کلیات
افغانستان کشوری با اقتصاد کشاورزی سنّتی و میزان پایینی از سطح آگاهی (سواد عمومی و تخصصی)، و فاصله ی روشن از زندگی نوین صنعتی شناخته می شود. این ویژگی‌ها یک کشور عقب نگاه داشته شده را در ابعاد گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نشان می دهند. بنابراین، افغانستان کشوری است که بافت کلی اجتماع آن از معیار‌های نوین جهانی فاصله دارد؛ از جمله آنکه میزان شهرنشینی و زندگی شهری در این کشور پایین است؛ زیرا شهرنشینی تنها ۳۰ درصد جمعیت این کشور را شامل میشود.
افغانستان دارای ۳۴ استان و حدود چهارصد شهرستان است. اقتصاد عمومی افغانستان کشاورزی سنّتی است. در این زمینه نیز امکانات و شیوه‌های صنعتی بسیار ضعیف و کمرنگ هستند. برای نمونه، درصد پایینی از تخصص و اصلاحات در بخش کشاورزی در ابعاد آبیاری، کشت و برداشت محصولات وجود دارد.
بسیاری از کارشناسان عقیده دارند: جامعه افغانستان یک جامعه قومی و قبیله‌ای است و ملّت سازی در این کشور، روند درستی را طی نکرده و یا اصلا شکل نگرفته است. بهترین دلیل آن این است که هویّت ملّی در این کشور شکل کاملی پیدا نکرده و افراد این کشور پیش از آنکه افغانی (هویّت ملّی) باشند، هزاره، ازبک، پشتون و تاجیک هستند. بسیاری از مشکلات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی افغانستان از بافت سنّتی و بسته آن کشور نشأت گرفته است. بر این اساس، تمامی ساختارهی اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در ماهیت خود، از روند جدید و شیوه معمول دنیایی کنونی فاصله دارند.
نظام سیاسی افغانستان از حیث نهاد‌های سیاسی و اداری، وضعیت بدی را سپری می کند. از این لحاظ، ساختار به شدت ساده، کهنه و ناکارآمدی دارد. در این زمینه، بخشی از مشکلات به خاطر فقدان تخصص نیرو‌ها و بخشی دیگر نبود سازماندهی درست و عدم امکانات لازم است.
جامعه عقب نگاه داشته شده افغانستان در بعد اجتماعی، رفتاری و روانی نیز وضعیتی بسته دارد. میزان تنش های فردی و گروهی افراد بالاست، و مدارا و تساهل اجتماعی، فرهنگی و همگرایی بین اقوام بسیار ضعیف. در نتیجه، تاریخ سیاسی این کشور «تاریخ کشمکش اقوام بری خودمختاری و یا سیطره قومی» لقب یافته است، به نحوی که پیش از دوره کنونی هیچ نوع مشارکت فراگیر قومی در این کشور شناخته شده نیست.
تاریخ افغانستان دهه ۱۳۴۰ و سال ۱۳۴۳ را اوج موفقیت تلاش های دموکراسی خواهی معرفی میکند. در این دوره، پادشاهی مطلقه به مشروطه تبدیل شد، قانون اساسی نسبتاً دموکراتیکی تدوین گردید و برخی از آزادی‌های ناموفق سیاسی و اجتماعی نیز تجربه شد. اما این تلاش‌ها قدم های ابتدایی محسوب می شدند و نشانه کمتری از یک ایده عمیق فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در خود داشتند. همانگونه که بستر اصلی آن‌ها نیز از سطحی بودن باور‌ها و فعالیت‌های دموکراتیک در رنج بود.
پس از این تاریخ، هرچند همواره اصطلاح دموکراسی و آزادی رواج یافته و تداوم داشت، اما هیچگاه بعد سیاسی نیافته و به گفتمان مسلّط سیاسی و اجتماعی افغانستان تبدیل نشد.
مهمترین دلیل عدم موفقیت روند دموکراسی خواهی در افغانستان، سطحی بودن تفکر و اندیشه دموکراسی خواهان بوده است، در عین آنکه باور سطحی آنان به ارزش‌های دموکراسی نیز تابع مهمی از این شکست به حساب میآید. دلیل دیگر این شکست را میتوان غلبه تفکر و گرایش‌های قومی ـ. قبیله‌ای دانست. سومین عامل ناشی از سنّتی بودن بافت کلی جامعه افغانستان است، که این عامل تاکنون نیز چالش اصلی روند دموکراسیخواهی و عملیاتیشدن آن در حال و آینده این کشور به شمار می آید.
جغرافیا
افغانستان حدفاصل آسیای میانه و آسیای جنوب غربی به مرکزیت کابل است. همسایگان افغانستان، پاکستان در جنوب و شرق، ایران در غرب، تاجیکستان و ازبکستان و ترکمنستان در شمال و چین در شمال شرقی هستند. این کشور با ۶۵۲٬۸۶۴ کیلومتر مربع مساحت چهل و یکمین کشور وسیع دنیا است و جمعیت آن در سال ۲۰۱۳ بیش از ۳۱ میلیون نفر بود. فارسی دری و پشتو زبان‌های رسمی این کشور و اسلام دین رسمی آن است. این کشور در محل ژئواستراتژیکی مهمی قرارگرفته که خاور، جنوب، باختر و آسیای میانه را به هم وصل میکند.
افغانستان کشوری محصور در خشکی و کوهستانی است که بین جنوب آسیا و آسیای میانه در طول جغرافیایی ۶۰ تا ۷۵ درجه شرقی و عرض ۲۹ تا ۳۸ درجه شمالی قرار گرفته‌است. بلندترین نقطه کشور قله نوشاخ به ارتفاع ۷٬۴۸۵ متر از سطح دریا در شمال شرقی کشور در مرز تاجیکستان است.
این کشور از نظر جغرافیایی به سه منطقه متمایز از یکدیگر تقسیم میشود؛ دشت‌های شمالی کشور که ناحیه‌ای عمدتاً زراعی است. فلات جنوب غربی که بیشتر چشم‌اندازی بیابانی و نیمه‌خشک دارد و ارتفاعات مرکزی از جمله رشته‌کوه هندوکش که این دو را از هم جدا میکند.
افغانستان آب‌وهوایی خشک، تابستان گرم و زمستان سرد دارد. زمستان‌های ارتفاعات مرکزی و شمال شرقی افغانستان بسیار سرد و خشن است. به طوری‌که میانگین دما در دی ماه به زیر ۱۵- درجه سانتیگراد می‌رسد. از سوی دیگر مناطق کم ارتفاع جنوب غربی (حوضه سیستان)، منطقه جلال‌آباد در شرق و دشت‌های ترکستان در کنار رود آمودریا در شمال، تابستان‌هایی گرم دارند و میانگین دمای آن‌ها در تیرماه به بیش از ۳۵ درجه می‌رسد.
بیشتر رودخانه‌های مهم افغانستان از ارتفاعات مرکزی کشور سرچشمه گرفته و به دریاچه‌های کوچک داخلی ریخته یا در شنزار‌های بیابانی فرو می‌روند. آمودریا، هلمند، کابل‌رود و هریرود مهمترین حوضه‌های آبی کشور را تشکیل می‌دهند.
آمودریا که ۲۵۴۰ کیلومتر طول دارد و از یخچال‌های پامیر سرچشمه می‌گیرد و حدود ۲۴۱ هزار کیلومتر مربع از خاک افغانستان را آبیاری میکند. حدود هزار کیلومتر از این رود مرز بین افغانستان و جمهوری‌های تاجیکستان و ازبکستان است. آمودریا از جایی که رود کوکچه در غرب شهر فیض‌آباد به آن می‌ریزد قابل کشتیرانی میشود.
ساختار حاکمیتی فعلی افغانستان
روند جدید سیاسی افغانستان پس از انهدام برج‌های تجارت جهانی نیویورک و حملات نظامی آمریکا به افغانستان به وجود آمد. در این زمان و با سرنگونی طالبان، با وساطت سازمان‌های بین المللی و کشورهای فعال در بحران افغانستان، اجلاس بزرگی از سوی طرف‌های سیاسی افغانستان در شهر بن آلمان شکل گرفت.
این اجلاس در نهایت، به معاهده بین المللی «بن» منجر شد که همانند اصل برگزاری اجلاس، از سوی سازمان‌های بین المللی، کشورهای قدرتمند جهانی و کشورهای همسایه، مورد حمایت و تأیید بود. در این معاهده، تمامی طرف‌های سیاسی مؤثر افغانستان متعهد شدند فرایند جدید نظام سیاسی این کشور را با نظارت سازمان ملل و تأمین مشارکت فراگیر همه اقوام و گروه‌های سیاسی به انجام رسد و هر کدام همکاری لازم را در این زمینه به عمل آورند. معاهده «بن» تمام مراحل شکل گیری نهاد‌ها و مراحل تأسیس نظام سیاسی جدید افغانستان را بر مبنی اصول دموکراسی، انتخابات عمومی و آزاد و مشارکت متناسب تمامی اقوام و گروه‌های سیاسی افغانستان قرار داد.
بسیاری از صاحبنظران افغانستان معتقدند: شرایط جدید افغانستان پس از معاهده «بن»، سرآغاز فصل جدید و متفاوتی در تاریخ این کشور است. از این رو، از نظر حاکمیت مردمی و روی آوری به ارزش‌های دموکراتیک، این دوره متفاوت از تمام دوره‌های تاریخی این کشور است. نقطه تمایز بعدی این دوره تعامل گسترده افغانستان با کشور‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای و بین المللی است.
به طور کلی شرایط جدید یا افغانستان نوین با سرنگونی حکومت استبدادی و فرقهی طالبان، اولین مرحله از دموکراسیسازی خویش را آغاز کرد. در این مرحله، شرایطی به وجود آمد که حکومت طالبان در نتیجه قیامهی مردمی فروپاشید. در این زمینه، همکاری نیروهی بین المللی نیز کاملا مشهود بود.
در مرحله دوم، روند جدید دموکراسی سازی با شکل گیری نظام جدید تداوم یافت که برگزاری اولین لویه جرگه بری تأسیس نظام، سرآغاز این روند بود. در اولین لویه جرگه افغانستان، ریاست جمهوری حامد کرزی مورد تأیید قرار گرفت و تمامی وزری او به رأی گذاشته شد. همانگونه که فرایند‌های بعدی تشکیل نظام نیز مورد بحث قرار گرفت و درباره آن‌ها تصمیمگیری شد.
برگزاری «لویه جرگه» یا مجلس بزرگان اقوام، در سنّت سیاسی و اجتماعی افغانستان، یک اقدام مردمی بری شکل گیری نظام سیاسی محسوب میشود. البته در ماهیت واقعی این مجلس اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی آن را همانند «مجلس مؤسسان» و برخی دیگر متفاوت از آن، ارزیابی می کنند.
اقتصاد افغانستان
کشور افغانستان به دلیل محدودیت عای جغرافیایی از جمله محصور بودن در خشکی و عدم توان بهره برداری از منابع زیرزمینی و نیز درگیری با جنگ در طول سالیان متمادی دارای یک اقتصاد ضعیف و شکننده است. با این حال اقتصاد افغانستان به میزان قابل توجهی پس از سال ۲۰۰۲ با توجه به کمک‌های بین‌المللی بهبود یافت.
برای مثال در سال ۲۰۰۲ جامعه جهانی در شهر بن مبلغ ۹۷ میلیارد دلار به افغانستان کمک کرد که از آن جمله ۳۹ میلیارد دلار درعرصه‌های ساختمانی، راه ومیدان سازی، عمران کانالها، آبرسانی شهر و روستاها، کمک به کشاورزان و... به مصرف رسید.
به طور کلی افغانستان از نظر صادرات و واردات در جایگاه مناسبی قرار ندارد و در سال ۲۰۱۰ صادرات این کشور قریب به ۵۴۷ میلیون دلار بود که با این مبلغ این کشور در رده ۱۶۴ مین کشور صادرکننده جهان قرار می‌گیرد. عمده صادرات کشور افغانستان تریاک و حشیش است که این کالا به کشور پاکستان ۲۵٫۹ ٪، هند (۲۵٫۵ ٪)، ایالات متحده ۱۴٫۹ درصد، تاجیکستان ۹٫۶ ٪، آلمان ۵ ٪ صادر میشود.
همچنین واردات افغانستان در سال ۲۰۱۰ بالغ بر ۸ میلیارد دلار بوده است که نشان از ضعف اقتصادی بالا در این کشور دارد. به طور کلی واردات افغانستان طور عبارت است از: منسوجات، محصولات نفتی، ماشین آلات و دیگر کالا‌ها نظیر مواد ساختمانی و مواد غذایی.
واردات محصول در این کشور بیشتر از طریق کشورهای روسیه، آمریکا، هند، چین، ژاپن، کره جنوبی، آلمان، کنیا و پاکستان صورت می‌گیرد.
سیاست خارجی افغانستان
حکومت کنونی افغانستان جز با اسرائیل با همهٔ کشورهای دنیا دارای روابط سیاسی است. دولت افغانستان اعلام داشته که در صورت تشکیل کشور کاملاً مستقل فلسطین روابط کامل خود را با اسرائیل برقرار خواهد کرد. در رابطه با ارتباطات افغانستان با ایران نیز نکته آن است که به سبب ارتباطات ریشه دار فرهنگی، ایران نقش مهمی در سیاست خارجی افغانستان دارد، علاوه بر این ایران یکی از بزرگ‌ترین طرف‌های تجاری افغانستان است. پس از سرنگونی طالبان و روی کار آمدن نظام سیاسی جدید در افغانستان روابط تجاری افغانستان و ایران افزایش چشمگیری داشته‌است. البته این روابط تاکنون بیشتر صادرات ایران به افغانستان بوده‌است. ایران و افغانستان در زمینه مبارزه با مواد مخدر و بازسازی شبکه حمل و نقل افغانستان همکاری دارند.
افغانستان و ایران اگرچه بر توافقنامهٔ امضا شده توسط امیر عباس هویدا و محمد موسی شفیق نخست وزیر‌های وقت هر دو کشور در مورد تقسیم حق آب هیرمند تاکید دارند ولی در سال‌های اخیر که مشکل کمبود باران وجود دارد بر سر تقسیم آب رودخانه هیرمند در منطقهٔ سیستان اختلاف نظر دارند.
در مورد افغانستان در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
عبدالسلام حنفی:
معاون رئیس کابینه طالبان گفته است که با پرداخت مالیات، می‌توانیم بدون کمک کشورهای خارجی همه نیازمندی های کشور را برطرف کنیم.
کد خبر: ۱۱۴۱۵۵۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۹
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، یک‌شنبه ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۲، در توییتی نوشت که دختران به مدارس تعلق دارد و طالبان باید دختران را به مدارس باز گردانند.
کد خبر: ۱۱۴۱۲۴۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۸
یک روزنامه ژاپنی در گزارشی اظهار داشت نیمی از افغان‌ها که با سقوط کابل به ژاپن رفته بودند اکنون به افغانستان بازگشته‌اند.
کد خبر: ۱۱۴۰۶۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۴
سخنگوی طالبان در واکنش به گزارش تازه گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر در افغانستان گفت: از این سازمان به گونه آشکار سوء استفاده میشود.
کد خبر: ۱۱۴۰۲۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۲
در بیانیه وزارت دفاع طالبان در مورد سقوط هلیکوپتر آمده است: «بعدازظهر شنبه، یک چرخبال نوع بلک هاوک، که جهت آموزش به پرواز درآمده بود، در اثر عارضه فنی، در داخل دانشگاه دفاع ملی سقوط نمود.» هویت کشته‌شدگان و زخمی‌های این حادثه هنوز اعلام نشده است.
کد خبر: ۱۱۳۹۹۱۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۰
وزارت دفاع حکومت اسلامی افغانستان اعلام کرد روز شنبه در پی سقوط یک بالگرد نظامی از نوع بلک هاوک در محوطه دانشگاه نظامی کابل، دو خلبان و یک خدمه کشته و ۵ نفر دیگر مجروح شدند.
کد خبر: ۱۱۳۹۸۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۰
در تاجیکستان پناهجویان افغانستان ی توسط پلیس بازداشت و اخراج می شوند.
کد خبر: ۱۱۳۹۵۸۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۹
خبرگزاری رویترز گزارش داد که کانادا با پذیرش تعدادی از پناهجویان افغان که هم اکنون در امارات متحده عربی به سر می برند موافقت کرده است.
کد خبر: ۱۱۳۹۴۸۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۸
داعش مسئولیت حمله به سفارت روسیه در کابل پایتخت افغانستان را برعهده گرفت.
کد خبر: ۱۱۳۸۹۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۵
«قلندر عباد» وزیر بهداشت دولت موقت طالبان در راس هیاتی به ایران سفر کرده و با مقامات کشورمان دیدار و گفتگو کرد.
کد خبر: ۱۱۳۸۹۴۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۵
وزیر بهداشت طالبان در سفر به تهران بر لزوم همکاری مشترک ایران و افغانستان در بخش درمانی تاکید کرد.
کد خبر: ۱۱۳۸۸۷۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۴
عبدالکریم حیدر، معین وزارت عدلیه طالبان در نشست گزارش‌دهی سالانۀ این وزارت گفت، در حال حاضر نیازی به فعالیت احزاب سیاسی نیست.
کد خبر: ۱۱۳۸۷۳۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۴
طالبان زیر قول و قرارش زد
وضعیتی عجیب که انتظار می‌رفت امسال تغییر کند چراکه علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو اعلام کرده بود طالبان در توافقی با کشورمان قول داده اند که «قطره‌ای آب به سمت گود زره که منطقه‌ای لم یزرع است جاری نشود.» قول و وعده‌ای که حالا تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد، محقق نشده است تا نه تنها وخیم‌ترین روز‌های هامون تداوم داشته باشد، که خطر شکل گیری کانون گرد و غبار‌های آسیب زا، سه کشور را تهدید کند.
کد خبر: ۱۱۳۸۵۴۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۲
سخنگوی وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان با اظهار اینکه اسلام به زنان حق کار و تحصیل داده است، گفت طالبان برای ایجاد فضای امن کاری و تحصیلی برای زنان تلاش میکند.
کد خبر: ۱۱۳۸۲۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۱
وزیر دفاع آمریکا در اولین سالگرد خروج نیروهای کشورش از افغانستان بیان کرد که «تلاش‌های ضد تروریستی» آمریکا در ارتباط با افغانستان هنوز «تمام نشده است».
کد خبر: ۱۱۳۸۰۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۰۹
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با انتشار یادداشتی گفته است که وضعیت امروزی افغانستان به شدت وخیم است و طالبان به وعده های خود عمل نکرد.
کد خبر: ۱۱۳۷۵۴۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۰۷
طالبان استفاده از رمز ارز در افغانستان را ممنوع و غیرقانونی اعلام کردند.
کد خبر: ۱۱۳۷۱۸۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۰۵
سخنگوی دولت موقت طالبان با تاکید بر تامین حقابه ایران، گفت برخی از مشکلات مرزی با همسایگان افغانستان در نتیجه دسیسه بیگانگان دامن زده میشود تا بین کشور‌ها تنش ایجاد کنند.
کد خبر: ۱۱۳۷۰۸۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۰۴
دولت موقت طالبان اعلام کرد که در یک سال گذشته در افغانستان بیش از ۲۳ میلیون وب سایت فیلتر شده است.
کد خبر: ۱۱۳۷۰۶۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۰۴
مرور روزنامه‌های چهارشنبه دوم شهریور
احیای پروسه «دانشجویان ستاره‌دار»، ایران و ۱+۴ معطل پاسخ ایالات متحده امریکا برای احیای برجام، بررسی دلایل تعلل واشنگتن در ارائه پاسخ به نامه ایران، راهکار عجیب تلویزیون برای پخش فوتبال، منوچهر اسماعیلی آن حنجره استثنایی، نیاز اورژانسی آمریکا و اروپا به عرضه فوری نفت ایران، دست راست برجام بر سر مسکن و رئیسی بر سر مزار هاشمی رفسنجانی، از مواردی است که موضوع گزارش‌های خبری و تحلیلی روزنامه‌های امروز شده است.
کد خبر: ۱۱۳۶۷۹۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۰۲
