کلیات
اَختَرشناسی، سِتارهشناسی، نُجوم یا آسترونومی (به انگلیسی: Astronomy) به علم بررسی موقعیت، تغییرات، حرکت و ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی «اشیای آسمانی» از جمله ستارهها، سیارهها، دنبالهدارها، کهکشانها و رویدادهای آسمانی مانند شفق قطبی و تابش زمینهٔ کیهانی گفته میشود که خاستگاه آنها بیرون از جو زمین است. اخترشناسی با رشتههایی همچون کیهانشناسی، فیزیک، شیمی و فیزیکِ حرکت ارتباط تنگاتنگ دارد. اگر فقط ستارهها مطالعه شوند به آن اخترشناسیِ ستارهای گفته میشود.
اخترشناسی از قدیمیترین دانشهای بشری است. اخترشناسان در تمدنهای اولیهٔ بشری بهدقت آسمان شب را بررسی میکردند و ابزارهای سادهٔ اخترشناسی از همان ابتدا شناختهشده بودند. با اختراع تلسکوپ، تحولی عظیم در این رشته ایجاد شد و دوران اخترشناسی نو آغاز شد. در سده بیستم، رشتهٔ اخترشناسی به دو رشتهٔ اخترشناسی رصدی و اخترشناسی نظری تقسیم شد. در اخترشناسی رصدی بهدنبال گردآوری دادهها و پردازش آنها و همچنین ساخت و نگهداری ابزارهای اخترشناسی و در اخترشناسی نظری بهدنبال کسب اطمینان از صحت نتایج بهدستآمده از مدلهای تحلیلی و تحلیلهای رایانهای هستند. این دو رشته یکدیگر را تکمیل میکنند؛ به این ترتیب که کار اخترشناسی رصدی ارائه شرحی بر رصدها و وظیفه اخترشناسی نظری اثبات عملی نتایج پیشبینیشده در نظریههاست. با استفاده از یافتههای اخترشناسی میتوان نظریههای بنیادین فیزیک مانند نظریهٔ نسبیت عام را آزمایش کرد. در طول تاریخ، اخترشناسان آماتور در بسیاری از کشفهای مهم اخترشناسی نقش داشتهاند و اخترشناسی یکی از محدود رشتههایی است که در آن افراد تازهکار نقشی بسیار فعال دارند و مخصوصاً در کشف و مشاهدهٔ پدیدههای گذرا و محلی امیدوارکننده، پدیدار گشتند.
علم اخترشناسی نوین را نباید با شبهعلم چون احکام نجومی طالعبینی یا اخترگویی مقایسه کنیم چرا که در اخترگویی باور بر آن است که امور انسانها با موقعیت اجرام سماوی در ارتباط است. اگرچه اخترشناسی و اخترگویی دو رشتهای هستند که خاستگاه یکسانی داشتهاند اما اندیشمندان بر این باورند که این دو رشته از هم جدا شدهاند و تفاوتهای بسیاری بین آنها وجود دارد.
پیرامون واژه
در گذشته، در زبان پارسی میانه، از واژهٔ کونداگیه (kundāgih) برای اشاره به چیزی که امروزه ما نجوم مینامیم، استفاده میشد. واژه انگلیسی Astronomy از ترکیب دو واژهٔ یونانی (ASTRON=ستاره) و (nemin=نام) گذاری درست شده است. [نیازمند منبع]
موارد استفاده از واژههای «اخترشناسی» و «اخترفیزیک»
با توجه به معنای واژه، «اخترشناسی» به «مطالعهٔ اجسام خارج از جوّ زمین و ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی آنها» اشاره میکند و واژهٔ «اخترفیزیک» به شاخهای از اخترشناسی اشاره میکند که با «رفتار، ویژگیهای فیزیکی و فرایند دینامیکی اجسام و پدیدههای آسمانی» سروکار دارد.
روشهای مختلف اندازهگیری فاصلههای کیهانی
درحدود صد و پنجاه سال پیش از میلاد، هیپارخوس «۱۹۰ تا ۱۲۰ پیش از میلاد»، فاصلهٔ زمین تا ماه را برحسب قطر زمین بهدستآورد. او روشی را بهکار برد که یک قرن پیش از او، جسورترین اخترشناس یونانی، آریستارخوس، پیشنهاد داده بود. آریستارخوس متوجه شده بود که انحنای سایهٔ زمین، وقتی که از ماه میگذرد، باید ابعاد نسبیِ زمین تا ماه را نشان دهد. با پذیرش این نظر و به کمک روشهای هندسی میتوان فاصلهٔ زمین تا ماه را برحسب قطر زمین محاسبه کرد.
برای تعیین فاصلهٔ خورشید نیز، آریستارخوس، یک روش هندسی را بهکار برد که ازنظر تئوری درست بود، اما نیاز به اندازهگیری زاویههایی چندان کوچک داشت که جز با استفاده از فناوری ممکن نبود. هرچند که ارقام او درست نبود، اما او نتیجه گرفت که خورشید دستکم باید هفت برابر بزرگتر از زمین باشد، و بنابراین اندیشهٔ گردش خورشید به دور زمین «هِلیوسِنتِریسم» را، که در آن زمان باورِ رایج بود، نادرست دانست.
ستارهشناسان بعدی، حرکات اجرام آسمانی را برمبنای این نظریه مطالعه کردند که زمین ساکن است و در مرکز عالم «جِئوسنتِریسم» قرار دارد. نفوذ و سلطه این نظریه تا سال ۱۵۴۳، یعنی تا زمانی که کپرنیک کتاب خود را منتشر کرد و با پذیرش عقیده آریستارخوس، زمین را برای همیشه از مرکز جهان بودن بیرون راند، حاکم بود.
یکی دیگر از روشهایی که با آن میتوان فاصلههای کیهانی را محاسبه کرد، استفاده از روش اختلاف منظر است.
روش دیگر استفاده از مثلثات است. بطلمیوس با استفاده از مثلثات توانست فاصله راه را از روی اختلاف منظر آن تعیین کند و نتیجهاش با رقم پیشین، که ابرخس بهدست آورده بود، تطبیق میکرد.
البته امروزه روشهای مختلف دیگری که خیلی دقیقتر از روشهای فوق است، فاصله خورشید از زمین را بهطور متوسط تقریباً برابر ۵‚۱۴۹ میلیون کیلومتر به دست میدهد. این فاصله میانگین را واحد نجومی (با علامت اختصاری A.U) مینامند و فاصلههای دیگر سامانه خورشیدی را با این واحد میسنجند.
سیر تحولی و رشد
با گسترش روزافزون علم و ساخت تلسکوپهای دقیق، دانشمندان، در اندازهگیری ابعاد جهان روز به روز به نتایج جدیدتری نائل میشدند. با ساخته شدن و گسترش این وسایل اندازهگیری، دید بشر نسبت به جهان نیز تغییر یافت؛ مثلاً با چشم غیرمسلح تقریباً میتوانیم در حدود ۶ هزار ستاره را ببینیم، اما اختراع تلسکوپ، ناگهان آشکار کرد که این فقط جزئی از جهان است.
هر چند با به وجود آمدن وسایل دقیق اندازهگیری، دانش نیز نسبت به جهان هستی، گسترش پیدا میکرد، اما نظریههای مختلفی توسط دانشمندان ارائه میگردد. از جمله دانشمندانی که نسبت به ارائه این نظریهها اقدام کردند میتوان به ویلیام هرشل، ستارهشناس آلمانیتبار انگلیسی، یاکوبوس کورنلیس کاپیتن، اخترشناس هلندی، شارل مسیه و ادوین هابل و … اشاره کرد.
نخستین لحظات پس از انفجار بزرگ یا همان بیگ بنگ که گفته میشود منشأ پیدایش کیهان است، هنوز برای دانشمندان ابهامی نگران کننده است.
کد خبر: ۱۱۴۹۷۸۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۲۰
ستارهشناسان یک سیارک «قاتل سیاره» را شناسایی کردهاند که از مدار زمین میگذرد و میتواند طی قرنهای آتی به آرامی به سیاره ما نزدیک و نزدیکتر شود.
کد خبر: ۱۱۴۸۷۱۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۱۳
«آوی لئوب»، استاد دانشگاه هاروارد است و قبلا مدعی شده بود که اولین شهاب سنگ فضای میانستارهای موسوم به Oumuamua در واقع احتمالا یک فضاپیمای بیگانه یا حداقل بقایای آن بوده است. او حالا تخمین زده که به احتمال زیاد حدود 4 میلیون میلیارد (4 کوینتیلیون) Oumuamua در منظومه شمسی ما وجود دارد و احتمالا در دو سال آینده اولین تصویر باکیفیت از یک UFO را میبینیم.
کد خبر: ۱۱۴۸۳۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۱۱
تصویر جدید منتشر شده توسط تلسکوپ فضایی جیمز وب، شکلگیری ستارههای پنهان را در دو کهکشان در حال برخورد نشان میدهد.
کد خبر: ۱۱۴۷۳۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۰۴
امروزه اخترشناسان بیشتر درباره ستارگان کهکشان تحقیق می کنند چراکه آن ها به عنوان پس زمینه رصد سیارک ها عمل کرده و این ستاره ها به کشف موقعیت های سیارک ها کمک می کنند.
کد خبر: ۱۱۴۶۵۰۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۳۰
بر خلاف تصور عموم، تصاویر تلسکوپ فضایی جیمز وب از آغاز تا این اندازه خیرهکننده نبودهاند و پژوهشگران برای جان بخشیدن به آنها و تبدیل دادههای خام و بیروح وب به تصاویر رنگی و با جزئیات بالا، تلاش زیادی کردهاند.
کد خبر: ۱۱۴۵۷۸۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۲۶
محققان در آزمایشگاه ملی شتاب دهنده SLAC، دوربین تلسکوپی سینوپتیک بزرگ (LSST)، ساختهاند. این دوربین که بزرگترین دوربین دیجیتال جهان محسوب میشود برای اهداف ستارهشناسی ساخته شده است.
کد خبر: ۱۱۴۳۸۱۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۱۵
کارشناس نجوم درباره اعتدال پاییزی گفت: امروز خورشید در ساعت ۴:۳۴ دقیقه به وقت مرکزی ایران در نقطه اعتدال پاییزی قرار گرفت.
کد خبر: ۱۱۴۱۹۰۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۰۱
در حال حاضر ابزارهای جدیدی در حال توسعه هستند که جستجوی ما برای حیات را در سراسر کهکشان راه شیری تقویت میکنند. ما هنوز حیاتی در مریخ نیافتهایم اما یک محقق معتقد است که ممکن است بتوانیم شواهدی از آن را در سیارات خارج از منظومه شمسی ظرف ربع قرن آینده کشف کنیم.
کد خبر: ۱۱۴۰۴۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۳
دانشمندان سیاره فراخورشیدی جدیدی کشف کردند که فقط ۱۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و سطح آن مملو از آب است.
کد خبر: ۱۱۳۷۰۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۰۴
کاوشگر ناسا تصویری از لکه قرمز سیاره مشتری گرفته است.
کد خبر: ۱۱۳۶۰۲۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۲۹
ایجی شاهتخته (AG Carinae) در حال جنگیدن بین گرانش و تشعشع است؛ ستارهای جوان که رو به نابودی میرود.
کد خبر: ۱۱۳۵۱۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۲۴
این تلسکوپ، یک ماشین زمان واقعی است و به ما کمک میکند تا کهکشانهای دوردست کم نور را همانگونه که ۱۳ میلیارد سال پیش وجود داشتهاند، مشاهده کنیم.
کد خبر: ۱۱۳۱۱۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۱
ستاره شناسان در کهکشانی مجاور کهکشان راه شیری چیزی را کشف کرده اند که آن را "سوزن در انبار کاه" کیهانی می نامند .سیاه چاله ای که نه تنها در رده سیاهچاله های خفته طبقه بندی می شود، بلکه به نظر می رسد بدون انفجار یک ستاره در حال مرگ متولد شده است.
کد خبر: ۱۱۳۰۵۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۲۸
پس از مدتها انتظار از اولین تصویر اصلی تلسکوپ فضایی "جیمزوب" رونمایی شد و تصاویر دیگری نیز امروز(سهشنبه) منتشر خواهند شد.
کد خبر: ۱۱۲۹۳۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۲۱
کشف ستارگان بسیار نزدیک به سیاهچاله میتواند اطلاعات موجود درباره تکامل کهکشان و ستارگان را افزایش دهد.
کد خبر: ۱۱۲۹۰۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۱۹
ستاره شناسان چینی از کشف یک سیگنال رادیویی خبر دادهاند که ظاهرا از کهکشانی با فاصله 3 میلیارد سال نوری نسبت به زمین، ایجاد شده است. هرچند منشا این سیگنال هنوز مشخص نشده، اما محققان اعتقاد دارند که میتواند به حیات بیگانگان و فضایی ها در کهکشانهای دیگر ارتباط داشته باشد.
کد خبر: ۱۱۲۳۷۵۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۲۱
دانشمندان آمریکایی به یک ترفند نجومی دوگانه متوسل شدند تا بتوانند از میان ابرهای غبارآلود منتشرشده بر اثر بیگبنگ، جهان را واضحتر ببینند.
کد خبر: ۱۱۲۲۳۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۳
محققان دانشگاه وسترن سیدنی، همراه با یک تیم بین المللی از کارشناسان، یک حلقه دایرهای مرموز را در نزدیکی کهکشان همسایه ما کشف کرده اند که میتواند اولین مورد شناخته شده از باقیمانده ابرنواختر بین کهکشانی باشد. درواقع این میتواند بقایای یک ستاره باشد که احتمالاً بیش از ۷۰۰۰ سال پیش منفجر شده است.
کد خبر: ۱۱۱۹۴۸۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۸
تلسکوپ افق رویداد با ثبت اولین تصویر از ابرسیاهچاله مرکز کهکشان راه شیری بار دیگر تاریخساز شد.
کد خبر: ۱۱۱۸۴۶۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۳