کلیات
قرهباغ (ارمنی: Ղարաբաղ; ترکی آذربایجانی: Qarabağ) یک منطقه جغرافیایی در شرق ارمنستان و جنوب غربی آذربایجان است که از ارتفاعات قفقاز کوچک تا زمینهای پست بین رودخانههای کر و ارس کشیده شدهاست. همچنین قرهباغ یکی از تقسیمات سیاسی ایران از دوره صفویه به این سو بود که پس از عهدنامه گلستان به روسیه تزاری واگذار شد.
تا ۱۸۴۰ این منطقه همچنان با عنوان ایالت قرهباغ شناخته میشد، اما پس از آن به بخش شوشا تغییر نام یافت، در اتحاد جماهیر شوروی بخشهایی از آن به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی پیوست، بخش زنگهزور به جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی واگذار شد و پس از اشغال این منطقه توسط واحدهایی از ارتش شوروی در معیت نیروهای ارمنستان بخش کوهستانیاش که قسمتی از ساکنان آن را ارامنه تشکیل میدادند با عنوان جمهوری آرتساخ اعلام استقلال کرد.
ریشهشناسی
نام قرهباغ از دو کلمه ترکی قره و فارسی باغ به معنی باغ سیاه یا باغ بزرگ به وجود آمدهاست. این نام اولین بار در منابع گرجی و ایرانی در قرن سیزده و چهارده میلادی آمدهاست. نام آرتساخ در سنگنبشتههای اورارتو دوران پادشاهی «آیرارات»، اوشاکان کنونی) به صورتهای «آرداخونی» یا «اوردخینی» و «اوردخه» قید شدهاست که نام آرتساخ از آن مأخوذ است و سرزمینی به این نام در هزاره اول (پیش از میلاد) جزو پادشاهی آیرارات و سپس یرواندیان (دودمان اروندی) قرار داشت. استرابون در (کتاب جغرافیای) خود قسمت سمت راست رود کورا (محل کنونی قره باغ) را با نام «ارخیستینا» (Orkhistene) به عنوان یک ایالت «هایک بزرگ» (ارمنستان بزرگ) - (ارمنستان = هایاستان) دانسته که به خاطر سوارکارانش شهرت داشتهاست.
تاریخچه
در دوره صفویه قرهباغ به مرکزیت گنجه یکی از بیگلربیگیهای ایران بود. مقام بیگلربیگی که در قرن دهم بهطور موروثی به سران ایلات چادرنشین قزلباش میرسید، در قرهباغ در اختیار یکی از شاخههای ایل قاجار بود. در این دوره محال خمسه ارامنه شامل دیزاق، ورنده، خاچین، چلهبرد و طالش و همچنین برکشاط و خانهای ایل جوانشیر و اتوزیکی تابع این بیگلربیگی بودند.
در ۱۱۵۶ هجری قمری، ملک یکن ضابط محال خمسه ارامنه از بیگلربیگیهای گنجه و تفلیس، به خاطر گرفتن چریک از ارامنه به نادرشاه افشار شکایت کرد، نادر نیز طی فرمانی مطالبه چریک از محال خمسه ارامنه را منع کرد بعدتر نیز به گفته عباسقلیآقا باکیاخانوف «حکام گنجه و قراباغ نیز به لقب زیاد اوغلی قاجار از پل خدا آفرین تا قریه شولاور گرجستان بالاتر از پل سنق حکمرانی مینمودهاند. چون در شورای کبرای مغان به سلطنت نادر شاه رضا نداده و در طلب استقرار دولت صفویه بودند، نادرشاه نیز بعد از تمکن بر سریر سلطنت ایران به مقام کسر حشمت و اقتدار ایشان برآمده بسیاری از اهالی قراباغ را به خراسان کوچانده ملکان برگشاط و خمسه را از تحت اختیار ایشان به در کرده و به سردار آذربایجان سپرد» در ۱۱۶۱ هجری شمسی، پناهخان جوانشیر مشهور به پناه علیبیگ ساروجلوی جوانشیر از عادلشاه افشار لقب خانی گرفت و به حکومت قرهباغ منصوب شد.
وی در زمان شاهعباس دوم از ترکستان به قرهباغ آمدهبود و در زمان نادرشاه جارچیباشی بود، اما بعدتر مورد خشم نادر قرار گرفته بود و از ترس وی به کوهستانهای قرهباغ گریختهبود. رسیدن به این مقام بدون همکاری ارامنه ممکن نمیشد، پناهخان در این راه با ملک شاه نظربیگ حاکم ورنده متحد شد و وی را به حکومت خاچین گمارد و به همراه وی حکام دنزاق، چلهبرد و طالش را کنار زد. همچنین پناهخان به درخواست ملکشاه نظربیگ قلعه پناهآباد را ساخت که بعدها به شوشی شهرت یافت.
پس از بینتجیهماندن درگیری پناهخان با فتحعلیخان افشار، فتحعلیخان که پیشنهاد صلح دادهبود با نیرنگ ابراهیمخلیلخان فرزند پناهخان را به اسارت به ارومیه برد. پناهخان نیز برای نجات پسرش با لشکر کریمخان زند که برای سرکوب فتحعلیخان آمدهبود همراه شد. پس از آن کریمخان پناهخان را با خود به شیراز برد و ابراهیمخلیلخان را به حکومت قرهباغ منصوب کرد. تا پیش از برآمدن آقامحمدخان، ابراهیمخلیلخان نه تنها بر قرهباغ که بر ایروان، نخجوان و گنجه نیز حکم راند.
آقامحمدخان قاجار پس از نشستن بر تخت، از ابراهیمخلیلخان خواست تا از دولت مرکزی اطاعت کند، وی نیز در ۱۲۰۷ پسرعمویش عبدالصمدبیگ را به رسم گروگان به تهران فرستاد و ابراز اطاعت کرد. اما در جریان یکی از درگیریهای آقامحمدخان و زندیان عبدالصمدبیگ فراری ناموفق انجام داد و به همین دلیل نیز به دست شاه قاجار کشتهشد. این مسئله و اینکه ابراهیمخلیلخان آقامحمدخان را همانند بسیاری از دیگر رقبایش میدید به تیرگی روابط این دو انجامید. در ۱۲۰۹ آقامحمدخان به قصد تسخیر قرهباغ از ارس گذشت، در محاصره قلعه شوشی جوادخان قاجار و ملیک مجنون چلهبردی و نیروهای ارمنی وی را همراهی میکردند. به علت نداشتن توپهای قلعهکوب، خان قاجار نتوانست قلعه را فتح کند و به پیشنهاد ملیک مجنون به تفلیس لشکرکشی کرد. با فتح تفلیس و متواری شدن اراکلیخان، دیگر خانهای قفقاز اظهار اطاعت کردند، آقامحمدخان که در پی تسلیم ابراهیم خلیلخان بود در نهم ذیحجه ۱۲۱۱ عازم شوشی شد، ابراهیم خلیلخان نیز از ترس به داغستان گریخت، در همان زمان آقامحمدخان در کنار قلعه شوشی به قتل رسید. با شنیدن این خبر ابراهیمخلیلخان به شوشی بازگشت و قدرتی بیش از پیش یافت.
ابراهیمخلیلخان جنازه آقامحمدخان را با احترام در شوشی دفن کرد و منتظر دستور از تهران ماند. با برتخت نشستن فتحعلیشاه خان سیاستی دوگانه را در پیش گرفت. از سویی اطاعت خود از دربار تهران را نشان میداد به گونهای که پسرش ابولفتحخان را به نزد شاه ایران فرستاد و دخترش آغابگم معروف به آغاباجی را نیز به عقد او درآورد دوباره به خانی قراباغ رسید، از سوی دیگر استقلال خویش و توافق بر قدرتهای همجوار را با رابطه حسنه با روسیه حفظ میکرد.
با ورود ژنرال پاول سیسیانوف به قفقاز، ابراهیمخلیلخان رسماً به اطاعت روسها درآمد و قرهباغ را به روسها واگذار کرد. در ۱۲۱۸ سیسیانوف پس از سه روز محاصره گنجه را گشود، در این درگیری جوادخان زیاد اوغلی قاجار، آخرین خان گنجه و ملیک مجنون چلهبردی کشتهشدند. ملیک مجنون پیشتر بر اثر فشارهای ابراهیمخلیلخان، به همراه هزار خانواده ارمنی به گنجه پناه بردهبود و جوادخان ایشان را در محله شامشاری اسکان دادهبود و ملیک را مسئول ارامنه کردهبود.
عباس میرزا ولیعهد ایران پس از آگاهی از پیمان روسها و ابراهیمخلیلخان برای سرکوب وی از آذربایجان به قرهباغ لشکر کشید و توانست در دو نبرد نیروهای خان را که روسها نیز همراهیاش میکردند شکست دهد. در ۱۲۲۰ خان سیسیانوف را به قلعه شوشی راهداد و فرمانده روس اختیار قلعه را به دست گرفت. خان که از این شرایط ناراضی بود به عباسمیرزا نامه نوشت و شفاعت خود را نزد شاه خواستار شد. اما در ۱۲۲۲ روسها که توسط نوه خان، جعفرقلیخان از ارتباط وی با ایران آگاه شدهبودند شبانه او و ۳۱ تن از بستگاناش از جمله دختر و همسرش را به قتل رساندند.
پس از قتل ابراهیمخلیلخان، روسها نه تنها قرهباغ را به جعفرقلیخان نسپردند بلکه قصد تبعید وی به سیبری را داشتند، خان نیز که از دست روسها گریخته بود به همراه ایل جبرائیللو به ایران آمد و عباسمیرزا وی را حاکم قراجهداغ کرد. پس از دوره دوم جنگهای ایران و روسیه در ربیعالاول ۱۲۴۲ مهدیقلیخان یکی از فرزندان ابراهیمخلیلخان به دستور حکومت ایران، ایلات قرهباغ را به سوی قراجهداغ کوچ داد.
ایالت قرهباغ
پس از انعقاد قرارداد گلستان و ترکمانچای روسها اقدام به کوچاندن ارامنه ایران به منطقه تحت تسلط خود شدند و ایالات مسلماننشین ایروان و قره باغ را برای اسکان ارامنه تازهوارد در نظر گرفتند. پس از جنگهای عثمانی و روسیه ارامنه مناطق شرقی امپراطوری عثمانی که همراه روسها علیه عثمانیها وارد جنگ شده و پیروزیهایی بدست آورده بودند پس از عقبنشینی روسها مجبور مهاجرت به داخل مرزهای روسیه شده و ترکیب جمعیتی خاننشین ایروان و قره باغ را به نفع ارامنه تغییر دادند.
رسانههای ارمنستان از کشته شدن ۲۷ نفر در درگیریهای قره باغ خبر دادند.
کد خبر: ۱۱۹۳۹۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۹
ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به تحولات امروز در منطقه قره باغ ، ضمن ابراز نگرانی از تشدید درگیریها در منطقه، خواستار رعایت مفاد توافق آتشبس از سوی همه طرفها و حل و فصل مسایل از طریق گفتوگو شد.
کد خبر: ۱۱۹۳۹۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۸
همزمان با حمله نظامی جمهوری آذربایجان به منطقه مورد مناقشه قره باغ ، نشانههایی درباره احتمال وقوع کودتا در ارمنستان در راستای برکناری نیکول پاشینیان از نخست وزیری این کشور به گوش میرسد.
کد خبر: ۱۱۹۳۹۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۸
نبض خبر
آذربایجان حملات گستردهای را به پایگاه آذربایجان در قره باغ آغاز کرده و اهداف متعددی را منهدم کرده است. لحظات حمله موشکی آذربایجان به قره باغ را میبینید که گفته میشود با استفاده از موشک اسرائیلی لورا انجام شده است.
کد خبر: ۱۱۹۳۸۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۸
جمهوری آذربایجان و ارمنستان سال های طولانی است که بر سر منطقه قره باغ و حوالی آن اختلاف دارند و برای تصاحب و اعمال مالکیت بر روی آن به جنگ با یکدیگر می پردازند.
کد خبر: ۱۱۹۳۸۴۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۸
وزارت دفاع جمهوری آذربایجان از آغاز عملیات نظامی علیه نیروهای قره باغ خبر داد. منابع خبری در قره باغ میگویند، باکو از چند جبهه عملیات نظامی خود را آغاز کرده است.
کد خبر: ۱۱۹۳۸۲۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۸
نبض خبر
منطقه ناگورنو-قرهباغ برای چند دهه محل نزاع بحث ارمنستان و آذربایجان است. این منطقه با 3 هزار و 170 کیلومتر مربع مساحت، از اهمیت ویژهای در عرصه بینالمللی برخوردار است. اگرچه آذربایجانیها با تکیه بر درآمد نفتی از قدرت نظامی بیشتری در این سالها نسبت به ارمنستان برخوردار شده اما ارمنیها یکی از قدرتمندترین لابیها را در دنیا و به ویژه آمریکا دارد و دست بالایی برای تحت فشار گذاشتن آذربایجان دارد. در این ویدیو درباره این مناقشه منطقه پرمناقشه ارمنی نشین که به لحاظ بین المللی جزو خاک آذربایجان است، جزئیات قابل تاملی را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۳۱۲۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۴
گفتوگوی تابناک با یک کارشناس حوزه قفقاز
بار دیگر تنشها در قفقاز جنوبی و مرزهای شمالی ایران اوج گرفته و تحلیلها و گمانه زنیهای زیادی پیرامون احتمال وقوع یک جنگ جدید در این منطقه مطرح شده است. منازعه بر سر قرهباغ بین باکو و ایروان میتواند منجر به جنگ شود یا اینکه با یک مصالحه سیاسی و امنیتی میان بازیگران اصلی از وقوع یک بحران جدید جلوگیری میشود؛ اما در صورت اقدام نظامی باکو برای اشغال استان سینویک، واکنش ایران چه خواهد بود؟
کد خبر: ۱۱۹۲۹۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۳
مرور روزنامههای دوشنبه ۲۰ شهریور
سیاسیون سیاستزده از دانشگاه چه میخواهند؟ خواستههای هستهای سعودیها از امریکا، کشف ۴۰۰ بمب در چند ماه اخیر، سرانجام گندم ۱۲ یا ۱۵هزار تومان؟، جبهه جدید پوتین علیه غرب، سونامی «دیابت» در کمین کشور، ترکشهای جنگ اوکراین در پارلمان اروپا، جزییات توافق ایران و امریکا برای تبادل زندانیان و تهدید هدف تورمی پایان سال، از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۱۱۹۲۴۲۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۰
سخنگوی کرملین امروز (سهشنبه) در جمع خبرنگاران به اظهار نظر درباره موضوعاتی از جمله توافق غلات دریای سیاه، برکناری وزیر دفاع اوکراین و موضع ایروان درباره حضور صلحبانان روسیه در منطقه قرهباغ پرداخت.
کد خبر: ۱۱۹۱۵۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۱۴
"ارمنستان و جمهوری آذربایجان بالغ بر سه دهه است که بر سر منطقه قرهباغ نزاع و اختلاف دارند و درگیری مرزی جدید ۲ کشور در ضمن مذاکرات صلح جاری میان آنها، بار دیگر نگرانیها در مورد وقوع مجدد جنگ را افزایش داد."
کد خبر: ۱۱۸۷۶۹۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۲۲
وزیر خارجه آمریکا طی تماس تلفنی با رئیس جمهوری آذربایجان نسبت به وضعیت انسانی پیشآمده در منطقه قرهباغ عمیقا ابراز نگرانی کرد.
کد خبر: ۱۱۸۵۵۸۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۰۸
وزارت خارجه جمهوری آذربایجان، ضمن انتقاد از بیانیه روز گذشته وزارت خارجه روسیه درباره ارمنستان و تدارک برای برگزاری نشست سه جانبه، اعلام کرد این بیانیه در تضاد با توافقات دوجانبه مسکو با باکو است.
کد خبر: ۱۱۸۳۴۸۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۴/۲۵
دولت جمهوری آذربایجان بار دیگر گاز منطقه ارمنینشین در منطقه قره باغ کوهستانی را قطع کرد.
کد خبر: ۱۱۶۴۱۹۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۲۷
وزارت دفاع آذربایجان روز چهارشنبه اعلام کرد مواضع نظامی آذربایجان در منطقه شوشا و آغدام در منطقه قره باغ مورد حمله اعضای یک گروه مسلح ارمنی قرار گرفته است.
کد خبر: ۱۱۵۲۶۹۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۹/۰۹
سفیر آذربایجان در تهران گفت: آذربایجان باور دارد که تفاهم صلح میان باکو و ایروان، منطقه ( قره باغ ) را به منطقه صلح و آرامش تبدیل میکند.
کد خبر: ۱۱۴۹۲۴۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۱۶
رئیس جمهور روسیه اظهارات اخیر مکرون درباره نقش مسکو در قفقاز را «غیرقابل قبول» خواند.
کد خبر: ۱۱۴۵۱۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۲۳
دهها نفر از تظاهرکنندگان در بیروت سعی داشتند به سفارت جمهوری آذربایجان نفوذ کنند.
کد خبر: ۱۱۴۰۸۸۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۶
در شرایطی که تنشهای مرزی نیروهای نظامی باکو و ایروان همچنان ادامه دارد، مقامهای ارمنستان از حمله نظامیان جمهوری آذربایجان به نیروهای مرزی این کشور خبر دادند.
کد خبر: ۱۱۳۳۷۵۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۱۶
دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان اعلام کرد که هیچ سرباز وظیفه ای از ارمنستان در قره باغ وجود نخواهد داشت و آنها تا پایان شهریور ماه به کشور بازمیگردند.
کد خبر: ۱۱۳۰۶۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۲۸