ترفندهاي ملک‌عبدالله براي فرار از فشار

سرويس بين‌الملل تابناک‌ ـ برکناري برخي از مقامات قضائي، مذهبي و اجرايي در عربستان سعودي در روزهاي گذشته، به موضوعي خبرساز تبديل شده است. ماهيت هيأت حاکمه در عربستان و سيستم بسته سياسي آن کشور به گونه‌اي است که به طور معمول، تحولات درون حاکميتي در آن کشور با بازتاب بيروني کمتري همراه است اما اين بار گويي تحولات جدي‌تر و عميق‌تر بوده است. به همين دليل، «تابناک» با دکتر صباح زنگنه، کارشناس برجسته مسائل خاورميانه، گفت‌وگويي کوتاه انجام داده است.

در اين گفت‌وگو، صباح زنگنه، مسائل رخ‌داده را اين‌گونه تبيين و تحليل کرد: ترکيب جمعيتي عربستان که متشکل از 30 تا 40 درصد مهاجران غيرعربستاني و قبايل متعدد است، در کنار تنوع مذهبي و وجود فرقه‌هاي متعدد و از همه مهمتر به دليل حدود يک قرن حاکميت مستمر سلسله حاکم کنوني بر عربستان، مواردي است که باعث ايجاد ثبات نسبي در حکومت عربستان شده است؛ بنابراين، احتمال کودتا عليه حاکميت موجود در اين کشور، تعبير دقيقي نيست. به نظر من، حتي اگر موضوعي همچون اقدام «ملک فيصل» نيز رخ دهد، نمي‌توان به آن کودتا گفت، زيرا سرانجام مسأله‌اي درون‌خانوادگي خواهد بود.
درواقع اکنون اختلاف سليقه و نگرش در درون خانواده حکومتي عربستان وجود دارد، اما صرفا اختلاف درون‌خانوادگي است که منجر به تضعيف آنها نمي‌شود.

اين کارشناس مسائل خاورميانه در ادامه، تغييرات انجام‌شده را اين‌گونه تحليل مي‌کند: تغييرات جديد، ناشي از مسائلي است که بر پايه دو واقعيت استوار است؛ نخست، تقاضاها و خواسته‌هاي درون جامعه عربستان و دوم فشارهاي بين‌المللي.

براي مثال؛ يکي از تغييرات ايجادشده در ساختار و مديريت امور مذهبي عربستان بوده است. ساختار پيشين به گونه‌اي بود که روحانيون تندرو با مسلک وهابي و حنبلي قدرت را در اختيار گرفته بودند. اين موضوع از يک سو موجب اعتراض ديگر مذاهب اهل سنت مانند حنفي، شافعي، مالکي و شيعيان مانند زيدي، اسماعيلي و اثني‌عشري بود و از سوي ديگر، در عرصه بين‌المللي نيز غربي‌ها و به ويژه آمريکايي‌ها، ترويج خشونت و ترور در منطقه به ويژه جاهايي مثل پاکستان و افغانستان را نتيجه افراطي‌گرايي مفتي‌هاي حاکم بر نظام مذهبي عربستان مي‌دانستند.

پس ملاحظه مي‌کنيد که چنين مسأله‌اي چقدر باعث بروز مشکل براي پادشاه و هيأت حاکم عربستان در داخل و خارج از اين کشور مي‌شد.
بنابراين، ملک عبدالله با درک شرايط موجود، دست به تغييراتي زده است که از نظر من، شرايط داخلي و بين‌المللي عربستان را بهبود خواهد بخشيد.

صباح زنگنه افزود: با نگاهي به مصاديق تغييرات، اين موضوع بهتر درک مي‌شود. ملک عبدالله، رئيس دستگاه قضائي عربستان را که شخصي بسيار متعصب در برابر ديگر اديان و مذاهب بود، از مسئوليتش خلع کرد. از سوي ديگر، در شوراي فتوا که نقش مهمي در جامعه عربستان دارد، تغييرات جدي پديد آورد و چند روحاني با نگرش بازتر نسبت به ديگر مذاهب را جايگزين مفتي‌هاي متعصب کرده است.

همچنين يک اقدام اساسي در حوزه اجتماعي و زنان صورت داده است. تاکنون امور زنان در عربستان زير نظر يکي از شيوخ مذهبي وابسته به جريان سنتي وهابي ـ حنبلي بود، اما پس از تغييرات اخير معاونتي در وزارت آموزش و پرورش براي امور زنان تشکيل شد که يکي از زنان متنفذ از خانواده‌هاي مهم عربستاني مسئوليت آن را بر عهده گرفت و اين مسأله، درواقع يک تغيير اساسي و بسيار اميدوارکننده در آن کشور است که مي‌تواند به بهبود وضعيت زنان بينجامد و از سوي ديگر به بهتر شدن وجهه بين‌المللي عربستان کمک شاياني خواهد کرد.

وي درباره اثر متقابل تحولات اخير و اقتصاد در عربستان گفت: اقتصاد عربستان به دليل آن‌که در اقتصاد جهاني ادغام شده است، از بحران جهان اقتصاد ضربه بزرگي خورده است. بانک‌هاي اين کشور و به ويژه بازار بورسش هم افت کم‌سابقه‌اي داشته و سرمايه‌گذاري‌هاي متعدد آنها در آمريکا و اروپا به دليل بحران اخير زيان‌هاي بسياري ديده است.
از سوي ديگر، قيمت نفت هم در شش ماه اخير کاهش شديدي داشته؛ بنابراين، مي‌توان دريافت که اقتصاد اين کشور به چه ميزان آسيب‌پذير شده است، اما تنها برگ برنده عربستاني‌ها، وجود ذخيره ارزي حدود سيصد ميليارد دلاري آنهاست که خيال آنها را براي سرپا نگه داشتن اقتصادشان تا گذر از اين بحران تا اندازه زيادي راحت کرده است.

زنگنه افزود: اگر دقت کرده باشيد، ترافيک سفر شخصيت‌هاي سياسي از انگلستان، آمريکا، ترکيه و کشورهاي ديگري که در معرض بحران قرار گرفته‌اند، بالا رفته است. يکي از دلايل اصلي اين سفرها، جلب نظر عربستان براي به‌کارگيري اين ذخيره ارزي در رفع بخشي از مشکل نقدينگي کشورهاي ياد شده است.
بنابراين بخشي از تغييرات اعمال‌شده در راستاي بهبود شرايط اجتماعي و وضعيت شهروندان سعودي براي جلوگيري از نارضايتي‌هاي احتمالي بر اثر مشکلات اقتصادي پيش روي جامعه عربستان است.

صباح زنگنه در پايان گفت: به نظر من، ما بايد برخورد مثبتي با اين تغييرات داشته باشيم، زيرا کمترين اين تغييرات اين خواهد بود که وضعيت شيعيان در آن کشور بهبود يافته و قدرت جريان‌هاي تفرقه‌افکن مذهبي در عربستان کاهش خواهد يافت که اين موضوع، امکان همکاري‌هاي بيشتر منطقه‌اي را فراهم خواهد ساخت.