کلیات
ضربآهنگ، ریتم یا ایقاع، به معنی توالی ضربههای آهنگ که برای موزون کردن نوای موسیقی به کار میرود. به عبارت دیگر تکرار پیدرپی یک حرکت پایدار در زمان مشخص را در موسیقی وزن یا ریتم مینامند.
ریتم
ایقاع (ریتم) (rhythm)، در لغت به معنی افکندن و در موسیقی به معنای هماهنگ ساختن آوازهاست. توالی و تناوب منظم دو امر متقابل از قبیل حرکت و سکون، صدا و سکوت، فشار و نرمش و مانند آنها که در نتیجه آن نظمی در کل اثر هنری به وجود آید.
معنای اصطلاحی
ریتم در اصطلاح ادبی، تربیب متوالی هجاهای بلند و کوتاه در یک مصراع شعر یا سطری از نثر است که نظمی در کل اثر میآفریند؛ از این نظر ایقاع از ارکان اساسی اثر ادبی، یا هنری به ویژه شعر و نثر است؛ آنچنانکه لازمه زندگی است. ضربان قلب، گردش شب و روز و... بیانگر آن است که ضرباهنگ بخشی از زندگی انسانهاست. شاعر و نویسنده از رهگذر ضرباهنگها با شوری که میآفریند و فضای مساعدی که ایجاد میکند، خواننده را در درک کلام و دریافت مفهموم یاری میبخشد.
ضرباهنگ
ضرباهنگ در شعر براساس الگوهای وزنی متداول در هر زبان به وجود میآید.
ایقاع در عروض
در واقع منظور از ایقاع در عروض همان وزن شعر است. ریتم حاصل تکرار و ترتیب الگوی وزن است.
کاربرد آگاهانه ایقاع
کاربرد دقیق و آگاهانه ایقاع میتواند در بیان مقصود و ایجاد فضای مناسبتر برای فهم ک لام مؤثر باشد؛
نمونهها
ــ بهعنوان مثال در این شعر شاعر با به کار بردن وزن پر تحرک، جنبش بهار و صدای دف و طبل را اینگونه القا میکند:
به دلم از جنبش فروردین هوس آن طرفه نگار آمد ••• بزنای مطرب بزنای مطرب که زمستان رفت و بهار آمد
(مهدی حمیدی شیرازی)
ــ شاعر دیگری با به کاربردن این بحر محزون و آرام، فضای غمانگیزی برای شعر خود پدید میآورد:
شب آمد و دلِ تنگم هوای خانه گرفت ••• دوباره گریه بیطاقتم بهانه گرفت
(هوشنگ ابتهاج)
بیان یک نکته
ذکر این نکته نیز شایان ذکر است که برای ایجاد فضای عاطفی مناسب تنها انتخاب وزن مناسب کافی نیست؛ وزن بهتنهایی عامل فضاسازی نیست؛ به عنوان مثال در شاهنامه با وجود اینکه وزن واحد است، اما لحظههای سرور و پیروزی، جنگ و پیکار، مرگ و غم و شکست و پیروزی به شیوه استادانهای پرداخته شده است؛ بهطوریکه القای عاطفی مناسب خود را دارد.
ریتم در نثر
ریتم تنها مختص به شعر نیست؛ بلکه در نثر و شعر آزاد نیز از گذر ترتیب طبیعی کلام شکل میگیرد. از شیوههای ایجاد ضرباهنگ در نثر کاربرد سجع است. از نثرهای خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی میتوان بهعنوان نثر ریتمیک نام برد. ضرباهنگ در نثر از آزادی بیشتری برخوردار است؛ زیرا لازم نیست جملههای نثر در الگوی وزنی معینی جا داده شود.
شیوههای ایجاد ضرباهنگ
نویسنده داستان و نمایشنامه از شیوههای ایجاد ضرباهنگ برای القای حرکت و سکون، غم و شادی، خشم و مهر و... استفاده میکند. از مهمترین شیوهها در نثر، آهنگ افتان و آهنگ خیزان است.
آهنگ افتان
در آهنگ افتان در هر رکن، فشار تلفظ بر هجای نخستین واقع میشود.
آهنگ خیزان
آهنگ خیزان آن است که در هر رکن فشار تلفظ بر آخرین هجا واقع میشود و در نتیجه آهنگ از کوتاهی و زیری به بلندی گرایش مییابد.
مععیارهای سنجش بلاغت
انتخاب صحیح ریتم و کاربرد مناسب ضرباهنگ، از جمله معیارهایی است که برای سنجش بلاغت به کار میرود. برای یک موضوع غمانگیز مثلاً مرثیه باید از ریتم کُند و غمگین استفاده کرد؛ درحالیکه:
نمونهها
ــ خاقانی در مرثیهای از وزن «مفعول مفاعلن فعولن» استفاده کرده که وزنی ضربی و شاد است:ای قبله جان کجات جویم ••• جانی و به جان هوات جویم
ــ و یا وقار شیرازی برای زلزلهای این شعر را با کلماتی غمانگیز، اما در وزنی شاد به کار برده و در نتیجه متهم شده که شعر او از روری عاطفه و قلبی نیست:
دل درهم و خاطر به غم و سینه به تاب است ••• شهری به خروش است و جهانی به عذاب است
ــ، اما این مرثیه از قطران تبریزی ریتم مناسب دارد:
بود محال تو را داشتن امید محالبه عالمی که نباشد هرگز بر یک حال
ــ در هر صورت ریتم تنها عامل فضاسازی نیست؛ اگرچه از مهمترین عوامل آن محسوب میشود. نمونهای از نثر خواجه عبدالله انصاری:
الهی اگر طاعت بسی ندارم، در هر دو جهان جز تو کسی ندارم
الهی تا با تو آشنا شدم از خلق جدا شدم و در هر دو
جهان شیدا شدم، نهان بود و پیدا شدم.
ریتم؛
طارق حرف نوازنده گیتار کلاسیک اردنی-کانادایی با ریشههای فلسطینی است.«پرلود سوئیت شماره 1 ویولنسل باخ با گیتار / Bach 'Cello Suite No. 1 - Prelude'» را با اجرای طارق حرب در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۴۸۲۹۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۱۸
ریتم؛
سرزمین بیکران قطعهای از پرواز همای است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۴۸۰۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۱۳
ریتم؛
همینه عشق قطعهای از راغب خواننده موسیقی پاپ است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۴۷۹۶۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۱۲
ریتم؛
ای داد، قطعهای از گروه سون است. موزیک ویدیو این قطعه سون بند را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۴۷۹۱۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۱۰
ریتم؛
دنیای بافته شده / Woven World قطعهای از اندرو یورک است. وسلی پارک این قطعه را با گیتار کلاسیک مینوازد که در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۴۳۰۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۱۷
ریتم؛
زندانی قطعهای از پرواز همای متکی بر شعری از حسین منزوی و با آهنگسازی و تنظیم سینا و سحاب علم است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۴۳۰۱۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۱۶
ریتم؛
«دُن جووانی / Don Giovanni» اپرایی در دو پرده، با آهنگسازی ولفگانگ آمادئوس موتسارت آهنگساز و موسیقیدان کلاسیک اتریشی است. الکساندر میلووانو بخشی از این اپرا را با گیتار کلاسیک به صورت سولو اجرا کرده که در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۴۲۰۴۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۱۴
ریتم؛
یار جان قطعه کوتاهی از پرواز همای خواننده موسیقی سنتی است که با لهجه گیلکی میخواند. اجرای این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۴۲۰۲۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۱۲
ریتم؛
نینوا آلبومی از حسین علیزاده نوازنده و موسیقیدان ایرانی است. در این آلبوم، نی، نقش یک راوی را دارد و مصرع نخست از نینامه مولوی، یکی از مواردی بوده که علیزاده از آن ایده گرفتهاست. تکنوازی نی در این آلبوم توسط جمشید عندلیبی انجام شده است. اجرای نینوا را توسط ارکستر سمفونیک تهران به رهبری شهرداد روحانی در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۳۹۳۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۱۷
ریتم
حنابندان قطعهای است که علی قمصری با نوازندگان بوشهری اجرا کرده است. این اجرا را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۵۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۶
ریتم؛
یک دوئت گیتار کلاسیک و کاخون را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۵۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۶
ریتم؛
«رویا» قطعهای از نیما مسیحا خواننده پاپ است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۵۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۶
ریتم؛
«مقدمه و کاپریس / Introduction et Caprice» اثر جولیو رگوندی است. اجرای این قطعه موسیقی را با گیتار کلاسیک توسط الکساندر میلوانوو در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۶
ریتم؛
یک «بداهه نوازی / Improvisation» گیتار را با اجرای جولیوس ردر کارلسون در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۵
ریتم؛
«اسپانیا کانی / España Cañí» قطعهای از «پاسکوال مارکینا / Pascual Marquina» آهنگساز ارکسترال و اپرای اسپانیا است. اجرای این قطعه را اکستر آلخمسی اسپانیا در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۴۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۵
ریتم؛
آکاپلا، شیوه ای در آوازخوانی است که در آن از حنجره به عنوان ساز استفاده میکنند. با تبحر در اجرای تکنیک ها و آواها و به دور از «محدودیت زبان» و «انحصار هویت به یک جغرافیا» این روش توانسته خود را با پرچم موسیقایی همه کشورها معرفی کند. اجرای مشترک گروه آکاپلای میلاد عمرانلو را با تار علی قمصری در تابناک میبینید و میشنود.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۴۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۵
ریتم؛
«صبح جمعه / Friday Morning» قطعهای است که دومینیک واگنر و بریناشمید نوازندگان کنترباس (دبل باس) در قالب یک دوئت (دونوازی) اجرا میکنند. این اجرا را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۴۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۵
ریتم؛
رمانس قطعهای از نیما مسیحا خواننده موسیقی پاپ است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۵
ریتم؛
«والسهای شاعرانه / Valsos poetics» قطعهای از انریکه گرانادوس آهنگساز و پیانیست اسپانیایی است. اجرای این قطعه را توسط انریکه گرانادوس نوازنده گیتار کلاسیک در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۵
ریتم؛
دو نوازی تار و دو تار را با اجرای علی قمصری و محمد اسحاقی گرجی در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۵