کلیات
محیط زیست عبارت است ترکیبی از دانشهای متفاوت در علم است که شامل مجموعهای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست و غیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) است که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر میگذارد و از آن تأثیر میپذیرد. امروزه این تعریف غالباً به انسان و فعالیتهای او مرتبط میشود و میتوان محیط زیست را مجموعهای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه میکنند خلاصه کرد.
تفاوت محیط زیست و طبیعت
تفاوت
محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی میشود که منحصراً در نظر گرفته میشوند، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به برهمکنشهای میان انسان و طبیعت و از دیدگاه بشر توصیف میشود.
عوامل مؤثر در ایجاد محیط زیست
تنوع آب و هوایی و تنوع شرایط اقلیمی، نوع خاک، اختلاف ارتفاع و نا همواریها از جمله عواملی هستند که منجر به ایجاد محیط زیست می شوند.
زیستگاههای جهان
سطح کرهٔ زمین بهطور کلی به ۴ بخش تقسیم میشود که عبارتاند از سنگکره (لیتوسفر)، آبکره (هیدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بیوسفر. بعضی از دانشمندان یخکره را نیز جزء این تقسیمبندی میدانند. هر کدام این بخشها شامل اکوسیستمهایی گوناگون هستند که بهطور کلی محیط زیست را تشکیل میدهند.
خاک
مهمترین آثار فعالیتهای انسان بر خاک عبارت اند از: مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمینهای زراعی میشوند. بهطور کلی فرسایش خاک پدیدهای طبیعی است که به وسیلهٔ عواملی، چون باد، روانابهای سطحی و تغییرات دما انجام میگیرد. با این حال، فعالیتهای انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمینهای زراعی، محصولات تککشتی، چریدن بیش از حد دامها در مراتع، جنگلزدایی و بیابانزایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن میشوند.
مسمومیت خاک میتواند در اثر افزایش نمکهای خاک توسط ماشینآلات کشاورزی یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانهها به ایجاد شود. در این صورت خاک ناحاصلخیز و حتی سمی برای برخی گیاهان میشود.
آب
طبق سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، مهمترین تأثیرات فعالیتهای انسان بر روی آبها در سه مورد خلاصه میشود: مصرف بیش از حد آب و از بین رفتن منابع آب و آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی.
امروزه تأمین آب شیرین برای بعضی کشورها یک بحران جدی محسوب میشود. بر اساس گزارشهای این سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰، ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجهاست که این بحران خود با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت.
گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی، چون آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشتهای بزرگ ایالات متحده نقش میدارد.
کیفیت آبها نیز بحران دیگری است که برخی کشورها در پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آبها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کرهٔ زمین بسیار نگرانکننده میباشد. آبهای سفرههای زیرزمینی و رودها و دریاچهها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیتهای انسان قرار دارند. آلودگی دریاها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آبهای شیرین و چرخهٔ آب میباشد.
علل آلودگی آبها ممکن است فیزیکی یا شیمیایی باشند:
آلودگی فیزیکی همچون آلودگی گرمایی (مصرف آب برای خنک کردن دستگاههای صنعتی که موجب افزایش دمای آب و در نهایت از بین رفتن برخی گونههای گیاهی یا جانوری میشود) یا رادیواکتیو (در اثر حوادث هستهای).
آلودگیهای شیمیایی بسیار گوناگون میباشند و میتوانند در اثر ورود مواد شیمیایی حاصل از کارخانهها، کشاورزی یا فاضلابهای شهری به درون آب باشد. مصرف مواد شیمیایی ضد آفت در کشاورزی از علل مهم آلودگی آبهای زیرزمینی یا سطحی است که مستقیماً موجب مرگ بسیاری از گونهها میشود. همچنین، مصرف کودهای نیتراتدار و فسفاتدار موجب افزایش این عناصر در آبها میشود. در نتیجه، باکتریها و جلبکهای سطح آب که از این مواد تغذیه میکنند به سرعت رشد میکنند و زیاد میشوند و موجب کمبود اکسیژن محلول در آب و در نتیجه مرگ اغلب گونههای ساکن زیر آب میشوند.
آلودگی توسط فلزات سنگین، چون جیوه، آرسنیک، سرب و روی نیز که حاصل از فعالیت کارخانههاست طی زنجیرههای غذایی انباشته میشود و جان بسیاری از جانوران و نیز انسان را تهدید میکند.
آلودگی آبها همچنین موجب بارشهای اسیدی میگردد که برای محیط زیست سمی میباشند. آلودگی توسط هیدروکربنها (همچون نفت)، پلیکلروبیفنیلها (که سمی و سرطانزا هستند) و سایر مواد شیمیایی، چون انواع داروها، مواد شوینده… نیز مثالهای دیگری از آلودگی شیمیایی آبها هستند.
هوا
آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیر مستقیم هر عنصری توسط انسان یا عامل طبیعی که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد. انواع آلودگیهای هوا عبارتاند از:
گازهای شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنشهای سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایههای پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گازهای حاصل از سوختن، چون دیاکسید گوگرد، اکسیدهای ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گازهای گلخانهای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گازهای گلخانهای همچون دیاکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیتهای صنعتی وارد هوا میشوند.
زیست بوم
زیستبومها به لحاظ تاریخی شبیه به مفهوم اکوسیستمها هستند و از مناطق جغرافیایی، عرض جغرافایی، شرایط آب و هوایی مرتبط با محیط زیست بر روی زمین، مانند جمعیت گیاهان، حیوانات و شرایط محیط زندگی شان، اغلب به عنوان اکوسیستم نامیده میشوند. زیست بومها بر مبنای عوامل نظیر ساختار گیاهان (مانند درختان، درختچهها و گیاهان)، انواع برگها (مانند ورقهای عرضی و سوزنی)، فاصله گیاه (جنگل، جنگل، ساوانا) و آب و هوا تعریف میشوند. بر خلاف اکوژنزها، زیست بومها به واسطه ژنتیک، طبقهبندی یا شباهتهای تاریخی تعریف نمیشوند. زیست بومها اغلب با الگوهای خاصی از جانشینی زیست محیطی و پوشش گیاهی اوج شناخته میشوند.
توافق پاریس
توافق پاریس (فرانسوی: Accord de Paris)، که با نام پیمان پاریس نیز شناخته میشود، ذیل چارچوب پیماننامه سازمان ملل در تغییر اقلیم (UNFCCC) در رابطه با کاستن از انتشار گازهای گلخانهای، سازگاری و امور مالی است که از سال ۲۰۲۰ شروع میشود. متن توافق از سوی نمایندگان ۱۹۵ کشور در کنفرانس تغییر اقلیم ۲۰۱۵ سازمان ملل متحد در پاریس مذاکره و با اجماع در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۵ تصویب شد. توافق پاریس.
رشتههای مختلفی در ایران دربارهٔ محیط زیست وجود دارد که از جمله آنها میتوان رشتههای زمینشناسی-زیستمحیطی، مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست، مهندسی عمران-محیط زیست، مهندسی شیمی-محیط زیست، حقوق محیط زیست، آموزش محیط زیست و مهندسی بهداشت محیط را نام برد. رشته علوم محیط زیست (مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست) شامل مباحثی نظیر بومشناسی گیاهشناسی، جانورشناسی، زیستشناسی، سیستماتیک، ژئومورفولوژی، فیزیولوژی، مدیریت، حیات وحش، شیمی آلی، زمینشناسی مساحی، ریاضی، فیزیک، برنامهریزی شهری، جغرافیا، اقتصاد، ارزیابی، آلودگی، اپیدمیولوژی، بهداشت، هواشناسی، مدیریت کشاورزی، و ژنتیک میباشد. به تازگی در ایران این رشته رونق پیدا کردهاست و به دلیل حیاتی بودن این رشته افراد با سطح علمی بالا جذب این رشته میشوند (در سطح آزمون سراسری)، ولی در کشور ایران بهرهوری از این رشته آنچنان که باید با توجه به شرایط اکولوژیکی خاص منطقه صورت نمیگیرد.
سازمان محیط زیست
سازمان حفاظت محیط زیست ایران سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به حفظ محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران است. از مهمترین وظایف آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهرهمندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
پیشگیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
حفاظت از تنوع زیستی کشور.
عوامل تخریب زیستبومها
از اصلیترین عوامل از بین رفتن و تخریب زیستبومها میتوان به: سوزاندن و قطع درختان به منظور تهیه زغال و هیزم، قطع درختان برای تولید الوار و مصالح ساختمانی و صنعتی و گسترش بیرویه شهرها و کارخانهها اشاره کرد. افزایش جمعیت و تغییر سبک زندگی از زمان انقلاب صنعتی مهمترین عامل برای دستاندازی به طییعت و تخریب محیط زیست بوده است. کاهش کیفیت خاک در ۲۵ سال آتی میتواند تولید غذای جهانی را تا حدود ۱۲ درصد کاهش دهد؛ این امر ممکن است باعث رشد ۳۰ درصدی قیمت جهانی غذا شود. از بین رفتن صخرههای مرجانی به دلیل ورود مواد شیمیایی مضر، دفع فاضلابهای خطرناک در دریا، افزایش دمای آب و صید بیرویه، تعداد ماهیگیران و قایقهای ماهیگیری را کاهش خواهد داد. جنگلزدایی و تخریب جنگلها بر اکوسیستم جنگل، منابع آب شیرین جنگل، کیفیت آب و معیشت مردمی که در جنگلها زندگی میکنند، اثرات منفی میگذارد. افزایش آلودگی آبها، دسترسی به آب شیرین را تحت تأثیر قرار داده و منجر به آلودگی منابع غذایی و تخریب اکوسیستمها میشود و بدین ترتیب پیامدهای نامطلوب فراوانی بر سلامت بشر دارد.
معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: زمستان گرم از دلایل احتمالی بازنگشتن درنای امید به ایران است.
کد خبر: ۱۲۲۲۷۱۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۳۰
اطمینان از بازیافت یا دفن مناسب پنلهای خورشیدی برای جلوگیری از پایان یافتن آنها در محلهای دفن زباله و آسیبهای طولانیمدت زیستمحیطی، حیاتی است.
کد خبر: ۱۲۲۲۴۷۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۲۹
معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است که موضوع فرونشست زمین در دریای خزر خیلی مطرح نیست و در حد یک فرضیه است.
کد خبر: ۱۲۲۲۲۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۲۸
مرور روزنامههای سه شنبه ۲۴ بهمن ماه
منطقه در سایه روابط تهران – واشنگتن، افزایش دو برابری نامزدهای انتخابات، قالیباف، سرلیست شورای ائتلاف، احتمال رقابت باهنر و نوبخت برای ریاست مجلس، شرایط افزایش ۲۲۰ هزار تومانی یارانه، تشدید حملات هوایی صهیونیستها به جنوب غزه، تیغ دولبه کاهش رشد نقدینگی، دگردیسی ناتمام تیم قلعهنویی در جام ملتهای آسیا، اتباع خارجی مشمول مالیات دهی و نشانههای نگرانکننده اعلام جرم علیه دیجیکالا از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۱۲۲۱۳۹۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۲۴
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست گفت: جذب ۵۰ محیط بان دریایی و تالابی برای سه استان شمالی و سه استان جنوبی کشور در دستور کار قرار گرفته است.
کد خبر: ۱۲۲۰۳۷۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۸
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه ۹۰ درصد آتشسوزیهای رخ داده در کشور منشا انسانی دارند از آمار افزایشی حریق در مناطق چهارگانه محیط زیست نسبت به سال گذشته خبر داد و گفت: کرمانشاه بیشترین میزان آتش سوزی را داشته است و در این زمینه رتبه اول را دارد.
کد خبر: ۱۲۱۸۷۴۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۰
رئیس اداره حفاظت محیط زیست یکی از شهرستانهای خراسان رضوی از مشاهده یک گونه پرنده شکاری کمیاب در این منطقه خبر داد.
کد خبر: ۱۲۱۸۲۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۷
سخنگوی اورژانس استان آذربایجان شرقی گفت: شامگاه چهارشنبه کودک هشت ساله ای بر اثر حمله گرگ در بخش باسمنج تبریز جان خود را از دست داد.
کد خبر: ۱۲۱۷۸۲۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۵
رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ضمن اشاره بر اینکه طی سالهای گذشته بسیاری از تکالیف قانون هوای پاک انجام نشده است، اظهار کرد: برخی پیشنهادات اعم از فراهم کردن سرویس برای ادارات، تولید ۱۰ هزار مگاوات انرژی پاک توسط وزارت نیرو و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی مطرح شد و درحال اجرا است که در زمینه رفع آلودگی هوا موثر خواهند بود.
کد خبر: ۱۲۱۷۵۹۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۴
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان فارس گفت: از ابتدای سال جاری تاکنون هزار و ۸۲۳ اخطار به صنایع و واحدهای تولیدی آلاینده در سطح این استان صادر شده است.
کد خبر: ۱۲۱۷۱۸۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۲
مدیرعامل فولاد صنعت بناب با اشاره به افتتاح فاز دوم دداستینگ کورههای ذوب القائی این مجتمع با هزینهای بالغ بر چند صد میلیارد تومان در رابطه با بحثهای محیط زیست ی خبر داد.
کد خبر: ۱۲۱۶۸۴۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۳۰
رئیس اداره محیط زیست ری از اعلام جرم علیه پالایشگاه نفت تهران بهدلیل فلرسوزی خبر داد و گفت: در خصوص آلودگی شدید هوا در باقرشهر پس از نظارت بازرسان محیط زیست پروندهای برای رسیدگی به فلرسوزی در پالایشگاه تشکیل شد و رأی بدوی صادر شد.
کد خبر: ۱۲۱۶۳۶۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۷
با کسب تندیس عالی تک ستاره؛
شرکت ماهان سيرجان با کسب تندیس عالی تک ستاره، یکی از دو شرکت برتر مجموعههای تابعه سازمان ایمیدرو در حوزه HSE شد.
کد خبر: ۱۲۱۶۳۰۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۷
مجمع شهرداران آسیایی به طور رسمی یکی از شهرهای ایران را به عنوان پایتخت محیط زیست ی آسیا برای سال ٢٠٢٤ معرفی کرد.
کد خبر: ۱۲۱۵۱۶۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۱
مدیر عامل شرکت صنایع مس ایران اعلام کرد:
دکتر امیر خرمیشاد از آغاز اجرای طرح احداث کارخانه اسید فسفریک بندرعباس خبر داد.
کد خبر: ۱۲۱۴۹۴۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۰
کد خبر: ۱۲۱۴۸۰۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۹
کودکان و نوجوانان، آیندهسازان جامعه هستند و آموزش صحیح آنها در زمینه اهمیت حفاظت از محیط زیست ، میتواند نقش مهمی در حفظ این سرمایه ارزشمند داشته باشد.
کد خبر: ۱۲۱۴۲۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۶
از ساخت جزایر مصنوعی گرفته تا ویرانیهای زیست محیطی ناشی از شکسته شدن سد کاخوفکا در اوکراین؛ انسانها در یک سال گذشته تغییرات متعددی در سطح کره زمین ایجاد کردند.
کد خبر: ۱۲۱۳۶۷۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۳
مدیرکل محیط زیست آذربایجانغربی:
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی گفت: برداشت نمک خشک از دریاچه ارومیه با مجوز رسمی و به صورت قانونی انجام میشود.
کد خبر: ۱۲۱۳۵۲۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۲
به رغم اظهارات قابل تقدیر،
«بهعنوان امین مردم اعلام میکنم که مازوتسوزی در هیچ یک از پالایشگاههایی که نزدیک کلانشهرها و مراکز جمعیتی قرار دارند، انجام نمیشود و این اتفاق فقط برای نیروگاههایی که دور از مراکز جمعیتی قرار دارند، میافتد»؛ اینها اظهارات قابل تقدیر معاون رئیس جمهور است که دو سه هفته از بیانشان نگذشته، وضعیت تغییر کرده و به نوعی منقضی شده اند.
کد خبر: ۱۲۱۳۰۸۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۰