اردوغان استفاده کنند؟

رحمان قهرمانپور: در بحران‌های قبل دیدیم که معمولا ترکیه توانسته با جذب سرمایه‌گذاری خارجی از شدت بحران بکاهد. دفعه قبل که مشکل اقتصادی پیش آمده بود، امیر قطر در سفری که به ترکیه داشت، وعده ۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در ترکیه را داد که خیلی اعتمادبخش بود و به بازارها ثبات بخشید و این‌ بار هم شیخ محمد بن زاید حاکم ابوظبی در سفر خود به ترکیه وعده سرمایه‌گذاری داده که در این صورت ممکن است بازارها ثبات پیدا کنند، ولی باید در نظر داشته باشیم که به نظر می‌رسد این‌بار وضعیت به قدری بدتر از دوره قبل است.

نکته آخر اینکه اقتصاد ترکیه اوضاع خوبی ندارد اما در عین‌حال فراموش نکنیم که احزاب اپوزیسیون در این مورد بزرگنمایی می‌کنند چون می‌خواهند اردوغان را عامل بدتر شدن وضع موجود اقتصادی جلوه داده و رأی افرادی که از آ.ک.پ دل‌سرد شده اند را به خود جذب کنند و از طرف دیگر هم در اروپا و آمریکا احساس می‌کنند که بودن اردوغان باعث خواهد شد که ترکیه هرچه بيشتر از غرب فاصله بگیرد؛ بنابراین در خود غرب هم یک اراده‌‌ای مبنی بر اینکه اگر بتوانند اردوغان را شکست دهند، وجود دارد. آقای بایدن قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری به صراحت این خواسته و تمایل خود را بیان کرد. علاوه بر بایدن می‌دانیم که در فرانسه هم آقای مکرون جزو کسانی است که نمی‌خواهد اردوغان در حکومت باشد و همینطور برخی کشورهای دیگر اروپایی.

بنابراین می‌شود گفت که یک نوع هم‌سویی بین خواسته برخی کشورهای اروپایی و آمریکایی و نيز احزاب اپوزیسیون برای شکست دادن اردوغان در انتخابات و اگر امکان داشته باشد در انتخابات زودهنگام، وجود دارد. لذا باید دید که نتیجه این دعوا چه خواهد شد. ضمن اینکه می‌دانیم که آقای اردوغان فرمول بقای قدرت را به‌خوبی می‌شناسد و در شرایط سخت معمولا می‌تواند ریسک کند و کارهایی را انجام دهد که بعضا اپوزیسیون را در تنگنا قرار دهد. لذا برنده این بازی از پیش مشخص نیست و نمی‌توان با قاطعیت گفت که احزاب اپوزیسیون برنده خواهند شد زیرا در احزاب اپوزیسیون مشکلات جدی وجود دارد؛ اول اینکه یک رهبر کاریزما در حد اردوغان وجود ندارد. بنا بر نظرسنجی‌ها، پس از آقای اردوغان در ترکیه آقای منصور یاواش، شهردار آنکارا و آقای اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول بیشترین محبوبیت را دارند، ولی واقعیت این است که فاصله بین اردوغان و این دونفر هم به قدری زیاد است که به همین راحتی پرکردنی نیست، ضمن اینکه آقای اردوغان در سطح کلان یک سیاستمدار حرفه‌ای است اما آقای امام‌اوغلو و منصور یاواش در سطح کلان کار سیاسی نکرده اند و در شهرداری‌های آنکارا و استانبول بوده اند و در این مدت هم که شهردار بوده اند نتوانسته‌اند آنچنان که انتظار می‌رفت کار بزرگی انجام دهند و بتوانند محبوبیت خود را افزايش دهند.

بنابراین نمی‌شود گفت که اردوغان از پیش بازنده این بازی است. اردوغان در گذشته هم بارها در جبهه اپوزیسیون شکاف ایجاد کرده و آقای محرم اینجه که در دور قبل رقیب آقای اردوغان و از اعضای حزب جمهوری خلق بود، اکنون از حزب جمهوری خلق جدا شده و بدنه رأی نسبتا خوبی نیز دارد و جدا شدن او از اتحاد ملت می‌تواند شکافی را ایجاد کند و آرای احزاب اپوزیسیون یعنی ج.ه.پ، حزب خوب و احزاب دیگر را متفرق و دچار شکاف کند. از طرف دیگر هم احزاب جدیدی که ایجاد شده‌اند؛ یعنی احزابی که علی باباجان و احمد داوود اوغلو ایجاد کرده‌اند، بنابر نظرسنجی‌ها پایگاه آنچنان خوبی ندارند. لذا دست آقای اردوغان هم بسته نیست و باید ببینیم که در این رقابت و دعوای جدی در نهایت کدام یک از دوطرف می‌توانند برنده باشند.