کلیات
دریاچه ارومیه نام دریاچهای در شمال غربی کشور ایران است که طبق تقسیمات کشوری ایران، این دریاچه میان دو استان آذربایجان غربی و استان آذربایجان شرقی قرار گرفتهاست. مساحت این دریاچه در سال ۱۳۷۷ در حدود شش هزار کیلومتر مربع بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار میگیرد. دریاچه ارومیه، بزرگترین دریاچه داخلی ایران، بزرگترین دریاچه آب شور در خاور میانه، و ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا است. آب این دریاچه بسیار شور بوده و بیشتر از رودخانههای زرینهرود، سیمینهرود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه میشود.
فسلفه نام گذاری
نام این دریاچه امروزه دریاچه ارومیه است که از نام شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجانغربی گرفته شدهاست. در دهه ۱۹۳۰ میلادی به هنگام پادشاهی رضاشاه این دریاچه به افتخار وی دریاچه رضائیه نامگذاری شد. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ نام دریاچه به نام پیشین خود، دریاچه ارومیه بازگرداندهشد. در زبان ترکی اورمو گولو گفته میشود. در زبان پارسی کهن، این دریاچه چیچست به معنای درخشنده نامیده شدهاست.
دریاچه در اسناد تاریخی
یکی از نخستین اشارات به دریاچه ارومیه در کتیبه سده نهم پیش از میلاد مسیح در شلمنسر سوم (سلطنت بین ۸۵۸–۸۲۴ قبل از میلاد) به دو نام در محل دریاچه ارومیه اشاره شده: پرسواه (به معنی ایرانیان یا پارسیان) و ماتای (یا میتانیها). هنوز دقیقاً روشن نیست که این نامها به منطقه یا قبیله یا پیوندی که بین گروهی از نامهای مردم با شاهان وجود داشته اشاره میکند.
دریاچه مرکز پادشاهی منائیان بود. محل زندگی احتمالی منائیان در تپه حسنلو در جنوب دریاچه بودهاست. منائیان به توسط گروهی که متیان نام داشتند غلبه شدند، مردمان ایرانی مختلفی که سکاها، سرمتیها، یا کیمری شناخته میشدند. به درستی معلوم نیست که مردمان نامشان را از دریاچه گرفتهاند یا دریاچه نامش را از مردمان اطراف آن گرفتهاست؛ ولی کشور باستانی متیان نامیده میشد که نام لاتین دریاچه از آن گرفته شدهاست.
در پانصد سال اخیر نواحی اطراف دریاچه محل سکونت مردمان ایرانی شامل آذربایجانیها و مردم کرد بودهاست.
تنوع زیستی
بر اساس لیست تنوع زیستی پارک ملی دریاچه ارومیه که در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ ارائه شدهاست پارک ملی دریاچه ارومیه مسکن ۶۲ گونه باکتری و آرکئوباکتر، ۴۲ گونه قارچهای میکروسکوپی، ۲۰ گونه جلبک، ۳۱۱ گونه گیاه، ۵ گونه نرمتنان دو کفهای (رودخانههای جزایر)، ۲۲۶ گونه از پرندگان، ۲۷ گونه خزنده و دوزیست و ۲۴ گونه از پستانداران میباشد. همچنین دست کم فسیل ۴۷ گونه یافته شدهاست.
این زیستبوم بصورت بینالمللی توسط یونسکو به عنوان منطقه تحت حفاظت به ثبت رسیدهاست. سازمان محیط زیست ایران اکثر نقاط این دریاچه را به عنوان پارک ملی شناسایی نمودهاست. این دریاچه با داشتن بیش از یکصد جزیره کوچک سخرهای محل توقف پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، کفچهنوک، اکراس، لکلک، اردک پیسه، نوکخنجری٬ چوبپا، و مرغ نوروزی میباشد.
به خاطر شوری بیش از حد دریاچه هیچ نوع ماهی در این دریاچه زندگی نمیکند. با اینحال دریاچه ارومیه یکی از زیستگاههای مهم سختپوست آرتمیاشناختهمیشود. این سخت پوست یکی از منابع اصلی تغذیه پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو بهشمار میآید. در اوایل سال ۲۰۱۳ از رئیس وقت مرکز مطالعات آرتمیای ارومیه نقل شد که آرتمیا در این دریاچه منقرض شدهاست. این نظر توسط برخی کارشناسان دیگر رد شدهاست.
در بهمن ۱۳۹۴ رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور عنوان داشت که بر پایه بررسیها آرتمیای زنده در دریاچه ارومیه وجود ندارد. یوسفعلی اسدپور افزود: در سه ماه اول سال جاری به علت وجود آب و ورود کافی آن به دریاچه ارومیه در مصب رودخانههای آن آرتمیا شروع به زندگی کرد که متأسفانه با خشکسالی تابستانه این موجودات نابود شدند.
پارک ملی دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه در سال ۱۳۵۲ در فهرست پارکهای ملی ایران به ثبت رسید. پارک ملی دریاچه ارومیه، از زیستگاههای طبیعی جانوران در ایران میباشد. این پارک ملی با وسعت ۴۶۲۶۰۰ هکتار همچنین یکی از ۹ ذخیرهگاه زیستکره در ایران است.
حوضه آبریز
دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر دایمی در آسیای غربی در شمال غرب فلات ایران قرار گرفتهاست. حوضه آبریز دریاچه ارومیه، ۵۱٬۸۷۶ کیلومتر مربع است معادل بیش از ۳٪ مساحت کل کشور ایران میباشد. این حوضچه توسط مجموع ۶۰ رودخانه سیرآب میشود که ۲۱ رودخانه دایمی یا فصلی هستند و ۳۹تای آنها دورهای میباشند. از این میان زرینه رود، سیمینه رود و آجی چای (تلخهرود) ورودیهای اصلی به دریاچه ارومیه میباشند. این حوضه با داشتن دشتهایی مانند دشت ارومیه، تبریز، آذرشهر، بوکان، بناب، میاندوآب، مهاباد، نقده، سلماس، پیرانشهر و اشنویه، یکی از کانونهای ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران بهشمار میرود. سد بزرگ مخزنی بوکان نقش مهمی در حفظ این دریاچه تاکنون داشتهاست.
خشک شدن دریاچه
این دریاچه از اواسط دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد و امروزه در خطر خشک شدن کامل قرار دارد. بررسی تصاویر ماهوارهای نشان میدهد که در سال ۲۰۱۵ دریاچه ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده (گزارشهای قبلی تنها به از دست رفتن ۲۵ تا ۵۰ درصد مساحت دریاچه اشاره کرده بودند). دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شدهاست از جمله خشکسالی، احداث بزرگراه بر روی دریاچه، و استفاده بیرویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه و همچنین بارش کم برف و باران در سالهای اخیر میباشد. تحقیق جدیدی توسط چند تن از محققان در آمریکای شمالی نشان میدهد که خشکسالی تنها باعث کاهش ۵ درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژههای جاهطلبانه توسعه اقتصادی-آبی به همراه ساخت بزرگراه ۱۵ کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک ۱/۲ کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانیدهاست که برای ساخت آن از کوه مجاورت دریاچه استفاده کردند.
تا سال ۲۰۱۲ بیش از دویست سد بر روی رودخانههای حوزه آبریز این دریاچه در مرحله آماده بهرهبرداری، یا پایان مراحل طراحی بودند.
در اولین هفته از آبان ۱۳۹۴ خورشیدی، تراز آب دریاچه ارومیه ۱۲۷۰٫۰۴ متر اعلام شد که نسبت به آبان سال ۱۳۹۳ خورشیدی، ۴۰ سانتیمتر کاهش نشان میداد.
نقش نمایندگان مجلس در خشک شدن دریاچه
روزنامه اقتصاد پویا در سرمقالهای مقصر خشکیدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی معرفی کرد که برای تأمین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان، بارها خواستار انتقال آب رودخانههایی که به دریاچه ارومیه میریزند به نقاط دیگر شدهاند و از مقامات حکومتی درخواست داشتند تا آب این رودخانهها برای تأمین نیاز باغهای مراغه و دیگر شهرهای استان استفاده شود یا با فشار بسیار بر مسئولین، طرح پل میانگذر دریاچه ارومیه را اجرایی کردند. البته قابل ذکر است که بیش از ۷۰ درصد مردم ارومیه از طریق کشاورزی هزینههای زندگی خود را تأمین میکنند و باید فکری اساسی شود تا هیچ طرف متضرر نشود. برخی کارشناسان معتقدند: برای نجات دریاچه ارومیه به جای خشکاندن ارس و از بین بردن زمینهای بارور نقاط دیگر، باید از مصرف آب کاسته شود و به وزارت نیرو اجازه داده شود تا آب رودخانههایی را که بهطور طبیعی به دریاچه ارومیه میریختهاند دوباره به دریاچه ارومیه بریزند.
آسیب های زیست محیطی خشک شدن
برخی کارشناسان محیط زیست پیشبینی میکنند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیستمحیط منطقه تغییر خواهد کرد. علاوه بر نمک بسیاری از آلودگیهای شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آبهای سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کردهاند و در صورت خشک شدن دریاچه بسیاری از از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماریهای تنفسی برای زیستبوم و مردم منطقه بوجود خواهد آورد.
طرحهای نجات دریاچه
یکی از طرحهایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده انتقال آب از حوضههای آبریز دیگر از جمله رود ارس بود که انتقال آن میتوانست به پر شدن دریاچه ارومیه کمک شایانی کند. به گفته نادر قاضیپور، تنها راه نجات دریاچه ارومیه، استفاده از آبهای رود ارس و شهرستان پیرانشهر است. اما این نظریه با مخالفتهایی روبروست. در مرداد ۱۳۹۰ خورشیدی مجلس شورای اسلامی با دو فوریّت طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه موافقت نکرد.
برنامه نجات دریاچه ارومیه در دولت یازدهم و دوازدهم
با انتخاب (حسن روحانی) به سمت ریاستجمهور و شکلگیری دولت یازدهم، برنامه نجات دریاچه ارومیه مورد تأکید قرار گرفت و کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به مدیریت معاون اول رئیسجمهور تشکیل شد. موضوعاتی همچون مقابله با ریزگردها، وضعیت کشاورزی و الگوی کشت در منطقه و تعداد زیاد چاههای آب مورد بررسی قرار گرفت.
برخی کارشناسان اعتقاد دارند فعالیتهای ترمیمی انجام شده در این دوره در کنار حمایتهای مردمی، موجب کاهش روند تخریب دریاچه ارومیه و در برخی بخشها باعث بهبود شرایط شدهاست.
عیسی کلانتری رئیس ستاد احیا و مسعود تجریشی مدیرکل برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیا بودند.
در دولت دوازدهم نیز ترکیب ستاد احیا علی رغم انتصاب عیسی کلانتری به عنوان رئیس سازمان محیط زیست تغییر نکرد.
بررسی ها نشان داد که در پایان دولت های یازدهم و دوازدهم نه تنها دریاچه احیا نشد، بلکه سطح تراز دریاچه از سال آغاز کار ستاد نیز کمتر شد.
ادامه فعالیت ستاد احیا در دولت سیزدهم
اعضای هیأت دولت سیزدهم در تیرماه 1401 با اجماع نظر عیسی کلانتری را از دبیری ستاد احیا عزل کردند و به جای او محمد صادق معتمدیان - استاندار آذربایجان غربی عهده دار این مسئولیت شد.
دومین بارش فراگیر برف در آذربایجان غربی و ارومیه درکنار خوشحالی شهروندان و کشاورزان امید به جان گرفتن دوباره نگین فیروزه ای آذربایجان را در دل دوستداران طبیعت و محیط زیست زنده کرده است. / خبرگزاری صداوسیما
کد خبر: ۱۲۱۸۲۹۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۷
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به تابناک مطرح کرد:
سلاجقه در پاسخ به سوال تابناک مبنی بر اینکه حضور چینیها در دریاچه ارومیه برای برداشت لیتیوم صحت دارد یا خیر، پاسخ داد: بحث لیتیوم و استخراج بهرهبرداری از دریاچه ارومیه توسط چینیها صحت ندارد.
کد خبر: ۱۲۱۷۶۴۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۴
مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی با صدور اطلاعیه ای به حواشی و شایعات اخیر فضای مجازی درباره بارندگیهای پاییز اخیر در کشور واکنش نشان داد.
کد خبر: ۱۲۱۷۳۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۲
نماینده ارومیه در مجلس گفت: مسوولان درباره شایعات خروج لیتیوم و انبوهی از نمک از این دریاچه پاسخگو باشند.
کد خبر: ۱۲۱۶۱۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۶
تاملی بر ماجرایی که به رغم تکذیب ادامه دارد؛
طرحی که به تاکید منتقدان، اجرایش نشانهای از نومیدی دولتمردان در احیای دریاچه و دست کشیدن از پروژه احیای آن است، اما دولتمردان آن را رد کرده و با مواضعی عجیب و حتی متناقض، بر غیرقانونی بودن اجرای این طرح تاکید کرده، خبر توقف آن را مخابره نموده و در پایان با یادآوری نقش دشمنان، از مردم میخواهند که فریب رسانههای چرک دشمن را نخورند!
کد خبر: ۱۲۱۵۶۶۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۴
تصاویر زیر آخرین وضعیت دریاچه ارومیه است که در روز ۲۲دی ۱۴۰۲ ثبت و ارسال شده است.
این تصاویر را کمال الدین نیک رفتار خیابانی، خبرنگار اطلاعات از دریاچه ارومیه و از پل شهید کلانتری در روز جمعه ۲۲دی ۱۴۰۲ ارسال کرده است.
کد خبر: ۱۲۱۵۵۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۳
نبض خبر
انتشار تصاویر مالچ پاشی روی بخشهایی از دریاچه ارومیه ، که به منزله پذیرش خشک شدن این دریاچه برای همیشه و تثبیت نمک و خاک کف این دریاچه است، این پرسش را پدید آورده که آیا این به منزله پایان کار دریاچه و حذف آن از روی نقشههاست؟ این تصاویر تلخ را میبینید.
کد خبر: ۱۲۱۵۲۹۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۲
کد خبر: ۱۲۱۵۰۴۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۰
ساخت سدهای متعدد در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و بسته شدن مسیر ورودی رودخانههای ورودی به این دریاچه، نقش قطع رگهای حیاتی این دریاچه را داشته و امروز ۲۳ سد فعال در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ، در حال رقم زدن "مرگ دریاچه ارومیه " هستند!
کد خبر: ۱۲۱۵۰۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۰
بنابر اعلام روابط عمومی سازمان محیط زیست، طرح مالچپاشی با هدف تثبیت شنهای روان به صورت آزمایشی و تنها در ۶۰ متر مربع از بستر دریاچه که فاقد پوشش گیاهی است، انجام میشود.
کد خبر: ۱۲۱۴۸۴۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۹
البته شایعات اخیر به این حد از ادعا بسنده نکرده و پای چینیها را هم به ماجرا باز کرد؛ به این صورت که مدعی شده اند آنها مشغول برداشت فلزات گرانبها از بستر خشک شده دریاچه هستند. برداشت «لیتیوم» و در برخی روایات، «برم»؛ فلزهایی که آشنایی بسیاری مان با آنها به جدول مندلیف بازمیگردد و بعید است بدون استفاده از گوگل بتوانیم کاربردهای آنها را حدس بزنیم.
کد خبر: ۱۲۱۴۳۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۷
هممیهن در گفتوگو با متخصصان محیطزیست نقش گاز متان، ابردزدی و خشکی دریاچه ارومیه بر کاهش بارندگیها را بررسی کرد
کد خبر: ۱۲۱۳۷۹۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۳
مدیرکل محیط زیست آذربایجانغربی:
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی گفت: برداشت نمک خشک از دریاچه ارومیه با مجوز رسمی و به صورت قانونی انجام میشود.
کد خبر: ۱۲۱۳۵۲۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۲
برداشت نمک در دریاچه ارومیه طی سالیان گذشته آغاز شده و همچنان ادامه دارد. بر اساس اعلام مسئولان اداره کل محیطزیست آذربایجانغربی و شرقی، متقاضیان برداشت نمک، درخواست خود را به سازمان صمت ارائه کرده و بر اساس محدودههای شناسایی شده با استعلام از محیطزیست بر اساس ضوابط تعیین شده برداشت نمک تا وسعت ۲۰ هکتار و به عمق ۴۰ سانتی متر انجام میشود.
طبق اعلام شهند مدیر کل حفاظت محیطزیست استان، برداشت نمک در شش نقطه از دریاچه ارومیه انجام میشود.
کد خبر: ۱۲۱۳۴۸۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۲
طی هفته های اخیر موضوع برداشت عنصر لتیوم از بستر دریاچه ارومیه به شکل فزاینده ای در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی بازتاب داشته که مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی در این خصوص توضیحاتی ارایه کرده است.
کد خبر: ۱۲۱۲۹۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۹
نبض خبر
آب حاصل از طغیان سیمینه رود امروز به سمت دریاچه خشک ارومیه حرکت کرد و مقداری به این منطقه خشک، جان بخشید. تصاویر این اتفاق را میبینید.
کد خبر: ۱۲۱۲۵۴۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۷
ستاد احیای دریاچه ارومیه که قرار بود زمینه احیا و نجات این دریاچه را فراهم کند، خود در دریای مشکلات غرق شد.
کد خبر: ۱۲۱۰۶۰۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۲۵
دریاچهٔ ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچهٔ داخلی ایران، بزرگترین دریاچهٔ آب شور در خاور میانه، و ششمین دریاچهٔ بزرگ آب شور دنیا شناخته میشد و خشکی این دریاچه تبعات گرانی را در بر خواهد داشت . تازهترین وضعیت اسفاک دریاچه ارومیه را از ایستتگاه فضایی میبیید.
کد خبر: ۱۲۰۸۷۴۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۶
وضعیتی که منحصر به این دریاچه نیست و با کمال تعجب، در دریاچه مجموعه ورزشی آزادی هم دیده میشود؛ دریاچهای که قهرمانان برخی رشتههای ورزشی مانند قایقرانی در آن تمرین میکنند و این اواخر به قدری تراز آبی آن کاهش یافته بود که با وساطت و رایزنی دو وزیر کابینه (!) و انتقال آب از دریاچه چیتگر به آن، مشکل تا حدی رفع و رجوع گردید.
کد خبر: ۱۲۰۶۰۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۰۱
کد خبر: ۱۲۰۴۱۳۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۱