ضیافت سالانه موسیقی با کوک ایرانی
سی و چهارمین جشنواره موسیقی فجر عصر امروز چهارشنبه 24 بهمن ماه با حضور 84 گروه موسیقی در ژانرهای مختلف موسیقی‌های ایرانی، کلاسیک، نواحی و پاپ در شهر تهران و هفت استان دیگر برگزار می‌شود.آغاز به کار جشنواره موسیقی فجر به سال ۱۳۶۴ برمی‌گردد که فعالیت آن با عنوان «جشنواره سرود و آهنگ‌های انقلابی» شکل گرفت. این رویداد ملی به‌مدت چهار سال با همین نام به فعالیت خود ادامه داد و در آن سال‌ها تنها محملی محسوب می‌شد که اهالی موسیقی می‌توانستند به اجرای برنامه و برگزاری کنسرت بپردازند و آرام آرام و با گذشت زمان شکل وسیعی‌تر به خود گرفت تا به امروز که بیش از سه دهه از آن می‌گذرد. جشنواره امسال موسیقی فجر متفاوت با اتفاقات سال‌های گذشته شکل گرفته است؛ نخست تدوین آیین‌نامه برگزاری جشنواره موسیقی فجر است که براساس ضوابطی که درآن قید شده گروه‌های موسیقی و دبیر جشنواره انتخاب می‌شوند، نکته دیگر انتخاب شاهین فرهت آهنگساز و موسیقیدان ایرانی به‌عنوان دبیر هنری این جشنواره؛ و دیگری حذف جایزه باربد که در سه دوره گذشته برگزار می‌شد. در این دوره از جشنواره قرار است از سه استاد برجسته حوزه موسیقی ایران کریم صالح عظیمی ردیف دان، خواننده و مدرس آواز، فخری ملک‌پور، نوازنده پیانوی ایرانی و رامین جزایری سازنده و نوازنده تار و سه تار به پاس سال‌ها فعالیت در حوزه موسیقی تقدیر شود. همچنین استادانی چون سیمون آیوازیان، محمد اسماعیلی، حسین بهروزى‌نیا، سعید ثابت، شهرداد روحانی، فریدون شهبازیان، مظفرشفیعى، فریماه قوام‌صدری، منوچهرصهبایی، داوود فیاضی و مجیدکیانی از جمله هنرمندانی هستند که اجراهایشان زینت‌بخش سی‌و‌چهارمین جشنواره موسیقی فجر خواهد بود.جشنواره موسیقی فجر با وجود تغییرات صورت گرفته همچنان نقد و نظر‌هایی به آن وارد است و در همان ابتدای کار حاشیه‌هایی به‌دنبال داشت اما امید می رود با حضور استاد شاهین فرهت موزیسین با تجربه کشورمان امسال شاهد اتفاقات خوبی در جشنواره موسیقی فجر باشیم. دکتر فرهت تصمیم و تأکید تمام دارد گروه‌های منتخب به اجرای آثار آهنگسازان ایرانی بپردازند موضوعی که از نگاه او تاکنون کمتر به آن پرداخته شده بود. گفتوگو با شاهین فرهت را در ادامه می‌خوانید:
با توجه به تجربه و حضور شما در جشنواره‌های مختلف دنیا، درابتدا بفرمایید تعریف شما از یک جشنواره موسیقی چیست؟
فستیوال یا جشنواره موسیقی عبارت است از موقعیت هنری تعریف شده با ژانرهای مختلف که در یک برهه زمانی معین و مشخص با حضور عده‌ای هنرمند اجرا می‌شود. در کشورهای مختلف دنیا هر روز یک یا چند جشنواره برگزار می‌شود اما در ایران و با گذشت چهار دهه از انقلاب اسلامی، جشنواره موسیقی فجر بهترین جشنواره‌ای بوده که تا به امروز برگزار شده است. من از همان دوره‌های نخست دراین جشنواره حضورداشتم؛ آن زمان در ارکستر سمفونیک فعالیت می‌کردم که رهبری آن برعهده آقای نادر مرتضی‌پور بود و کارهایی برای پیانو و ارکستر اجرا می‌کردم یا اینکه دربخش‌های دیگر به مانند بخش پژوهشی موسیقی‌های کلاسیک را به‌صورت علمی توضیح می‌دادم. آن دوره می‌بایست موسیقی جدی را تفسیر می‌کردیم و اتفاقاً کار بسیار موفقی بود و مورد توجه قرار گرفت. البته آن زمان موسیقی سنتی ایرانی و فولکلوریک هم اجرا می‌شد و آرام آرام در طول این سال‌ها ژانرهای دیگری چون موسیقی پاپ به جشنواره موسیقی فجرافزوده شدند.
بیش از سه دهه از جشنواره موسیقی فجر می‌گذرد، جشنواره‌ای که مناسبت آن فجرانقلاب اسلامی است اما چندان شوری در خصوص اجرای آثار انقلابی دیده نمی‌شود، با این تفاسیر ارزیابی شما از سی و چهار سال جشنواره موسیقی فجر چیست؟
نمی‌توان قاطعانه اعلام کرد جشنواره موسیقی فجر تا به امروز هیچ خطا و اشتباهی نداشته است اما به‌طورکلی نگاه مثبتی به جشنواره دارم و تقریباً در ادوار مختلف این جشنواره یا به‌عنوان داور یا اجرای برنامه حضور داشته‌ام بجزدر سال‌های اخیر که به‌مدت دو سال ایران نبودم. به عقیده من با نگاه به کارنامه جشنواره موسیقی فجر خواهید دید طی این سال‌ها این جشنواره پیشرفت‌های بسیاری داشته بویژه در بخش موسیقی جدی و توانسته این نوع موسیقی را بخوبی به مردم معرفی کند. همچنین طی این سال‌ها به‌دلیل استقبال خوب مردم، ژانرهای مردمی‌تر به جشنواره موسیقی فجر افزوده شده است. درواقع بهتر است بگویم جشنواره موسیقی فجر، جشنواره خاصی است که درآن همه نوع موسیقی تعریف شده است. این درحالی است که در جشنواره‌های مختلف جهان تنها یک نوع موسیقی معرفی می‌شود. به‌طور مثال درفستیوال موسیقی بین‌المللی «شوپن» تنها کارهای کلاسیک شوپن اجرا می‌شود یا جشنواره بین‌المللی موسیقی «باروک»؛ اما جشنواره موسیقی فجر چندین نوع مختلف موسیقی را در برمی‌گیرد.
با این حساب آیا ساختار جشنواره موسیقی فجر بدرستی شکل گرفته است؟
بله. البته نوع موسیقی که به‌کار گرفته می‌شود نیز باید ارزشمند باشد ما می‌توانیم حتی دراجرای موسیقی پاپ هم یک موسیقی جدی ارائه کنیم؛ به‌عنوان مثال آثاری که زنده‌یاد محمد نوری از بنیانگذاران موسیقی پاپ اجرا کرده‌اند. جشنواره موسیقی فجر بهترین فرصت برای هنرنمایی هنرمندان موسیقی در ژانرهای مختلف است.
در بیست و هشتمین دوره جشنواره موسیقی فجر به‌عنوان یکی ازاعضای شورای سیاستگذاری جشنواره حضور داشتید، آیا آن زمان هم در فکر تدابیر بهتری برای این جشنواره ملی بودید؟
به‌طوردقیق به‌خاطرندارم اما همیشه این ایده را در نظر داشتم که آثار جدی آهنگسازان ایرانی چه توسط سولیست‌ها که البته تعداد آنها بسیارنیست و چه اجرا‌کنندگان و آهنگسازان موسیقی کلاسیک ایرانی که به سبک موسیقی بین‌المللی فعالیت می‌کنند این آثار در جشنواره موسیقی فجر اجرا شود. از طرفی دیگر بسیار علاقه‌مند بودم تصانیف با ارزش موسیقی ایرانی و موسیقی آوازی و ردیف دستگاهی هم بار دیگر زنده شود چرا که این نوع موسیقی‌ها بخصوص طی سال‌های گذشته کمرنگ شده است. من هیچ گاه برای شنیده نشدن یا کم شنیده شدن آثار آهنگسازان بزرگ دنیا چون بتهوون، موتزارت و... دلم شور نمی‌زند چرا که همین حالا که با شما صحبت می‌کنم خدا می‌داند در چند شهر دنیا و جاهای ایران این آثار در حال اجرا است اما آنچه دغدغه من بوده و هست و قابل حس برای هنردوستان، این است که موسیقی ردیف - دستگاهی بخصوص آواز ایرانی رنگ خود را ازدست داده و بخصوص برای جوانان خسته‌کننده شده است، این درحالی‌است که در گذشته این نوع موسیقی‌ها تنها علاقه‌مندی مردم بود. متأسفانه باید بگویم هنرمندان ایرانی چه رهبران ارکستر و چه کسانی که سولیست هستند آنقدر که من علاقه‌مند هستم تمایلی به اجرای آثار آهنگسازان ایرانی از خود نشان نمی‌دهند. دلیل آن هم واضح است نخست اینکه دوست دارند از آثار آهنگسازان بزرگ و شناخته شده اجرا کنند و دوم اینکه اجرای یک کارجدید نیاز به تمرین بیشتری دارد و اگر بدرستی اجرا نشود و شنونده برای اولین بار آن را گوش کرده باشد فکر می‌کند آهنگساز کار خود را بدرستی انجام نداده است درحالی که اگر یک اثر از موتزارت اجرا شود همه با آن آشنا هستند بنابراین بر خودم دیدم باردیگر به این آثار بیشتر پرداخته شود و حتی هر گروهی که از خارج به ایران می‌آید و دراین جشنواره شرکت می‌کند بایستی از آثار آهنگسازان ایرانی هم اجرا کند.
دلیل کمرنگ شدن موسیقی آوازی یا ردیف دستگاهی را در چه می‌دانید؟
شاید یکی از دلایل آن ایجاد سایت‌های مختلف و ورود موسیقی پاپ باشد. بعد از تبدیل شدن کره زمین به یک دهکده جهانی از خیلی جهات، تا حدودی مرزها برداشته شد و با راه‌اندازی سایت‌های مختلف دسترسی به موسیقی بسیار ساده و آسان گشت. در قرن 19-18 که اوج فعالیت‌های موسیقی دنیا بود، برای شنیدن اثری از یک آهنگساز بایستی درکنسرت او شرکت می‌کردید، حتی اگر یک نوازنده بودید اما درحال حاضر براحتی می‌توانید 9 اثر از سمفونی بتهوون را در جیب‌تان بگذارید و آن را با هر اجرا و کیفیتی دانلود کنید و گوش بدهید. علاقه‌مندی مردم به شنیدن آثار ساده و ریتمیک و حتی دسترسی آسان به آن سبب شده بیشتر جذب موسیقی‌هایی چون پاپ شوند و از آن انرژی می‌گیرند در حالی که برای شنیدن سمفونی چایکوفسکی باید فکر کنید تمرکز داشته باشید.
طی سال‌هایی که از برگزاری جشنواره موسیقی فجر می‌گذرد بسیاری از استادان صاحب‌نام آرام آرام از این جشنواره کنارگیری کرده‌اند و ترجیح‌شان براین است که آثارخود را خارج از فضای جشنواره اجرا کنند. به‌نظر شما علت این بی‌انگیزگی یا دلزدگی هنرمندان چیست؟
دلیل این نوع رفتارها و روابط را نمی‌دانم اما به شرطی دبیری این جشنواره را پذیرفتم که اجرای آثارآهنگسازان ایرانی الزامی باشد چرا که دغدغه من بوده است و قرار است آثارآهنگسازان بزرگی چون حسین دهلوی، هرمزفرهت، احمد پژمان، فرهاد فخرالدینی و...اجرا شود واین برای من اتفاق خیلی مهمی است.
آیا در نظرداشتید جشنواره موسیقی فجر را به مانند سه دوره گذشته به‌صورت رقابتی برگزار کنید؟
فستیوال موسیقی فجرجشنواره‌ای است که می‌تواند هرسال تغییرکند، یعنی تم آن تازگی داشته باشد.آن زمان کنسرت‌هایی که در دوره‌های نخست این جشنواره(1-2-3- 4) برگزارمی‌شد آنقدر مورد استقبال مردم بود که شب‌ها جلوی درهای تالار می‌خوابیدند تا فردای آن روز از خرید بلیت جا نمانند. برگزاری کنسرت به‌صورت رقابتی ایده بدی نیست اما به شرط آنکه از اقصی نقاط ایران شرکت داشته باشند. جشنواره امسال شاید تنها شانسی باشد برای گروه‌هایی که معروف نیستند و برای نخستین بار می‌خواهند هنرشان را ارائه کنند.
در بخش موسیقی پاپ هرسال این نقد وجود داشته که ازیک خوانندگان مطرح دعوت شود و هنرمندان موسیقی پاپ دهه 70 طی این سال‌ها آرام آرام از این جشنواره حذف شدند، نظر شما دراین باره چیست؟
بودجه‌ای که امسال برای جشنواره تعریف شده است بسیار محدود است. ما هم علاقه‌مندیم کسانی روی صحنه بیایند که حرفهای هستند اما موضوع فقط نشان دادن هنر نیست بلکه باید بازدهی هم داشته باشد. به هر صورت هرجشنواره یا پروژه‌ای بدون نقد و اشتباهات نیست و یکسری مشکلات وجود دارد.
در انتخاب سالن‌های کنسرت هم ایده خاصی داشتید؟
یکی ازاشتباهاتی که از گذشته وجود داشته و هنوزهم گاهی مشاهده می‌شود این است که اکثریت موزیسین‌ها یا برنامه‌گذاران براین نظر هستند که اجرای یک موسیقی ایرانی را با حضور سه نفر یا چهار نفر در یک سالن 1000نفری برگزار کنند، این در حالی است که موسیقی سنتی ایرانی برای یک تعداد تماشاچی محدود ساخته شده است درواقع رنج سنی، محدوده صدایی و دینامیک این نوع موسیقی به‌گونه‌ای است که ضرورت ندارد در تالار وحدت اجرا شود. اما متأسفانه بارها و بارها شاهد چنین اتفاقاتی بوده‌ایم و تلاش‌شان براین است با میکروفن صدا را تقویت کنند اما این موضوع را باید در نظر داشته باشید وقتی صدا تقویت می‌شود یا با بلندگو پخش می‌شود دیگر موسیقی زنده نیست و در هیچ جای دنیا هم این‌گونه نبوده، به عقیده من بزرگترین توهین به هنرمند این است که بگویند خواننده در پشت میکروفن بخواند. سالن‌های اجرای اپرا یا سمفونیک که مینیموم 1000 نفر گنجایش دارد، مانند تالاروحدت، برای سازهایی است که دارای یک دینامیک وسیع باشند مثل پیانو که بدون تقویت صدا شنیده می‌شود. وقتی می‌بینیم 3-2 نفر از هنرمندان ایرانی با میکروفون کار اجرا می‌کنند این موضوع من را آزرده خاطر می‌کند. امیدوارم بتوانیم در جشنواره امسال آنچه را که به گوش علاقه‌مندان و شنوندگان می‌رسانیم یک صدای استاندارد باشد.
چهره محوری همیشه مورد توجه جشنواره‌ها بوده و هست آیا در جشنواره امسال هم انتخاب‌های خاصی در نظر گرفته بودید؟
من در نظر داشتم همه هنرمندان حضور داشته باشند اما وقتی زمان و فضای اجرا محدود است طبیعتاً نمی‌توانید همه ایده‌ها را پیاده کنید.
ارزیابی شما از جشنواره‌هایی چون فجر که در ایران برگزار می‌شود در مقایسه با جشنواره‌های مختلف دنیا چیست؟
ایران کشور شعر و ادبیات است بنابراین اغلب آثاری که اجرا می‌شود کلاسیک ایرانی است و سعی می‌کنیم این اجرا‌ها را همپای اجراهای خوب دنیا برگزار کنیم.
جشنواره موسیقی فجر هر سال شاهد کم و کاستی‌هایی بوده است با وجود این امسال که دبیری جشنواره را برعهده گرفته‌اید آیا فکر می‌کنید نقد‌های بعد از جشنواره لطمه به موقعیت هنری شما نخواهد زد؟
نقد خوب است به شرط آنکه سازنده باشد دلیل من برای پذیرفتن دبیری این جشنواره مشخص بود بنابراین به نظر خودم مشکلی بعد از این وجود نخواهد داشت حتی اگر جشنواره امسال بخوبی برگزار شود، شاید سال‌های بعد هم حضور داشته باشم.
در جدول امسال جشنواره سی و چهارم موسیقی فجر نزدیک به شش نوازندگی پیانو نمایش داده می‌شود آیا این امر نشان‌دهنده این است که دیگر نوازندگان تمایلی به شرکت در جشنواره را نداشته‌اند و جدول با این تعداد شرکت‌کنندگان پر شده یا آنکه از علاقه‌مندی شما به ساز پیانو سرچشمه می‌گیرد؟
حضور این نوازندگان به دو دلیل است، نخست اینکه یک تعداد از این نوازندگان، پیانیست‌های بسیار خوبی هستند که تقاضای شرکت در جشنواره را داشتند و کارهایشان را هم شنیدم و موافقت شد و قرار است آثار آهنگسازان ایرانی را با پیانو اجرا کنند و دیگر اینکه یکی از پیانیست‌ها آثار آقای دهلوی را اجرا می‌کند که اکازیونی برای اجرای ایشان بود و علاقه‌مندان قطعاً از شنیدن این قطعه لذت می‌برند و شانسی بود برای شنیدن یکی از آثار آقای دهلوی که در دستگاه چهارگاه اجرا شده بود. قطعه دیگری که با پیانو نواخته می‌شود یکی از کارهای آقای جواد معروفی است که موقعیت بسیار خوبی برای شنیده شدن اجرای این قطعه است.
به‌نظر شما دبیر یک جشنواره باید مدیر باشد یا موزیسین؟
به‌نظر من دبیر یک جشنواره موسیقی چون فجر در درجه نخست باید یک موزیسین باشد به این علت که یک جشنواره موسیقی است حالا ممکن است خود فرد هم با نوازندگی چندان آشنایی نداشته باشد. اما در خصوص بحث مدیریتی باید بگویم، دبیر یک جشنواره موسیقی دارای چند کاراکتر است و به‌طور حتم مدیر بودن یکی از همین شاخصه‌های مهم است.
در خصوص اجرای آثار آهنگسازان ایرانی باید بگوییم برخی از شرکت‌کنندگان براین نظر هستند که اجرای آثار آهنگسازان ایرانی به نوعی به گروه‌ها تکلیف شده است آیا این موضوع صحت دارد؟
گروه‌های دعوت شده ملزم به قطعه تعیین شده‌ای نیستند اما بایستی یک اثر ایرانی اجرا کنند.
در مورد عدم حضور گروه موسیقی بانوان و کودک در جدول هم صحبتی دارید؟
در خصوص موسیقی کودک داوطلبی نبود اما در خصوص حضور موسیقی بانوان باید بگویم این دوستان امتیاز خوبی از جشنواره کسب نکردند.
گفتوگو از: ندا سیجانی
این مطلب نخستین بار در روزنامه ایران منتشر شده است.
