کلیات
اَختَرشناسی، سِتارهشناسی، نُجوم یا آسترونومی (به انگلیسی: Astronomy) به علم بررسی موقعیت، تغییرات، حرکت و ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی «اشیای آسمانی» از جمله ستارهها، سیارهها، دنبالهدارها، کهکشانها و رویدادهای آسمانی مانند شفق قطبی و تابش زمینهٔ کیهانی گفته میشود که خاستگاه آنها بیرون از جو زمین است. اخترشناسی با رشتههایی همچون کیهانشناسی، فیزیک، شیمی و فیزیکِ حرکت ارتباط تنگاتنگ دارد. اگر فقط ستارهها مطالعه شوند به آن اخترشناسیِ ستارهای گفته میشود.
اخترشناسی از قدیمیترین دانشهای بشری است. اخترشناسان در تمدنهای اولیهٔ بشری بهدقت آسمان شب را بررسی میکردند و ابزارهای سادهٔ اخترشناسی از همان ابتدا شناختهشده بودند. با اختراع تلسکوپ، تحولی عظیم در این رشته ایجاد شد و دوران اخترشناسی نو آغاز شد. در سده بیستم، رشتهٔ اخترشناسی به دو رشتهٔ اخترشناسی رصدی و اخترشناسی نظری تقسیم شد. در اخترشناسی رصدی بهدنبال گردآوری دادهها و پردازش آنها و همچنین ساخت و نگهداری ابزارهای اخترشناسی و در اخترشناسی نظری بهدنبال کسب اطمینان از صحت نتایج بهدستآمده از مدلهای تحلیلی و تحلیلهای رایانهای هستند. این دو رشته یکدیگر را تکمیل میکنند؛ به این ترتیب که کار اخترشناسی رصدی ارائه شرحی بر رصدها و وظیفه اخترشناسی نظری اثبات عملی نتایج پیشبینیشده در نظریههاست. با استفاده از یافتههای اخترشناسی میتوان نظریههای بنیادین فیزیک مانند نظریهٔ نسبیت عام را آزمایش کرد. در طول تاریخ، اخترشناسان آماتور در بسیاری از کشفهای مهم اخترشناسی نقش داشتهاند و اخترشناسی یکی از محدود رشتههایی است که در آن افراد تازهکار نقشی بسیار فعال دارند و مخصوصاً در کشف و مشاهدهٔ پدیدههای گذرا و محلی امیدوارکننده، پدیدار گشتند.
علم اخترشناسی نوین را نباید با شبهعلم چون احکام نجومی طالعبینی یا اخترگویی مقایسه کنیم چرا که در اخترگویی باور بر آن است که امور انسانها با موقعیت اجرام سماوی در ارتباط است. اگرچه اخترشناسی و اخترگویی دو رشتهای هستند که خاستگاه یکسانی داشتهاند اما اندیشمندان بر این باورند که این دو رشته از هم جدا شدهاند و تفاوتهای بسیاری بین آنها وجود دارد.
پیرامون واژه
در گذشته، در زبان پارسی میانه، از واژهٔ کونداگیه (kundāgih) برای اشاره به چیزی که امروزه ما نجوم مینامیم، استفاده میشد. واژه انگلیسی Astronomy از ترکیب دو واژهٔ یونانی (ASTRON=ستاره) و (nemin=نام) گذاری درست شده است. [نیازمند منبع]
موارد استفاده از واژههای «اخترشناسی» و «اخترفیزیک»
با توجه به معنای واژه، «اخترشناسی» به «مطالعهٔ اجسام خارج از جوّ زمین و ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی آنها» اشاره میکند و واژهٔ «اخترفیزیک» به شاخهای از اخترشناسی اشاره میکند که با «رفتار، ویژگیهای فیزیکی و فرایند دینامیکی اجسام و پدیدههای آسمانی» سروکار دارد.
روشهای مختلف اندازهگیری فاصلههای کیهانی
درحدود صد و پنجاه سال پیش از میلاد، هیپارخوس «۱۹۰ تا ۱۲۰ پیش از میلاد»، فاصلهٔ زمین تا ماه را برحسب قطر زمین بهدستآورد. او روشی را بهکار برد که یک قرن پیش از او، جسورترین اخترشناس یونانی، آریستارخوس، پیشنهاد داده بود. آریستارخوس متوجه شده بود که انحنای سایهٔ زمین، وقتی که از ماه میگذرد، باید ابعاد نسبیِ زمین تا ماه را نشان دهد. با پذیرش این نظر و به کمک روشهای هندسی میتوان فاصلهٔ زمین تا ماه را برحسب قطر زمین محاسبه کرد.
برای تعیین فاصلهٔ خورشید نیز، آریستارخوس، یک روش هندسی را بهکار برد که ازنظر تئوری درست بود، اما نیاز به اندازهگیری زاویههایی چندان کوچک داشت که جز با استفاده از فناوری ممکن نبود. هرچند که ارقام او درست نبود، اما او نتیجه گرفت که خورشید دستکم باید هفت برابر بزرگتر از زمین باشد، و بنابراین اندیشهٔ گردش خورشید به دور زمین «هِلیوسِنتِریسم» را، که در آن زمان باورِ رایج بود، نادرست دانست.
ستارهشناسان بعدی، حرکات اجرام آسمانی را برمبنای این نظریه مطالعه کردند که زمین ساکن است و در مرکز عالم «جِئوسنتِریسم» قرار دارد. نفوذ و سلطه این نظریه تا سال ۱۵۴۳، یعنی تا زمانی که کپرنیک کتاب خود را منتشر کرد و با پذیرش عقیده آریستارخوس، زمین را برای همیشه از مرکز جهان بودن بیرون راند، حاکم بود.
یکی دیگر از روشهایی که با آن میتوان فاصلههای کیهانی را محاسبه کرد، استفاده از روش اختلاف منظر است.
روش دیگر استفاده از مثلثات است. بطلمیوس با استفاده از مثلثات توانست فاصله راه را از روی اختلاف منظر آن تعیین کند و نتیجهاش با رقم پیشین، که ابرخس بهدست آورده بود، تطبیق میکرد.
البته امروزه روشهای مختلف دیگری که خیلی دقیقتر از روشهای فوق است، فاصله خورشید از زمین را بهطور متوسط تقریباً برابر ۵‚۱۴۹ میلیون کیلومتر به دست میدهد. این فاصله میانگین را واحد نجومی (با علامت اختصاری A.U) مینامند و فاصلههای دیگر سامانه خورشیدی را با این واحد میسنجند.
سیر تحولی و رشد
با گسترش روزافزون علم و ساخت تلسکوپهای دقیق، دانشمندان، در اندازهگیری ابعاد جهان روز به روز به نتایج جدیدتری نائل میشدند. با ساخته شدن و گسترش این وسایل اندازهگیری، دید بشر نسبت به جهان نیز تغییر یافت؛ مثلاً با چشم غیرمسلح تقریباً میتوانیم در حدود ۶ هزار ستاره را ببینیم، اما اختراع تلسکوپ، ناگهان آشکار کرد که این فقط جزئی از جهان است.
هر چند با به وجود آمدن وسایل دقیق اندازهگیری، دانش نیز نسبت به جهان هستی، گسترش پیدا میکرد، اما نظریههای مختلفی توسط دانشمندان ارائه میگردد. از جمله دانشمندانی که نسبت به ارائه این نظریهها اقدام کردند میتوان به ویلیام هرشل، ستارهشناس آلمانیتبار انگلیسی، یاکوبوس کورنلیس کاپیتن، اخترشناس هلندی، شارل مسیه و ادوین هابل و … اشاره کرد.
خورشید روز گذشته قدرتمندترین شراره خود را طی پنج سال اخیر ساطع کرده که خوشبختانه به سمت زمین حرکت نکرده است.
کد خبر: ۱۱۱۵۰۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۰۲
دنبالهدار "هالی"(Halley) مشهورترین دنبالهدار تاریخ است که دلایل زیادی برای اطلاق این لقب به آن وجود دارد. همانطور که احتمالا میدانید، دنبالهدار "هالی" هر ۷۵ تا ۷۶ سال یک بار با چشم غیر مسلح از زمین قابل مشاهده است. اما دانشمندان تا قبل از مطالعه این دنبالهدار نمیدانستند که دنبالهدارها میتوانند یک مدار منظم داشته باشند.
کد خبر: ۱۱۱۴۷۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۳۱
یک مطالعه نشان میدهد که بخشهایی از کهکشان راه شیری بسیار قدیمیتر از آن چیزی است که تاکنون تصور میشد.
کد خبر: ۱۱۱۱۱۵۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۰۷
محققان با رصد سه منظومه سیارهای مجزا که در اطراف یک ستاره دوگانه در حال شکلگیری هستند، میگویند این محل شکلگیری سیارهها میتواند بینشی جدید از منشاء حیات در کیهان به ما ارائه دهد.
کد خبر: ۱۱۱۰۱۹۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۲۷
تحقیقات جدید نشان داد سیارکی که در قرن ۱۹ میلادی کشف شده، در حقیقت ۳ قمر دارد و به عنوان نخستین سیستم سیارکی ۴تایی شناسایی شده است.
کد خبر: ۱۱۰۵۴۰۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۱/۳۰
با بررسیهای علمی، اکنون مشخص شده است که دنباله دار برناردینلی-برنشتاین بزرگترین دنباله دار شناسایی شده تاکنون است.
کد خبر: ۱۱۰۴۴۵۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۱/۲۴
ستارهشناسان به تازگی یک شیء عجیب و ناشناخته را در کهکشان راه شیری پیدا کردند.
کد خبر: ۱۱۰۱۶۱۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۱/۰۸
به گفتهی محققان، این احتمال وجود دارد که ستارگان سریعتر از آن چه که تصور میکردیم، تشکیل شوند. این کشف میتواند نظریه تشکیل ستارگان را متحول کند.
کد خبر: ۱۰۹۸۹۵۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۰/۲۴
دانشمندان بین المللی در کشفی تازه در حوزه کیهان شناسی، موفق به پرده برداری از راز یک حباب عظیم به عرض ۱۰۰۰ سال نوری شده اند که زمین را در بر گرفته و منشا ستارههای جوان دور و بر ما است.
کد خبر: ۱۰۹۸۸۱۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۰/۲۳
ناسا در حساب کاربری خود در اینستاگرام تصویری باشکوه از یک سحابی و خوشه ستارهای منتشر کرد.
کد خبر: ۱۰۹۱۴۹۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۱۴
ستارهشناسان دانشگاه کالیفرنیا، لسانجلس موفق به کشف ۳۶۶ سیاره فراخورشیدی جدید شدهاند.
کد خبر: ۱۰۸۹۷۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۰۴
سالها است دانشمندان میدانند که کهکشان راه شیری یک کهکشان همنوعخوار است. اما اکنون گروهی از ستارهشناسان دانشگاه بولونیا(Bologna) به شواهدی دست یافتهاند که نشان میدهد که ابر ماژلانی بزرگی که در همسایگی کهکشان ما قرار دارد نیز یک کهکشان همنوع خوار است.
کد خبر: ۱۰۸۳۶۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۰۱
این اجرام آسمانی به مراتب از خورشید کوچکترند، اما فعالیت مغناطیسی شدیدی دارند که شرارههای خورشیدی ایجاد میکنند و امواج رادیویی میفرستند. ا
کد خبر: ۱۰۸۲۳۵۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۷/۲۴
اخيرا دو ستارهشناس آماتور موفق به ثبت تصويري از لحظه برخورد يک شيء مرموز به سياره مشتري شدهاند.
کد خبر: ۱۰۷۶۷۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۲۶
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه میکنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۱۰۶۳۶۱۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۴/۲۱
یکی از استارت آپهای حوزه موسیقی نجومی درصدد است تا با برگزاری کنسرت دالبی سراند جامعه را با دنیای بی انتهای نجوم آشنا کند، ولی شیوع کرونا این برنامه را به طور موقت، متوقف کرده است.
کد خبر: ۱۰۵۲۲۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۲/۲۶
امکان دارد که شما نیز بهصورت ناخواسته، تصویر و یا تصاویری را در واتس آپ خود حذف کرده و حال بخواهید که آنها را بازگردانید. در این مطلب قصد داریم که شیوه ریکاوری تصاویر حذف شده واتس آپ را به شما آموزش دهیم.
کد خبر: ۱۰۵۱۱۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۲/۲۰
در حالی که کشور در شرایط اعمال محدودیتها برای کاهش شیوع بیماری کووید ۱۹ است، آسمان آذرماه ماجراهای جالبی را برای ناظران زمینی تدارک دیده، به گونهای که علاوه بر وقوع خورشیدگرفتگی، ماه گرفتگی و بارش شهابی، زمینیان باید خود را برای میزبانی از بلندترین شب سال آماده کنند.
کد خبر: ۱۰۱۶۷۵۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۹/۰۳
ماهها پیش دانشمندان اولین انفجار رادیویی سریع را در کهکشان راه شیری پیدا کردند حال بنا بر گفته دانشمندان اولین انفجار رادیویی کشف شده در کهکشان راه شیری اکنون هنگام عبور از یک مگنتار(یک ستاره نوترونی با یک میدان مغناطیسی قوی ) که در فاصله ۳۲ هزار و ۶۱۶ سال نوری از ما قرار دارد مجددا تکرار شده است.
کد خبر: ۱۰۱۶۱۶۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۸/۳۰
ستاره شناسان "دانشگاه آیووا" اخیرا با استفاده از دادههای "هالوست"(HaloSat) که یکی از مینی ماهوارههایی است که در دانشگاه آیووا طراحی و ساخته شدهاند، تشخیص دادهاند که یک هاله سنگین از گازهای داغ، کهکشان راه شیری را احاطه کرده است.
کد خبر: ۱۰۱۰۴۷۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۸/۰۱