کلیات
اَختَرشناسی، سِتارهشناسی، نُجوم یا آسترونومی (به انگلیسی: Astronomy) به علم بررسی موقعیت، تغییرات، حرکت و ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی «اشیای آسمانی» از جمله ستارهها، سیارهها، دنبالهدارها، کهکشانها و رویدادهای آسمانی مانند شفق قطبی و تابش زمینهٔ کیهانی گفته میشود که خاستگاه آنها بیرون از جو زمین است. اخترشناسی با رشتههایی همچون کیهانشناسی، فیزیک، شیمی و فیزیکِ حرکت ارتباط تنگاتنگ دارد. اگر فقط ستارهها مطالعه شوند به آن اخترشناسیِ ستارهای گفته میشود.
اخترشناسی از قدیمیترین دانشهای بشری است. اخترشناسان در تمدنهای اولیهٔ بشری بهدقت آسمان شب را بررسی میکردند و ابزارهای سادهٔ اخترشناسی از همان ابتدا شناختهشده بودند. با اختراع تلسکوپ، تحولی عظیم در این رشته ایجاد شد و دوران اخترشناسی نو آغاز شد. در سده بیستم، رشتهٔ اخترشناسی به دو رشتهٔ اخترشناسی رصدی و اخترشناسی نظری تقسیم شد. در اخترشناسی رصدی بهدنبال گردآوری دادهها و پردازش آنها و همچنین ساخت و نگهداری ابزارهای اخترشناسی و در اخترشناسی نظری بهدنبال کسب اطمینان از صحت نتایج بهدستآمده از مدلهای تحلیلی و تحلیلهای رایانهای هستند. این دو رشته یکدیگر را تکمیل میکنند؛ به این ترتیب که کار اخترشناسی رصدی ارائه شرحی بر رصدها و وظیفه اخترشناسی نظری اثبات عملی نتایج پیشبینیشده در نظریههاست. با استفاده از یافتههای اخترشناسی میتوان نظریههای بنیادین فیزیک مانند نظریهٔ نسبیت عام را آزمایش کرد. در طول تاریخ، اخترشناسان آماتور در بسیاری از کشفهای مهم اخترشناسی نقش داشتهاند و اخترشناسی یکی از محدود رشتههایی است که در آن افراد تازهکار نقشی بسیار فعال دارند و مخصوصاً در کشف و مشاهدهٔ پدیدههای گذرا و محلی امیدوارکننده، پدیدار گشتند.
علم اخترشناسی نوین را نباید با شبهعلم چون احکام نجومی طالعبینی یا اخترگویی مقایسه کنیم چرا که در اخترگویی باور بر آن است که امور انسانها با موقعیت اجرام سماوی در ارتباط است. اگرچه اخترشناسی و اخترگویی دو رشتهای هستند که خاستگاه یکسانی داشتهاند اما اندیشمندان بر این باورند که این دو رشته از هم جدا شدهاند و تفاوتهای بسیاری بین آنها وجود دارد.
پیرامون واژه
در گذشته، در زبان پارسی میانه، از واژهٔ کونداگیه (kundāgih) برای اشاره به چیزی که امروزه ما نجوم مینامیم، استفاده میشد. واژه انگلیسی Astronomy از ترکیب دو واژهٔ یونانی (ASTRON=ستاره) و (nemin=نام) گذاری درست شده است. [نیازمند منبع]
موارد استفاده از واژههای «اخترشناسی» و «اخترفیزیک»
با توجه به معنای واژه، «اخترشناسی» به «مطالعهٔ اجسام خارج از جوّ زمین و ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی آنها» اشاره میکند و واژهٔ «اخترفیزیک» به شاخهای از اخترشناسی اشاره میکند که با «رفتار، ویژگیهای فیزیکی و فرایند دینامیکی اجسام و پدیدههای آسمانی» سروکار دارد.
روشهای مختلف اندازهگیری فاصلههای کیهانی
درحدود صد و پنجاه سال پیش از میلاد، هیپارخوس «۱۹۰ تا ۱۲۰ پیش از میلاد»، فاصلهٔ زمین تا ماه را برحسب قطر زمین بهدستآورد. او روشی را بهکار برد که یک قرن پیش از او، جسورترین اخترشناس یونانی، آریستارخوس، پیشنهاد داده بود. آریستارخوس متوجه شده بود که انحنای سایهٔ زمین، وقتی که از ماه میگذرد، باید ابعاد نسبیِ زمین تا ماه را نشان دهد. با پذیرش این نظر و به کمک روشهای هندسی میتوان فاصلهٔ زمین تا ماه را برحسب قطر زمین محاسبه کرد.
برای تعیین فاصلهٔ خورشید نیز، آریستارخوس، یک روش هندسی را بهکار برد که ازنظر تئوری درست بود، اما نیاز به اندازهگیری زاویههایی چندان کوچک داشت که جز با استفاده از فناوری ممکن نبود. هرچند که ارقام او درست نبود، اما او نتیجه گرفت که خورشید دستکم باید هفت برابر بزرگتر از زمین باشد، و بنابراین اندیشهٔ گردش خورشید به دور زمین «هِلیوسِنتِریسم» را، که در آن زمان باورِ رایج بود، نادرست دانست.
ستارهشناسان بعدی، حرکات اجرام آسمانی را برمبنای این نظریه مطالعه کردند که زمین ساکن است و در مرکز عالم «جِئوسنتِریسم» قرار دارد. نفوذ و سلطه این نظریه تا سال ۱۵۴۳، یعنی تا زمانی که کپرنیک کتاب خود را منتشر کرد و با پذیرش عقیده آریستارخوس، زمین را برای همیشه از مرکز جهان بودن بیرون راند، حاکم بود.
یکی دیگر از روشهایی که با آن میتوان فاصلههای کیهانی را محاسبه کرد، استفاده از روش اختلاف منظر است.
روش دیگر استفاده از مثلثات است. بطلمیوس با استفاده از مثلثات توانست فاصله راه را از روی اختلاف منظر آن تعیین کند و نتیجهاش با رقم پیشین، که ابرخس بهدست آورده بود، تطبیق میکرد.
البته امروزه روشهای مختلف دیگری که خیلی دقیقتر از روشهای فوق است، فاصله خورشید از زمین را بهطور متوسط تقریباً برابر ۵‚۱۴۹ میلیون کیلومتر به دست میدهد. این فاصله میانگین را واحد نجومی (با علامت اختصاری A.U) مینامند و فاصلههای دیگر سامانه خورشیدی را با این واحد میسنجند.
سیر تحولی و رشد
با گسترش روزافزون علم و ساخت تلسکوپهای دقیق، دانشمندان، در اندازهگیری ابعاد جهان روز به روز به نتایج جدیدتری نائل میشدند. با ساخته شدن و گسترش این وسایل اندازهگیری، دید بشر نسبت به جهان نیز تغییر یافت؛ مثلاً با چشم غیرمسلح تقریباً میتوانیم در حدود ۶ هزار ستاره را ببینیم، اما اختراع تلسکوپ، ناگهان آشکار کرد که این فقط جزئی از جهان است.
هر چند با به وجود آمدن وسایل دقیق اندازهگیری، دانش نیز نسبت به جهان هستی، گسترش پیدا میکرد، اما نظریههای مختلفی توسط دانشمندان ارائه میگردد. از جمله دانشمندانی که نسبت به ارائه این نظریهها اقدام کردند میتوان به ویلیام هرشل، ستارهشناس آلمانیتبار انگلیسی، یاکوبوس کورنلیس کاپیتن، اخترشناس هلندی، شارل مسیه و ادوین هابل و … اشاره کرد.
کشف غافلگیرکننده گازی که میتواند نشانهای از زندگی در سیاره زهره باشد، مجددا علاقه و کنجکاوی را در دل دانشمندان جهان برای کاوش درباره نزدیکترین همسایه زمین، زنده کرده است. محققان و آژانسهای فضایی سراسر جهان اکنون در تلاشند تا ابزار خود (چه در زمین و چه در فضا) را به سمت این سیاره پر رمز و راز بچرخانند تا وجود گاز موسوم به "فسفین" را تأیید و بررسی کنند که آیا واقعاً این گاز میتواند حاصل یک منبع بیولوژیکی باشد یا خیر.
کد خبر: ۱۰۰۷۷۲۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۷
ستاره شناسان قوی ترین میدان مغناطیسی شناخته شده در جهان را کشف کردند.
کد خبر: ۱۰۰۲۰۳۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۶/۲۲
در نیمهشب امشب، دوشنبه ۶ مرداد و بامداد فردا سهشنبه ۷ مرداد ماه، بارش شهابی "دلتای دلوی" به اوج بارش میرسد که شهابهای این بارش در نیمکره شمالی زمین از جمله ایران قابل مشاهده است.
کد خبر: ۹۹۲۹۷۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۵/۰۶
بارش شهابی برساووشی، بارش شهابی اسدی، بارش شهابی جوزایی و ملاقت دو سیاره مشتری و زحل از مهمترین رویدادهای نجومی سال ۹۹ هستند.
کد خبر: ۹۸۸۰۹۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۴/۱۳
براساس تقویم نجومی امسال یک خورشیدگرفتگی و یک ماه گرفتگی از آسمان ایران قابل مشاهده خواهد بود همچنین چند بارش شهابی، رصد چشمگیرترین جسم در آسمان و مقارنه های مهم در این تقویم امسال آمده است.
کد خبر: ۹۷۰۶۷۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۱/۱۹
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با بیان اینکه سال ۱۳۹۹ همانند سال ۲۰۲۰ سالی کبیسه است، گفت: در آسمان سال ۱۳۹۹ به عنوان آخرین سال قرن خورشیدی، شاهد رخداد دو خورشیدگرفتگی، دو بارش شهابی و عبور سیارکی از کنار کره زمین خواهیم بود، ضمن آنکه پدیده مقارنه بزرگ غولهای گازی سامانه خورشیدی در حالی در سال جاری رخ میدهد که این همنشینی در ۳۹۷ سال قبل رخ داده است.
کد خبر: ۹۶۷۰۳۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۱/۰۱
دانشمندان "موسسه فناوری راچستر" (Rochester Institute of Technology) اخیرا نزدیکترین سیاره فراخورشیدی به زمین را کشف کردهاند.
کد خبر: ۹۵۸۹۷۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۱/۲۶
در ساعت ۲۲ و ۴۸ دقیقه شامگاه فردا شنبه ۱۸ آبان ملکه آسمان شامگاهی یعنی سیاره "ناهید" در ۳.۸ درجه شمال ستاره "دل کژدم" (قلبالعقرب) قرار خواهد گرفت.
کد خبر: ۹۳۵۵۹۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۱۷
کد خبر: ۹۱۹۴۲۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۳۱
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه می کنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۹۰۹۷۴۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۴/۱۵
کد خبر: ۸۸۷۰۴۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۱/۰۱
تکنوتابناک؛
بیست و دو سال از زمان کشف ستاره مردهای که موجب پایین آمدن دما در ناحیه خود شده بود میگذرد. در آن قسمت از صورت فلکی قنطورس که سحاب سرکجی نام دارد، دما 273- سانتیگراد است. این دما صحه ای بر نظریه کلوین که دمایی پایین تر از صفر مطلق وجود نخواهد داشت گذاشت. صفر مطلق که دمای 273- درجه سانتگیراد است توسط این دانشمند انگلیسی ابداع شد و یک سده پیش، او مدعی بود که دما به اندازه ای سرد نخواهد شد تا از این مقدار عبور کند و آن را صفر مطلق خواند. بدین شکل در علوم پایه زمانی که از دمای کلوین استفاده میشود، صفر کلوین معادل 273- درجه است. به تازگی دانشمندان توانستهاند علت سرد شدن این ناحیه از فضا را بیابند. گزارش مربوط به این پدیده جهان هستی را با زیرنویس فارسی در تکنوتابناک ببینید.
کد خبر: ۸۷۴۰۳۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۱/۱۱
تکنوتابناک؛
اوماموا یک جرم آسمانی است که در سال 2017 کشف شد. با این حال دانشمندان بر سر اینکه این یک جسم طبیعی است یا خیر اختلاف نظر دارند. بعضی بر این باورند که این یک جسم طبیعی مانند ستاره دنبالهدار است و بعضی دیگر فکر میکنند فضاپیمای بیگانگان. شرح توضیحات دانشمندان درباره این جسم فضایی را با زیرنویس فارسی در تابناک ویدیو ببینید.
کد خبر: ۸۷۰۲۸۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۰/۲۹
کد خبر: ۸۶۵۳۳۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۰/۱۰
کد خبر: ۸۶۱۵۶۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۲۷
کد خبر: ۸۳۹۸۷۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۷/۱۳
تکنوتابناک؛
بشر از زمان دیرین به دنبال این بوده است تا بداند آیا موجودات دیگری هم در جهان هستی به غیر از او وجود دارند و اگر هستند چرا تا بحال با او ارتباطی برقرار نکرده اند. تحقیقات و کاوش های بسیاری بر سیارات و ستاره های مختلف برای پیدا کردن اثر حیات انجام شده است. پیش از این باور عمومی این بود که بیگانه ها باید در مریخ زندگی کنند ولی تحقیقات جدید نشان میدهد که این سیاره زهره است که بنظر میرسد حیات در آن وجود دارد. جزییات مربوط به این کشف جالب را با زیرنویس فارسی در تکنوتابناک ببینید.
کد خبر: ۸۲۸۶۲۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۰۶
کد خبر: ۸۲۴۱۸۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۵/۲۰
کد خبر: ۸۰۸۷۳۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۳/۲۷
کد خبر: ۸۰۵۷۱۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۳/۱۶