کلیات
دولت اصطلاحی در فلسفه و علم سياست است که اجمالا ناظر بر مجموعه ای مشخص از نهادهای سیاسی واجد اقتدار غیرانتزاعی و پایدار و دارای حق انحصاری به کارگیری قدرت مشروع برای اعمال حاکمیت بر مردم سرزمینی معین و معرف تمامیت سیاسی - اجتماعی آن کشور است.
اختلاف بر سر تعریف
در تعریف دولت نه تنها توافقی میان صاحب نظران به دست نیامده بلکه قرنهاست مناقشه بر سر چیستی این مفهوم رنگی ایدئولوژیک به خود گرفته و یکی از مباحث بنيادين علم سیاست شده است. عمده ترین اختلاف نظریه های گوناگون دولت در دو موضوع اصلی منشا مشروعیت دولت و کارکرد آن است. برخی از اهل فلسفه و علوم سیاسی واژه دولت را فقط برای اشاره به شکل مدرن نظام سیاسی به کار می برند، زیرا اساسا برابر نهاده مفهوم دولت در زبان های اروپایی تا اوایل قرن شانزدهم دهم به کار برده نمی شد و نخستین کسی که این وازه را به کاربرده نیکولو ماکیاولی یا توماس هابز بوده اند، اما برخی دیگر استفاده از آن را در بحث از همه انواع نطام های سیاسی حتی دولت و شهرهای یوناں برغم تفاوت گسترده شان با دولت مدرن، موجه می دانند.
معنای لغوی
وازه دولت که امروزه در زبانهای فارسی عربی (دوله) و ترکی (دولت) در کاربرد اصطلاحی اش غالبا به عنوان معادل واژه انگلیسی state به کار می رود از ریشه عربی (دول)، به معنای پیروزی در جنگ، دگرگونی زمانه، جابه جا شدن و نوبت نوبت تغییر کردن آمده است.
مفهوم دولت در ادبیات معاصر ایران
در ادبیات سیاسی فارسی معاصر این واژه افزون بر معنای انتزاعی و گسترده کلیت نظام سیاسی کشور، گاه به معناهایی خاص تر، دلالت بر هیئت وزیران یا قوه مجریه یا مجموعه سه قوه دارد و به جای کلمه حکومت (government) به کار می رود که مجموعه ای انسانی و دارای اقتداری ملموس و غیردائم است.
اشتراک لفظی و ابهام معنای وازه دولت حتی در معتبرترین اسناد حقوق سیاسی یکصدوپنجاه ساله معاصر ایران یعنی قانون اساسی مشروطه و قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز دیده می شود. در سوگند نامه نمایندگی مجلس در قانون اساسی مشروطه مصوب ۱۴ جمادی الاخره ۱۳۲۴، آنجا که نمایندگان متعهد می شوند فقط فواید و مصالح دولت و ملت ایران را در نظر داشته باشند. واژه دولت در معنایی گسترده تر از هیئت وزیران و ظاهرا به معنای نظام سلطنت مشروطه به کار رفته است، اما در اصل ۱۵ همین قانون دولت به معنای هیئت وزیران آمده است. آنجا که مقرر شده تصمیمات مجلس شورای ملی پس از تصویب مجلس سنا توسط شخص اول دولت، به عرض و صحه شاه برسد و به همین سیاق، در اصل ۱۹، به مجلس حق داده شده اجرای مصوباتش را از اولیای دولت، بخواهد.
در متمم قانون اساسی مشروطه، مصوب ۲۹ شعبان ۱۳۲۵، به تغییرات نظام سیاسی ایران روشن تر اشاره شد: در مقدمه این سند، برای نخستین بار نامی از مشروطیت دولت علیه ایران، در قانون اساسی آمد. در اینجا آشکار است که مراد از دولت سلطنت و اقتدار سیاسی عام کشور است و نه قوه مجریه.
در اصل ۸ نیز آنجا که به مساوات مردم در برابر قانون دولتی، تصریح شد همین معنا از واژه دولت برداشت می شود، اما در اصل ۲۷ که برای نخستین بار از تفکیک قوا (سه شعبه) سخن به میان آمده عبارت مامورین دولت فقط برای اشاره به کارمندان قوه اجراییه، به کار رفته است.
نظریههای کارکرد دولت
بیشتر نظریههای سیاسی را میتوان تقریباً در دو دسته طبقهبندی کرد. اولین دسته به عنوان نظریههای لیبرال یا محافظه کار شناخته میشوند که از عنصر سرمایهداری بهره میجویند، و بر روی کارکرد دولت در یک جامعه سرمایهدار متمرکز هستند. این دسته از نظریات به دولت به عنوان یک ماهیت خنثی نسبت به جامعه و اقتصاد مینگرند و معتقدند دولت نقشی در تنظیم روابط و فعالیتها در این حیطهها ندارد. در طرف مقابل نظریههای مارکسیستی قرار میگیرند که سیاست را به عنوان پدیدهای در نظر میگیرند که به شدت با روابط اقتصادی در هم آمیختهاست، و بر ارتباط میان قدرت اقتصادی و قدرت سیاسی تأکید دارند. آنها حکومت را به عنوان وسیلهای میبینند که در وهله اول در صدد خدمت به طبقههای برتر جامعه است.
مفهوم مدرن دولت
کاربرد نوین اصطلاح دولت را می توان به نخستین اثر توماس هابز، درباره شهروند، بازگرداند که نخستین کاربرد لفظ دولت به معنای جدید را به ماکیاولی نسبت می دهد. رهیافت او به موضوع که با وعده بررسی دقیق تر حقوق دولت و وظایف رعیت مطرح شد، از همان زمان اندیشه تقابل میان فرد و دولت را به یکی از موضوعات محوری اندیشه سیاسی بدل کرد. به باور وی وظیفه ای که رعیت بر عهده دارد تعهدی است که فرد به دولت دارد نه به شخص حاکم. این نظر به روزگار خود نظری نسبتا جدید و بسیار مناقشه انگیز بود. هابز، بدین سان، قدرت عمومی را که تا پیش از این بیشتر هویتی شخصی و فرهمند داشت، در مفهوم دولت جای داد. از آن پس، این خصيصه با همه معادل های دولت در زبان های اروپایی تداعی شده است.
در این درک جدید دولت اقتداری است که شهروندان بخشی از آزادی های خود را تسلیم آن می کنند و در عوض از آن توقع دارند که وظیفه محافظت از آزادی های فردی شهروندان را بر عهده گیرد. اما این اقتدار در نهایت ممکن است از قدرت به دست آمده در جهت منافع خود و تضمین خودآیینی خودش استفاده کند. به تعبير هابز دولت همچون لویاتان یا غولی است که افراد آن را به وجود می آورند. اما بعد رهایش می کنند تا هرچه خواست انجام دهد.
تقابل فرد و دولت تا آنجا پیش می رود که منتقدان دولت مدرن آن را نه همچون هیئتی مشروع برای حفظ آزادی افراد بلکه به عنوان نگهبان منافع طبقه یا جنسی خاص و مدافع سرمایه داری یا پدرسالاری معرفی می کنند. در نظر دسته نخست منتقدان، ماهیت واقعی دولت چیزی بیش از بیان سیاسی تقسیم بندي اقتصادی جامعه نیست. به باور کارل مارکس مادام که مردم مجبور به فروش پاره ای از وجودشان یعنی نیروی کار خود به دیگران اند، برابری آنان با دیگران به واقع به رسمیت شناخته نمی شود.
در این بینش، راه حل نزاع طبقاتی در دولت مدرن دموکراتیک یافت نمی شود بلکه باید منتظر نظم اقتصادی پساسرمایه داری ماند. در چنان نظمى نه طبقه ای باقی خواهد ماند و نه بالتبع تنازعی و بنابراین نیازی به دولت برای رفع تزاحم منافع افراد و طبقات نخواهد بود.
طیفی دیگر از منتقدان به جای تمرکز بر تقسیم بندی اقتصادی جامعه به تقسیم بندی میان مرد و زن توجه کرده اند و ماهیت پدرسالار دولت را به نقد کشیده اند. کاترین مکینون، یکی از نظریه پردازان این رهیافت از منظری فمنیستی مسئله برابری جنسی در قانون گذاري دولت های دموکراتیک لیبرال را سنجیده است. او به این نکته اشاره می کند که به لحاظ حقوقی در قوانین چنین دولت هایی وقتی میگویند زنی مورد تبعیض جنسیتی قرار گرفته، پیش فرضشان آن است که با او می شد همچون یک مرد رفتار شود و نشد. یعنی برای رسیدن به معیار رفتار درست پرسیده ایم که اگر یک مرد در چنین موقعیتی قرار می گرفت با او چگونه رفتار می شد. بدین معنا حتی موضوع قانون لیبرال هم اولا و بالذات مرد است و نگاه پدرسالار در ذات دولت های لیبرال نیز نهفته است.
انواع دولت
دولتها ممکن است به عنوان مقتدر دستهبندی شوند و این دسته آن دولتهایی هستند که به دولت دیگری وابسته نبوده و موضع اعمال حاکمیت آن نمیباشند. دیگر دولتهایی نیز وجود دارند که ممکن است تحت سیطره یک قدرت خارجی قرار گرفته باشند. بسیاری از دولتها، دولتهای فدرال هستند که در اتحادیه فدرال مشارکت میجویند. یک دولت فدرالی قلمرویی است که تحت قانون اساسی شکل گرفته و با اجتماعات متعدد یک فدراسیون را تشکیل میدهد. چنین دولتهایی از دولتهای دارای اقتدار متمایز هستند چرا که در این حالت این دولتها، بخشی از قدرت خود در حاکمیت را به دولت فدرال منتقل کردهاند.
دولت و حکومت
مفهوم حکومت میتواند متمایز از مفهوم دولت باشد. حکومت گروهی مشخص از مردم، دیوان سالاران اداری، است که وظیفه اداره کردن کارهای دولتها را در دورهای که به آنها اختصاص دارد بر عهده دارند. با این اوصاف میتوان گفت که حکومتها ابزاری هستند که قدرت دولت از طریق آنها به کار بسته میشود. دولتها توسط حکومتهای مختلفی که از پی هم میآیند، اداره میشوند. هر حکومتی که از پی حکومت دیگر میآید از بدنهای از افراد متخصص تشکیل شده که انحصار تصمیمگیریهای سیاسی را در دست دارند و توسط سازمانهای حکومتی از دیگر اعضای جامعه جدا شدهاند. کارکرد ایشان اجرایی کردن قوانین موجود، تصویب قوانین جدید و داوری اختلافها به صورت انحصاری است. در بعضی از جوامع، این گروه از مردم به صورت دائمی بر سر کار میآیند یا از طبقه پادشاهی بوده و از طریق وراثتی کنترل امور را در دست میگیرند. در دیگر جوامع، مثل دموکراسیها، نقشهای سیاسی بر جای خود باقی میمانند، ولی اشخاص متفاوت در زمانهای مختلف تصدی آنها را بر عهده خواهند داشت.
عناصر تشکیلدهندهی دولت
دولت بهعنوان مهمترین بازیگر سیاسی در صحنهی سیاست بینالملل از چهار عنصر تشکیل شده است: مردم، سرزمین، حکومت، و حاکمیت که در ادامه مورد اشاره قرار می گیرند.
۱- مردم: کم و کیف جمعیت از لحاظ حقوقی تاثیر چندانی در ایجاد دولت ندارد. امروزه دولتهای کوچکی مانند برونئی بالغ بر ۲۱۸۰۰۰ نفر و دولت بزرگی مانند چین، بالغ بر یک میلیارد و دویست میلیون نفر جمعیت دارند. البته به محض اینکه عنصر قدرت را وارد حوزهی مطالعهی دولت و سیاست بینالملل کنیم، کم و کیف جمعیت نقش بسیار مهمی در رسیدن به اهداف و تعیین عرصهی منافع ملی بازی میکند. هر قدر ترکیب جمعیت در یک کشور یک دستتر و همگونتر باشد، دولت از قدرت مانور بیشتری در عرصهی سیاست بینالملل برخوردار خواهد بود. در برخی از موارد تاکید بر جنبهها و خصوصیاتی از جمعیت میتواند ساختار نظام سیاسی را دستخوش دگرگونی کند و به تبع آن جهتگیریهای خاصی را در سیاست خارجی و تبیین منافع ملی سبب گردد. برای نمونه میتوان به آلمان نازی که اساس حکومت خود را علایق نژادی اعلام نمود اشاره نمود.
۲- سرزمین: از لحاظ حقوقی وسعت سرزمین، شرط تشکیل دولت به حساب نمیآید. به نحوی که امروزه سرزمینی مانند موریس که مساحت آن ۲۰۴۵ کیلومتر مربع است با کشور ایالات متحده امریکا با وسعت بیش از ۹ میلیون کیلومتر مربع، تفاوتی از لحاظ اطلاق نام دولت ندارد. اما در صحنه سیاست و روابط بینالملل و همچنین در حوزهی مطالعهی قدرت دولتها، کم و کیف عامل سرزمین نیز مانند عامل جمعیت حائز اهمیت است. در چهارچوب نقش دولت به عنوان بازیگر عمدهی سیاسی در عرصهی سیاست بینالملل، عنصر سرزمین باید از لحاظ موقعیت ژئوپولیتیک، وسعت، شکل هندسی، امکانات اقتصادی، وضع طبیعی، اوضاع اقلیمی، مرزبندیها و نظایر آنها مورد توجه قرار گیرد. به عنوان مثال؛ وجود مرزهای آبی برای دولت بریتانیا این موقعیت مناسب را فراهم ساخت تا در طول ۹۰۰ سال هیچ دولتی نتواند به یک تهاجم موثر علیه این کشور دست بزند.
۳- حکومت: گرچه شکل حکومت و کارکرد آن تاثیری در ماهیت حقوقی تاسیس یک دولت ندارد، هنگامی که سخن از قدرت دولت، تنظیم و اجرای سیاست خارجی و رفتار یک دولت در صحنهی سیاست بینالملل به میان میآوریم مسلما شکل حکومت در تامین خواستهها و منافع و نیز تاثیرگذاری بر سیاست بینالملل نقش به سزایی را ایفا میکند. حکومتها را بر حسب کارکرد، ایدئولوژی و ساختار به اشکال گوناگونی تقسیم میکنند.
۴- حاکمیت: این عنصر دولت را اغلب بهمعنای قدرت مافوق یا قدرت عالی به کار بردهاند و گاه آنرا با قدرت حکومت در آمیخته، بهصورت قدرتی مطلق و غیر مشروط تعبیر کردهاند. از همین دیدگاه، در چهارچوب نظام بینالمللی آنرا به مفهوم «استقلال»، و در نظام داخلی به معنای «آزادی» تعبیر کردهاند. رفته رفته با گسترش حقوق بینالملل و قبول همبستگی میان واحدهای سیاسی و همکاری میان آنها، حاکمیت مفهوم مطلق کلاسیک خود را از دست داد و علمای سیاست تعابیر گوناگونی از آن به دست دادهاند.
در مجموع، عناصر تشکیلدهندهی دولت، یک کل تجزیهناپذیر است و فقدان یا کاستی در هر یک از عناصر مزبور، موقعیت یک دولت را بهعنوان یک واحد سیاسی، خدشهدار میکند.
/ رئیس مجلس شورای اسلامی گفت: باید اعتمادسازی میان مردم و دولت بیش از پیش انجام شود و گام نخست را باید مسئولان بردارند و اقتصاد را مردمی کنیم تا از مشکلات اقتصادی رهایی یابیم.
کد خبر: ۱۲۲۸۷۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۰۶
در پی ابلاغ بخشنامهای بنام ضیافت خدمت هیچ دستگاه اجرایی دولت ی در ایام تعطیلات نوروزی از تاریخ ۲۴ اسفند تا ۱۴ فروردین خالی از مدیران نباشد.
کد خبر: ۱۲۲۷۸۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۲۹
بازهم به هفته های پایانی سال نزدیک شدیم و سناریوی قدیمی ارتباط تورم با دستمزد به میان آمد و این بار یکی دیگر از مسئولان پای "تورم انتظاری" را به دستمزد کارگران کشانده است.
کد خبر: ۱۲۲۵۰۲۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۱۳
معاون اجرایی رئیسجمهور در جریان بازدید از فدراسیون کشتی:
معاون اجرایی رئیسجمهور در جریان بازدید از فدراسیون کشتی گفت: دولت به تعالی ورزش کشور توجه ویژه دارد و شخص ریاست محترم جمهوری شخصا پیگیر خیلی از مسائل جامعه بزرگ ورزش است.
کد خبر: ۱۲۲۳۶۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۰۵
وزیر امور اقتصادی و دارایی با اشاره به اینکه هیچ وقت به استقبال تحریمها نرفتیم، گفت: برای دولت هم بهینه بود که تحریمها و موانع موجود رفع شود و در دولت تلاش میکنیم تا مسائل و مشکلات اقتصاد را بهتر رفع کرده و عقلانیت اقتصادی را در داخل بالاتر ببریم تا حداقل کشور را کم هزینهتر مدیریت کنیم.
کد خبر: ۱۲۲۱۷۵۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۲۵
همتی خطاب به دولت و مجلس نوشت: مگر نگفتید، یکدست و هماهنگ شده اید؟ اگر از این حرفها قصد توجیه تورم بالای سال آینده را ندارید، خوب بنشینید و با هم معضل را حل کنید.
کد خبر: ۱۲۲۰۴۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۸
محمد سعید احدیان، مشاور رئیس مجلس گفت: برنامه جمهوری اسلامی برای حجاب این نیست که فقط برخورد کند؛ اصلش این است که ایجابی باشد و این در قانون تبیین شد.
کد خبر: ۱۲۱۸۴۹۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۸
ایرنا نوشت: نمایندگان مجلس امروز در جریان بررسی لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ فقط در دو تبصره ۱۳ و ۱۵ حدود ۳۴۰ هزار میلیارد تومان بار مالی جدید به دولت تحمیل کردند بدون آن که منابع تامین آنها مشخص شود.
کد خبر: ۱۲۱۸۱۸۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۷
جمعی از اعضای هیأت دولت ، پیش از ظهر چهارشنبه (۴ بهمن ۱۴۰۲ ) پس از جلسه در محوطه نهاد ریاست جمهوری در جمع خبرنگاران حاضر و به سوالات آنها پاسخ دادند.
اصغر خمسه
کد خبر: ۱۲۱۷۶۸۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۴
معاون رئیس جمهور آب پاکی را روی دست همگان ریخت؛
در کنار کاهش نزولات جوی، طرح برخی شایعات هم به افزایش نگرانیها دامن زده است؛ شایعاتی مانند تلاش برخی همسایگان برای بارورسازی ابرها و باراندن آنها در محدوده سرزمین خودشان، پیش از ورود جبهههای باران زا به ایران. شایعاتی که از دیرباز مطرح بوده، اما حالا به شدت داغ شده و این سوال را به دنبال داشته که اگر میشود ابرها را بارور ساخت و موجب افزایش نزولات جوی شد، چرا در کشورمان این کار در دستور کار قرار نمیگیرد؟
کد خبر: ۱۲۱۶۴۱۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۷
جلسه پرسش و پاسخ خبرنگاران با حضور وزیران در حاشیه جلسه هیات دولت چهارشنبه ۲۰ دی ۱۴۰۲ در نهاد ریاست جمهوری برگزار شد.
کد خبر: ۱۲۱۴۹۸۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۰
معاون روابط کار وزارت کار گفت: مجموعاًنرخ تورم در دوسال گذشته حدود ۸۷ درصد بوده است و دستمزد کارگران در دوسال دولت سیزدهم حدود۸۴درصد افزایش یافته است. این رقم برای سال ۱۴۰۱، ۵۷ درصد و برای امسال ۲۷درصد بوده است.
کد خبر: ۱۲۱۳۳۷۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۱
نمایندگان مجلس امروز با کلیات لایحه اصلاحیه بودجه ۱۴۰۳ موافقت کردند.
کد خبر: ۱۲۱۱۲۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۲۹
فوتو نیوز تابناک
از شهادت افسر یگان ویژه در رزمایش تا ارسال ایمیل به منافقین و انتشار آگهی در دو روزنامه، تعلیق فوتبال در ترکیه تا اطلاع ثانوی، شروع قیمت حج عمره از ۴۰ میلیون تومان، تصویب کنید تا بعد اصلاح کنیم، پروازهای ایران و عربستان از سر گرفته میشود و...؛ «فوتونیوز» بیست و یکم آذرماه را میبینید.
کد خبر: ۱۲۰۹۸۵۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۲۱
کد خبر: ۱۲۰۹۲۵۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۹
وزیر کشور با تاکید بر اینکه ظرفیت گردشگری یزد در زمینه توسعه پایدار اقتصاد استان استفاده شود، گفت: سیاست نظام کاهش تصدیگری دولت در اقتصاد و تقویت بخش خصوصی است.
کد خبر: ۱۲۰۷۵۱۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۰۹
کد خبر: ۱۲۰۶۵۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۰۴
خاندوزی سخنگوی اقتصادی دولت در پاسخ به پرسشی مبنی بر بسته حمایتی دولت تا پایان سال برای بازار سرمایه توضیحاتی ارائه داد.
کد خبر: ۱۲۰۵۹۳۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۳۰
رئیس مجلس شورای اسلامی با اشاره به تقدیم لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ از سوی دولت به مجلس در روز سه شنبه ۳۰ آبان، بر لزوم پایان رسیدگی به لایحه برنامه هفتم توسعه کشور طی هفته جاری تاکید کرد.
کد خبر: ۱۲۰۵۵۲۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۸
نمایندگان مردم در مجلس دولت را مکلف کردند در مدت یک سال با استفاده از مدارک موجود در پایگاههای اطلاعات پایه کشور، از دریافت هرگونه مدرک کاغذی به صورت دستی یا الزام به بارگذاری توسط کاربران خودداری کنند.
کد خبر: ۱۲۰۴۳۱۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۲