کلیات
ضربآهنگ، ریتم یا ایقاع، به معنی توالی ضربههای آهنگ که برای موزون کردن نوای موسیقی به کار میرود. به عبارت دیگر تکرار پیدرپی یک حرکت پایدار در زمان مشخص را در موسیقی وزن یا ریتم مینامند.
ریتم
ایقاع (ریتم) (rhythm)، در لغت به معنی افکندن و در موسیقی به معنای هماهنگ ساختن آوازهاست. توالی و تناوب منظم دو امر متقابل از قبیل حرکت و سکون، صدا و سکوت، فشار و نرمش و مانند آنها که در نتیجه آن نظمی در کل اثر هنری به وجود آید.
معنای اصطلاحی
ریتم در اصطلاح ادبی، تربیب متوالی هجاهای بلند و کوتاه در یک مصراع شعر یا سطری از نثر است که نظمی در کل اثر میآفریند؛ از این نظر ایقاع از ارکان اساسی اثر ادبی، یا هنری به ویژه شعر و نثر است؛ آنچنانکه لازمه زندگی است. ضربان قلب، گردش شب و روز و... بیانگر آن است که ضرباهنگ بخشی از زندگی انسانهاست. شاعر و نویسنده از رهگذر ضرباهنگها با شوری که میآفریند و فضای مساعدی که ایجاد میکند، خواننده را در درک کلام و دریافت مفهموم یاری میبخشد.
ضرباهنگ
ضرباهنگ در شعر براساس الگوهای وزنی متداول در هر زبان به وجود میآید.
ایقاع در عروض
در واقع منظور از ایقاع در عروض همان وزن شعر است. ریتم حاصل تکرار و ترتیب الگوی وزن است.
کاربرد آگاهانه ایقاع
کاربرد دقیق و آگاهانه ایقاع میتواند در بیان مقصود و ایجاد فضای مناسبتر برای فهم ک لام مؤثر باشد؛
نمونهها
ــ بهعنوان مثال در این شعر شاعر با به کار بردن وزن پر تحرک، جنبش بهار و صدای دف و طبل را اینگونه القا میکند:
به دلم از جنبش فروردین هوس آن طرفه نگار آمد ••• بزنای مطرب بزنای مطرب که زمستان رفت و بهار آمد
(مهدی حمیدی شیرازی)
ــ شاعر دیگری با به کاربردن این بحر محزون و آرام، فضای غمانگیزی برای شعر خود پدید میآورد:
شب آمد و دلِ تنگم هوای خانه گرفت ••• دوباره گریه بیطاقتم بهانه گرفت
(هوشنگ ابتهاج)
بیان یک نکته
ذکر این نکته نیز شایان ذکر است که برای ایجاد فضای عاطفی مناسب تنها انتخاب وزن مناسب کافی نیست؛ وزن بهتنهایی عامل فضاسازی نیست؛ به عنوان مثال در شاهنامه با وجود اینکه وزن واحد است، اما لحظههای سرور و پیروزی، جنگ و پیکار، مرگ و غم و شکست و پیروزی به شیوه استادانهای پرداخته شده است؛ بهطوریکه القای عاطفی مناسب خود را دارد.
ریتم در نثر
ریتم تنها مختص به شعر نیست؛ بلکه در نثر و شعر آزاد نیز از گذر ترتیب طبیعی کلام شکل میگیرد. از شیوههای ایجاد ضرباهنگ در نثر کاربرد سجع است. از نثرهای خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی میتوان بهعنوان نثر ریتمیک نام برد. ضرباهنگ در نثر از آزادی بیشتری برخوردار است؛ زیرا لازم نیست جملههای نثر در الگوی وزنی معینی جا داده شود.
شیوههای ایجاد ضرباهنگ
نویسنده داستان و نمایشنامه از شیوههای ایجاد ضرباهنگ برای القای حرکت و سکون، غم و شادی، خشم و مهر و... استفاده میکند. از مهمترین شیوهها در نثر، آهنگ افتان و آهنگ خیزان است.
آهنگ افتان
در آهنگ افتان در هر رکن، فشار تلفظ بر هجای نخستین واقع میشود.
آهنگ خیزان
آهنگ خیزان آن است که در هر رکن فشار تلفظ بر آخرین هجا واقع میشود و در نتیجه آهنگ از کوتاهی و زیری به بلندی گرایش مییابد.
مععیارهای سنجش بلاغت
انتخاب صحیح ریتم و کاربرد مناسب ضرباهنگ، از جمله معیارهایی است که برای سنجش بلاغت به کار میرود. برای یک موضوع غمانگیز مثلاً مرثیه باید از ریتم کُند و غمگین استفاده کرد؛ درحالیکه:
نمونهها
ــ خاقانی در مرثیهای از وزن «مفعول مفاعلن فعولن» استفاده کرده که وزنی ضربی و شاد است:ای قبله جان کجات جویم ••• جانی و به جان هوات جویم
ــ و یا وقار شیرازی برای زلزلهای این شعر را با کلماتی غمانگیز، اما در وزنی شاد به کار برده و در نتیجه متهم شده که شعر او از روری عاطفه و قلبی نیست:
دل درهم و خاطر به غم و سینه به تاب است ••• شهری به خروش است و جهانی به عذاب است
ــ، اما این مرثیه از قطران تبریزی ریتم مناسب دارد:
بود محال تو را داشتن امید محالبه عالمی که نباشد هرگز بر یک حال
ــ در هر صورت ریتم تنها عامل فضاسازی نیست؛ اگرچه از مهمترین عوامل آن محسوب میشود. نمونهای از نثر خواجه عبدالله انصاری:
الهی اگر طاعت بسی ندارم، در هر دو جهان جز تو کسی ندارم
الهی تا با تو آشنا شدم از خلق جدا شدم و در هر دو
جهان شیدا شدم، نهان بود و پیدا شدم.
ریتم؛
«راه ابریشم» قطعهای است که مجید اخشابی متکی بر شعری از هادی اسماعیلی و ملودی از خود خوانده است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۶۸۸۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۱۷
ریتم؛
یک کوراتت عود، گیتار کلاسیک، زنگ و دایره را با اجرای گروه یونانی فلامارابنکو میبینید و میشنوید
کد خبر: ۱۱۰۶۸۸۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۱۶
ریتم؛
«سونات در لا مینور / Sonata in A minor» یکی از قطعات گئورگ فیلیپ تیلمان آهنگساز آلمانی باروک است. اجرای این قطعه موسیقی را در قالب یک دوئت فلوت و گیتار کلاسیک در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۶۸۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۱۵
ریتم؛
یک «کوارتت گیتار / Guitar Quartet» را با اجرای گروه ژاپنی گواترو پالوس در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۶۴۴۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۱۴
ریتم؛
«استعاره عشق / The Love Metaphor» قطعه مشترکی از علیرضا قربانی و مایکل کلی است که به دو زبان فارسی و انگلیسی متکی بر ملودی از احسان مطوری اجرا شده است. در بخش فارسی، علیرضا قربانی قطعات و رباعیاتی از رودکی را میخواند.
کد خبر: ۱۱۰۶۴۴۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۱۳
ریتم؛
نوبار نوبار قطعه است که لاکووس کولانیان نوازنده گیتار کلاسیک اجرا میکند. این سولوی گیتار را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۶۴۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۱۲
ریتم؛
یک کوراتت ساکسیفون از ژان ریویه آهنگساز فرانسوی را با اجرای جان گریکار نوازنده ساکسیفون سوپرانو، ماکسیمه بازرگ نوازنده ساکسیفون آلتو، ایودس برنستن نوازنده ساکسیفون تنور و ماکوتو هوندو نوازنده ساکسیفون باریتون نوازندگان فرانسوی میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۶۴۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۱۱
ریتم؛
«کوئینتت برای سازهای بادی در ر ماژور اپوس شماره 20» قطعهای از یوزف هایدن آهنگساز و موسیقیدان اتریشی و یکی از پایهگذاران موسیقی کلاسیک است. اجرای این قطعه را با ترکیبی از سازهای کلارینت، فلوت، فاگوت، فرنچ هورن یا کُر در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۶۴۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۱۰
ریتم؛
«رهایی: اپیزود سوم» یا «جانی و صد آه» یکی از قطعاتی است که همایون شجریان در کنسرت خداوندان اسرار متکی بر موسیقی از سهراب پورناظری و یکی از غزلیات حافظ اجرا کرد. این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۶۴۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۰۹
ریتم؛
یک كوئينتت را با اجرای نوازندگان قانون، درام و نی و دو نوازنده گیتار کلاسیک را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۶۴۲۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۰۸
ریتم؛
«تریو با پیانو اپوس شماره 3 / Trio avec piano Op.3» از جمله قطعات ارنست شوسون آهنگساز فرانسوی دوره رمانتیک است. اجرای این قطعه را با ترکیبی از سازهای پیانو، ویولنسل و ویولن میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۳۷۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۰۷
ریتم؛
«ماسالا بلوز / Masala Blues» قطعهای از جیانی جراردینی است. مت باکون نوازنده گیتار کلاسیک این قطعه موسیقی را اجرا کرده که در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۳۶۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۰۶
ریتم؛
قانون یک ساز است متعلق به خانواده قدیمی «سیتار / Cythare»، که در سدههای میانه تحت عنوان Canon یا miocanon به اروپا برده شد. یک تک نوازی قانون را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۳۵۹۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۰۵
ریتم؛
«رهایی: اپیزود دوم» یا «خداوندان اسرار» یکی از قطعاتی است که همایون شجریان در کنسرت خداوندان اسرار متکی بر موسیقی از سهراب پورناظری و یکی از غزلیات دیوان شمس مولانا اجرا کرد. این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۳۵۹۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۰۴
ریتم؛
«آداجیو اپوس 70 / Adagio Opus 70» یکی از قطعات روبرت شومان آهنگساز و نوازنده پیانو اهل آلمان در دوره رمانتیک در نیمه نخست سده نوزدهم است. اجرای این قطعه را توسط دیوید گیوایریر و اریک لسج نوازندگان پیانو و کُر یا هورن را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۳۳۸۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۰۳
ریتم؛
«نخهای نقرهای در میان طلا / Siver Threads among the Gold» قطعهای است که ایتین دلاوو با ساز «زیتر / zither» اجرا کرده است. این قطعه موسیقی را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۳۳۷۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۰۲
ریتم؛
«مرثیه / Elegie» یکی از قطعات یوهان کاسپار مرتز یکی از سرشناس ترین آهنگسازان و نوازندگان اتریش-مجارستان اواسط دوره رومانتیک گیتار کلاسیک درقرن نوزدهم است. پیوتر پاخومکین نوازنده گیتار کلاسیک این قطعه را اجرا کرده که در تابناک میبینید و میشنوید
کد خبر: ۱۱۰۳۳۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۰۱
ریتم؛
«شرقی / Orientale» یکی از قطعات موسیقی است که گروه اسپانیایی رومروس اجرا کرده است. اجرای این قطعه را در قالب یک دوئت در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۲۹۶۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۱/۳۰
ریتم؛
«لاپالوما / La Paloma» یکی از قطعات مشهور اسپانیایی ساخته سباستین ایرادیر است. مایکل لوکارلی نوازنده گیتار کلاسیک این قطعه موسیقی را اجرا کرده که در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۲۹۵۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۱/۲۹
ریتم؛
«هدایای ساده / Simple Gifts» قطعهای از ژوزف براکت آهنگساز و شاعر است. اجرای این قطعه را توسط وسلی پارک در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۰۲۹۵۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۱/۲۶