قیمت دلار به زیر ۱۱ هزار تومان می‌رسد؟ / چرا همتی هشدار داد ارز نخرید؟ / پایانی بر نوسانات لحظه‌ای قیمت دلار

روز گذشته رئیس کل بانک مرکزی در خصوص تدابیری که برای کاهش نرخ ارز به ویژه دلار طراحی شده است، هشدار داد مردم در این بازار سرمایه گذاری نکنند. البته این توصیه مسئول عالی مسائل پولی و بانکی کشور مثل گذشته نیست و این بار او مبتنی بر راه اندازی بازار متشکل ارزی که دست دلالان را از این بازار کوتاه و بساط سفته بازی را جمع می‌کند، چنین سخنی گفته است؛ موضوعی که قریب به اتفاق کارشناسان تأکید دارند، در صورت اجرا حتما نرخ ارز را کاهش خواهد داد و منجر به جلوگیری از نوسانات لحظه‌ای می‌شود.

به گزارش «تابناک»؛ «عده‌ای خواستند پس از تصمیم جمهوری اسلامی ایران در خصوص برجام ـ که هفته پیش اعلام شد ـ نرخ را بالا ببرند، ولی نتوانستند. نرخ ارز تابع متغیر‌های اقتصادی و سیاسی است. از بابت اقتصادی ما می‌دانیم وضع چگونه است. ذخایر ارزی و اسکناس ما بهتر شده، ولی متغیر‌های سیاسی تأثیر می‌گذارد که مبنای اقتصادی ندارد. روزی شایعه می‌کنند قرار است جنگ یا مذاکره شود و عده‌ای از این فرصت‌ها استفاده می‌کنند تا نرخ را بالا و پایین کنند»؛ این‌ها سخنانی است که روز گذشته «عبدالناصر همتی» در خصوص وضعیت ارزی کشور و اینده آن گفته است.

نرخ دلار به زیر ۱۱ هزار تومان می‌رسد؟

رئیس کل بانک مرکزی تأکید کرد: «گفته‌ام که مردم نباید با توجه به این متغیر‌ها به ارز نگاه کنند. عده‌ای خواستند پس از تصمیم جمهوری اسلامی ایران در خصوص برجام که هفته پیش اعلام شد، نرخ را بالا ببرند، ولی نتوانستند. می‌گویم که مردم روی ارز سرمایه‌گذاری نکنند و نرخ موجود نرخ مدنظر ما نیست.» هرچند او پیش بینی در خصوص قیمت ارز به ویژه نداشته است، گویا عدد مورد نظر رئیس بانک مرکزی نرخی زیر ۱۱ هزار تومان (رقمی که در ابتدای مسئولیت گرفتنش در بانک مرکزی شاهد آن بودیم) است.

شورای پول و اعتبار دی ماه سال گذشته با راه اندازی بازار متشکل ارزی موافقت کرد. هر چند در آستانه آغاز به کار این بازار هنوز ابهاماتی از نحوه کارکرد و ساز و کار آن وجود دارد، طبق آنچه اعلام شده قرار است که این بازار با مشارکت بانک‌ها و صرافی‌های مجاز و تحت نظارت و بازارگردانی بانک مرکزی با تمرکز بر معاملات نقدی راه اندازی شود.

اما اینکه چه اتفاقی در بازار ارز قرار است بیفتد که نرخ را کاهش دهد، به راه اندازی بازار متشکل ارزی برمی‌گردد. مدت هاست که خبر تشکیل بازار متشکل ارزی از زبان «عبدالناصر همتی» رئیس کل بانک مرکزی شنیده می‌شود. این بازار قرار است دست سودجویان را از بالا و پایین کردن قیمت‌ها به واسطه اقدامات مخرب خود نظیر سفته بازی و راه اندازی شایعات موهوم برای افزایش نرخ ارز قطع کند و به افراد برای معاملات قانونی اجازه چانه زنی بدهد؛ موضوعی که پس از این صرفا به واسطه فعالان این بازار نظیر کارگزاران و صرافی‌های مجاز در کشور انجام خواهد شد.

بازار متشکل ارزی چیست؟

در آغازین روز اردیبهشت، خبر مهم راه اندازی بازار متشکل ارزی رسما با معرفی اعضای هیأت مدیره آن اعلام و پس از آن کار رسما شروع و روند کدگذاری برای صرافی‌ها تشریح شد؛ بنابراین، قربانی (کانون صرافان)، یوسف حسن پور، صمد کریمی (مدیر اداره صادرات بانک مرکزی)، محمود شکسته‌بند (مدیرعامل شرکت صرافی ملی ایران) و امیر هامونی (مدیرعامل شرکت فرابورس) به عنوان اعضای هیات مدیره این شرکت تعیین شدند. همچنین با تأیید هیأت مدیره، محمود شکسته‌بند به عنوان مدیرعامل و سخنگوی این شرکت انتخاب شد.

از زمان خروج آمریکایی‌ها از برجام، راهکار‌های دولت برای تعادل بخشی و ایجاد ثبات ماندگار در بازار ارز جواب نداده یا تأثیری نصفه و نیمه بر بازار داشته است، به نحوی که با هر تحرک جزیی در اقتصاد و سیاست خارجی شاهد جهش قیمت‌ها در بازار ارز بودیم که این موضوع به سرعت به سایر بازار‌ها هم سرایت می‌کرد. جدیدترین راهکار عملی دولت و بانک مرکزی برای کنترل و ساماندهی بازار ارز، راه اندازی «بازار متشکل ارزی» است. البته طرح بازار متشکل ارزی جدید نیست و در سال‌های گذشته هم در مقاطعی که با بحران ارزی مواجه بودیم این طرح برای ساماندهی بازار پیشنهاد شد، اما به دلایل متعددی به اجرا نرسید.

حالا قرار است مطابق با آنچه «عبدالناصر همتی» رئیس کل بانک مرکزی گفته بازار متشکل ارزی از شنبه هفته آینده یعنی ۲۸ اردیبهشت ماه شروع به کار می‌کند. هدف دولت و به طور ویژه بانک مرکزی و وزارت اقتصاد از راه اندازی این بازار این است که بتوانند با ایجاد بازار متشکل ارزی، نرخ‌های متعدد ارز را که از کانال‌های غیررسمی و از سوی سوداگران تعیین می‌شود، حذف و نرخ جدید بازار متشکل را به عنوان مبنا در بازار جایگزین کنند تا شاهد ثبات در اقتصاد و آرامش در تصمیم گیری‌های اقتصادی باشیم؛ هرچند برخی کارشناسان نگرانی‌هایی هم از بابت دخالت دولت در روند تصمیم گیری، نرخ گذاری و بازار دارند.

یک اقتصاددان: دیگر نرخ ارز متأثر از سلیمانیه و دبی نخواهد بود

«بهزاد خسروی» اقتصاددان و استاد دانشگاه درباره بازار متشکل ارزی و تأثیر آن در نظام ارزی کشور گفت: با ایجاد این بازار، دیگر قیمت ارز از بازار‌های کشور‌های همجوار مانند سلیمانیه، دبی و... تأثیر نخواهد گرفت و از همین رو، حسن اصلی این بازار تعیین قیمت در داخل کشور خواهد بود.

وی ادامه داد: به نظر می‌رسد راه اندازی بازار متشکل ارزی، نرخ دلار در سامانه نیما که به نوعی تحمیلی به نظر می‌رسید را به سمت نرخ واقعی دلار حرکت دهد و نرخ‌هایی که طی سه روز گذشته در سامانه نیما به ثبت رسیده است، نشان دهنده مبنای نرخ ارز شرکت‌ها در سال ۱۳۹۸ خواهد بود.

خسروی افزود: مبنای نرخ دلار شرکت‌ها در سال ۱۳۹۸ به طور متوسط حدود ۱۱۰۰۰ و احتمالا کمتر هم خواهد بود که در صورت ثبات بازار ارز، بنظر می‌رسد نرخ منطقی و معقولی برای دلار به زودی با وجود این بازار کشف خواهد شد.

عضو کمیسیون برنامه و بودجه: مواظب باشیم «جمشید بسم‌الله»‌های جدید نسازیم

«عزت‌الله یوسفیان ملا»، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس نیز در این خصوص گفت: باید منتظر ماند تا عملکرد بازار متشکل ارزی دقیق و شفاف مشاهده شود. اگر قصد از راه‌اندازی این بازار تنها ساماندهی بازار ارز باشد بسیار عملکرد مطلوبی است، اما اگر نیت از تشکیل این بازار دخالت در تعیین نرخ ارز است، بدون شک تبعات منفی به همراه خواهد داشت.

نماینده مردم آمل در مجلس دهم شورای اسلامی با تأکید بر اینکه اقتصاد به هیچ عنوان تصدی‌گری را نمی‌پذیرد، تصریح کرد: دولت هیچ وقت تاجر و فروشنده و تولیدکننده خوبی نبوده و این یک واقعیت است که باید پذیرفت. دولت تنها می‌تواند نقش حاکمیتی داشته باشد، به عبارتی برنامه تدوین کرده و از برنامه‌های تولیدی کشور با تخصیص وام حمایت و پشتیبانی کند.

این نماینده مردم در مجلس دهم افزود: نقش دولت در بازار ارز تنها باید حاکمیتی باشد نه تصدی‌گری. به عبارتی دولت در بازار ارز نباید به صورتی مداخله داشته باشد که مجدد اشخاصی، چون جمشید بسم‌الله در بازار ایجاد کند.

یک کارشناس: شیر نرخ ارز بعد از این در دست بانک مرکزی است

«مجیدرضا حریری» کارشناس و فعال اقتصادی درباره چگونگی کارکرد بازار متشکل ارزی و تأثیر آن در تعادل بخشی به بازار گفت: بازار متشکل ارزی در واقع یک صرافی بزرگی است که بانک مرکزی آن را طراحی کرده و تأسیس می‌کند. باید این واقعیت را بپذیریم در ایران بازار معنا ندارد، چون انحصار در اقتصاد ایران وجود دارد و این انکارنکردنی است.

وی ادامه داد: بانک مرکزی به عنوان مرجعی که هم درآمد‌های نفتی و هم بخش عظیمی از درآمد‌های غیرنفتی کشورمان را در اختیار دارد از نوعی انحصار در این حوزه بهره‌مند است. به معنای دیگر حدود ۸۰ درصد ارزی که در کشور استحصال می‌شود، حاصل صادرات نفتی و غیرنفتی است که مستقیم و غیر مستقیم در اختیار دولت و بانک مرکزی قرار می‌گیرد؛ بنابراین در شرایطی که عرضه کننده انحصاری باشد، مباحثی مانند بازار و کشف قیمت موضوعیت ندارد و واقعی نیست.

حریری با اشاره به تغییر سیاست بانک مرکزی در کنترل بازار ارز گفت: در سال‌های گذشته، بانک مرکزی از سوی برخی از صراف‌ها که از صرافان معتمد محسوب می‌شدند ارز را به بازار تزریق یا از بازار جمع آوری می‌کرد. اما طی این سال‌ها به تناوب شاهد آن بودیم که برخی صرافان معتمد، مابه التفاوت ارز و رانتی را که به آن‌ها داده می‌شد، به نفع تنظیم بازار استفاده نمی‌کنند و به معنای دقیق‌تر این صرافان از اعتماد بانک مرکزی سوءاستفاده می‌کردند.

وی تأکید کرد: معتقدم اگر قرار است بانک مرکزی در بازار دخالت مستقیم داشته باشد و در زمان‌های نیاز، ارز در بازار تزریق یا جمع آوری و قیمت را از این طریق کنترل کند، سیاست و راهکار درست و کارآمد این است که نسبت به ایجاد یک صرافی بزرگ اقدام کند که تشکیل بازار متشکل ارزی هم در راستای همین اقدام است.

حریری با بیان اینکه هیأت مدیره شرکت مشخص شده اند و تحت نظر بانک مرکزی هستند و از این پس، شیر جریان بازار ارز در دست بانک مرکزی خواهد بود تا شدت آن را کنترل کند، گفت: نفوذ دلالان ارزی قابل پیش بینی است، اما قطعا سهم و قدرت مانور آن‌ها کاهش و در مقابل قدرت مانور بانک مرکزی افزایش پیدا می‌کند.

این فعال اقتصادی با بیان اینکه اساسا چیزی به نام کشف قیمت ارز وجود ندارد، ادامه داد: در واقع با این ساز و کار بانک مرکزی تعیین کننده قیمت ارز در بازار خواهد شد. بازار هم مجبور است نرخ را بپذیرد. البته تمام این موضوعات بستگی به میزان ذخایر ارز بانک مرکزی دارد، اینکه بانک مرکزی با چه ارزی می‌خواهد بازار را کنترل کند.

وی تأکید کرد: تقاضا‌هایی برای سفته بازی در بخش ارز در بازار وجود دارد اعم از تقاضا برای خروج سرمایه و تامین ارز برای واردات کالا‌های قاچاق که شدت این تقاضا‌ها در بازار بالاست و عرضه کننده ارز هم مانند سال‌های گذشته ارز کافی ندارد به همین دلیل هم بانک مرکزی از راهکار‌های قدیمی خود دست کشیده و به دنبال راه اندازی بازار متشکل ارزی است.

مزایا و آفات بازار متشکل ارزی

هرچند بسیاری از کارشناسان و مسئولان بر این باورند که راه اندازی بازار متشکل ارزی می‌تواند به جمع کردن بساط نوسانات لحظه‌ای ـ که منافع آن صرفا به جیب عده‌ای دلال و اخلالگر در نظام اقتصادی می‌رود ـ منجر شود و از طرفی بساط سفته بازی و حواله بازی‌هایی که باعث خروج سرمایه از کشور می‌شود، و تأثیرپذیری شدید نرخ ارز از اتفاقات اقتصادی و موضوعات مربوط به سیاست خارجی را جمع ‌کند و در مجموع نرخ ارز را تعدیل خواهد کرد، نگرانی‌هایی را نیز به همراه خواهد داشت.

عمده نگرانی‌ها در این خصوص است که اولا راه نفوذ دلالان در این سیستم که البته احتمال آن نسبت به گذشته بسیار کم شده بسته شود و در ثانی این مسأله به مجوزی برای دولت و بانک مرکزی تبدیل نشود که هرگاه خواستند در بازار متشکل ارزی دخالت کرده و در زمان‌های نیاز، ارز در بازار تزریق یا جمع آوری و قیمت را از این طریق کنترل کنند. سیاست و راهکار درست و کارآمد این است که نسبت به ایجاد یک صرافی بزرگ اقدام کنند تا جریان بازار قیمت‌ها را در آن مشخص کند که البته تشکیل بازار متشکل ارزی هم در راستای همین اقدام است.