کلیات
ضربآهنگ، ریتم یا ایقاع، به معنی توالی ضربههای آهنگ که برای موزون کردن نوای موسیقی به کار میرود. به عبارت دیگر تکرار پیدرپی یک حرکت پایدار در زمان مشخص را در موسیقی وزن یا ریتم مینامند.
ریتم
ایقاع (ریتم) (rhythm)، در لغت به معنی افکندن و در موسیقی به معنای هماهنگ ساختن آوازهاست. توالی و تناوب منظم دو امر متقابل از قبیل حرکت و سکون، صدا و سکوت، فشار و نرمش و مانند آنها که در نتیجه آن نظمی در کل اثر هنری به وجود آید.
معنای اصطلاحی
ریتم در اصطلاح ادبی، تربیب متوالی هجاهای بلند و کوتاه در یک مصراع شعر یا سطری از نثر است که نظمی در کل اثر میآفریند؛ از این نظر ایقاع از ارکان اساسی اثر ادبی، یا هنری به ویژه شعر و نثر است؛ آنچنانکه لازمه زندگی است. ضربان قلب، گردش شب و روز و... بیانگر آن است که ضرباهنگ بخشی از زندگی انسانهاست. شاعر و نویسنده از رهگذر ضرباهنگها با شوری که میآفریند و فضای مساعدی که ایجاد میکند، خواننده را در درک کلام و دریافت مفهموم یاری میبخشد.
ضرباهنگ
ضرباهنگ در شعر براساس الگوهای وزنی متداول در هر زبان به وجود میآید.
ایقاع در عروض
در واقع منظور از ایقاع در عروض همان وزن شعر است. ریتم حاصل تکرار و ترتیب الگوی وزن است.
کاربرد آگاهانه ایقاع
کاربرد دقیق و آگاهانه ایقاع میتواند در بیان مقصود و ایجاد فضای مناسبتر برای فهم ک لام مؤثر باشد؛
نمونهها
ــ بهعنوان مثال در این شعر شاعر با به کار بردن وزن پر تحرک، جنبش بهار و صدای دف و طبل را اینگونه القا میکند:
به دلم از جنبش فروردین هوس آن طرفه نگار آمد ••• بزنای مطرب بزنای مطرب که زمستان رفت و بهار آمد
(مهدی حمیدی شیرازی)
ــ شاعر دیگری با به کاربردن این بحر محزون و آرام، فضای غمانگیزی برای شعر خود پدید میآورد:
شب آمد و دلِ تنگم هوای خانه گرفت ••• دوباره گریه بیطاقتم بهانه گرفت
(هوشنگ ابتهاج)
بیان یک نکته
ذکر این نکته نیز شایان ذکر است که برای ایجاد فضای عاطفی مناسب تنها انتخاب وزن مناسب کافی نیست؛ وزن بهتنهایی عامل فضاسازی نیست؛ به عنوان مثال در شاهنامه با وجود اینکه وزن واحد است، اما لحظههای سرور و پیروزی، جنگ و پیکار، مرگ و غم و شکست و پیروزی به شیوه استادانهای پرداخته شده است؛ بهطوریکه القای عاطفی مناسب خود را دارد.
ریتم در نثر
ریتم تنها مختص به شعر نیست؛ بلکه در نثر و شعر آزاد نیز از گذر ترتیب طبیعی کلام شکل میگیرد. از شیوههای ایجاد ضرباهنگ در نثر کاربرد سجع است. از نثرهای خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی میتوان بهعنوان نثر ریتمیک نام برد. ضرباهنگ در نثر از آزادی بیشتری برخوردار است؛ زیرا لازم نیست جملههای نثر در الگوی وزنی معینی جا داده شود.
شیوههای ایجاد ضرباهنگ
نویسنده داستان و نمایشنامه از شیوههای ایجاد ضرباهنگ برای القای حرکت و سکون، غم و شادی، خشم و مهر و... استفاده میکند. از مهمترین شیوهها در نثر، آهنگ افتان و آهنگ خیزان است.
آهنگ افتان
در آهنگ افتان در هر رکن، فشار تلفظ بر هجای نخستین واقع میشود.
آهنگ خیزان
آهنگ خیزان آن است که در هر رکن فشار تلفظ بر آخرین هجا واقع میشود و در نتیجه آهنگ از کوتاهی و زیری به بلندی گرایش مییابد.
مععیارهای سنجش بلاغت
انتخاب صحیح ریتم و کاربرد مناسب ضرباهنگ، از جمله معیارهایی است که برای سنجش بلاغت به کار میرود. برای یک موضوع غمانگیز مثلاً مرثیه باید از ریتم کُند و غمگین استفاده کرد؛ درحالیکه:
نمونهها
ــ خاقانی در مرثیهای از وزن «مفعول مفاعلن فعولن» استفاده کرده که وزنی ضربی و شاد است:ای قبله جان کجات جویم ••• جانی و به جان هوات جویم
ــ و یا وقار شیرازی برای زلزلهای این شعر را با کلماتی غمانگیز، اما در وزنی شاد به کار برده و در نتیجه متهم شده که شعر او از روری عاطفه و قلبی نیست:
دل درهم و خاطر به غم و سینه به تاب است ••• شهری به خروش است و جهانی به عذاب است
ــ، اما این مرثیه از قطران تبریزی ریتم مناسب دارد:
بود محال تو را داشتن امید محالبه عالمی که نباشد هرگز بر یک حال
ــ در هر صورت ریتم تنها عامل فضاسازی نیست؛ اگرچه از مهمترین عوامل آن محسوب میشود. نمونهای از نثر خواجه عبدالله انصاری:
الهی اگر طاعت بسی ندارم، در هر دو جهان جز تو کسی ندارم
الهی تا با تو آشنا شدم از خلق جدا شدم و در هر دو
جهان شیدا شدم، نهان بود و پیدا شدم.
ریتم؛
سونات برای پیانو و باس در می مینور اثر ویلموس مانتگ را با اجرای دومینیک واگنر و کن کاکمر در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۲۱۳۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۷
ریتم؛
غصههای مجید قطعهای بر مبانی اثری از مجید انتظامی است که توسط احسان بیرق دار بازنویسی و تنظیم شده و علی جعفری پویان سولیست ویولن آن است. اجرای این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۲۱۳۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۶
ریتم؛
دلتنگی قطعهای از محمد علیزاده خواننده موسیقی پاپ است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۲۱۳۴۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۰
ریتم؛
اجرای سوئیت شماره 4 باخ برای چلو (ویولنسل) اثر یوهان سباستین باخ را با اجرای توماش جانوچتا نوازنده کنترباس میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۲۱۲۹۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۰
ریتم
«بارون» قطعهای از بهنام بانی خواننده موسیقی پاپ است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۲۱۲۹۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۳
ریتم؛
«چرا چرا» قطعه مشترکی است که علیرضا قربانی و عالیم قاسم اف با تکیه بر غزلی از دیوان شمس مولانا به صورت مشترک به صورت زنده در قونیه ترکیه اجرا کردهاند. این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۲۱۲۸۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۲
ریتم؛
«سوئیت شماره 2 برای چلو / J.S. BACH Cello Suite No.2» اثر يوهان سباستيان باخ موسیقی دان دوره باروک است. اجرای کامل این قطعه را این بار نه با ویولنسل بلکه توسط توماش جانوچتا نوازنده کنترباس (دبل باس) میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۲۱۲۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۱
ریتم؛
وابستگی قطعهای از محمدرضا عویضی خواننده پاپ ایرانی است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۱۸۸۸۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۰۷
ریتم؛
«کوچ» قطعهای از احسان خواجه امیری خواننده موسیقی پاپ ایران است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۱۸۸۷۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۳۱
ریتم؛
یک تریو پیانو، دبل باس و ویولن از مجموعه آثار جیووانی بوتسینی نوازنده مشهور کنترباس و آهنگساز ایتالیایی را با اجرای امانوئل چکناوریان، دومینیک واگر و کایرون اتم تلیان در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۱۸۷۳۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۰۵
ریتم؛
«لارودانا / La Rodana» قطعهای از فرر فران آهنگساز و رهبر ارکستر اسپانیایی است. ارکستر سمفونیک آلخمسی اسپانیا این قطعه موسیقی را اجرا کرده که در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۱۸۶۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۳۱
ریتم؛
تک نوازی سهتار و آواز محمدرضا لطفی که به صورت زنده در کنسرت ترکیه و در بیات اصفهان اجرا شد را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۱۸۶۶۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۳۰
ریتم؛
«پرلود باخ در می ماژور / Prelude BWV 998» قطعهای از یوهان سباستیان باخ آهنگساز و نوازنده ارگ و هارپسیکورد اهل آلمان است. توماش فچنر این قطعه موسیقی را با گیتار کلاسیک اجرا کرده که در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۱۸۶۶۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۹
ریتم؛
«گمشده در آسمان کویر» اجرایی است که کیهان کلهر آهنگساز و نوازنده کمانچه، شاه کمان و سه تار در کاشان ثبت کرد. در این اجرا علی اصغر عرب شاهی تار میزند، پویان عطایی سنتور میزند، یاسمین شاه حسینی عود مینوازد، دامون اخوان تمبک مینوازد، کیهان کلهر کمانچه مینوازند و هادی حسینی میخواند. این اجرا در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۱۸۶۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۸
ریتم؛
«موومنت دوم تنادیلا / Tonadilla 2nd Movement» بخش دوم از یکی از قطعات مشهور موسیقی اسپانیا است که قریب به نیم قرن پیش، خواکین رودریگو آن را باز تنظیم کرده است. اجرای این قطعه را در قالب یک دوئت گیتار توسط کن میر و استیو داچوک را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۱۸۶۴۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۷
ریتم
یک سولوی گیتار کلاسیک را با فرم موسیقی کلاسیک اروپای شرقی را با اجرای توماش فچنر آهنگساز و نوازنده گیتار کلاسیک در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۱۷۲۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۵
ریتم؛
«نایت رز / Night Rose» قطعهای از ران مک فارلن آهنگساز نوازنده ساز «لوت / lute / luth» است. اجرای این قطعه را در قالب یک دوئت لوت و گیتار کلاسیک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۱۷۲۰۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۴
ریتم؛
«لطف خدا / La gracia de Dios» قطعهای از رامون رویگ است. ارکستر سمفونیک آلخمسی اسپانیا این قطعه موسیقی را اجرا کرده که این اجرا را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۱۷۲۰۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۳
ریتم؛
مرغ سحر از ساختههای مرتضی نیداوود در دستگاه ماهور و بر اساس شعری از ملکالشعرای بهار است. نخستین بار این تصنیف را ملوک ضرابی و بعد قمرالملوک وزیری اجرا کرد. اغلب خوانندگان بند اول این تصنیف را خواندهاند. اجرای زنده شجریان را که یکی از بهترین اجراهای این تصنیف است که پیشتر در تابناک شنیدهاید. اجرای زنده این قطعه موسیقی را توسط همایون شجریان در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۱۷۲۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۲
ریتم؛
«ورودی / Entrée» یکی از قطعاتی است که توماش فینچر نوازنده گیتار کلاسیک اجرا کرده است. این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۱۷۲۰۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۱