کلیات
سید علی سیستانی متولد سال ۱۳۰۹ش از مراجع تقلید شیعیان و استاد درس خارج فقه و اصول در نجف است. تحصیلات حوزوی را در مشهد، قم و نجف آموخت و در درس سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای، آیت الله بروجردی وآیت الله خویی حاضر شد. او پس از درگذشت آیت الله خویی در سال ۱۴۱۳ قمری به مرجعیت رسید و در جریان تغییر نظام و تصویب قانون اساسی جدید عراق پس از صدام حسین، نقش جدی ایفا کرد.
زندگینامه
سید علی حسینی سیستانی، ۱۳ مرداد ۱۳۰۹ شمسی (۹ ربیع‌الاول ۱۳۴۹ قمری) در مشهد زاده شد. پدرش سید محمدباقر، از عالمان شیعه و مادرش فرزند سید رضا مهربانی سرابی بود. جدّ او سید علی سیستانی، از شاگردان میرزای شیرازی در نجف بود که در سال ۱۳۱۸ قمری به مشهد بازگشت.
تحصیل؛ از مشهد تا قم و نجف
سیستانی، تحصیلات ابتدایی و مقدماتی را در مشهد گذراند و از آغاز سال ۱۳۶۰ قمری، آموختن مقدمات علوم حوزوی را آغاز کرد. ادبیات عرب را از ادیب نیشابوری، شرح لمعه و قوانین را از سید احمد مدرس یزدی، کتاب‌های سطوح عالی فقه و اصول فقه را از میرزا هاشم قزوینی، دروس فلسفی را از سیف الله ایسی میانجی، شیخ مجتبی قزوینی و میرزا مهدی اصفهانی آموخت. سید علی سیستانی، همچنین در درس خارج میرزا مهدی آشتیانی و میرزا هاشم قزوینی نیز حضور می‌یافت.
هجرت سه ساله به قم
سید علی سیستانی، در سال ۱۳۶۸ قمری وارد قم شد و در درس خارج فقه و اصول آیت الله بروجردی حاضر شد. او همچنین در درس سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای هم شرکت می‌کرد.او در این دوران با سید علی بهبهانی از پیروان مکتب فقهی محقق تهرانی، نامه‌نگاری‌هایی درباره قبله‌شناسی داشت و سرانجام سید علی بهبهانی در نامه‌ای که ۷ رجب۱۳۷۰ق به سید علی سیستانی (که در آن زمان ۲۱ ساله بود) نوشت، او را «عمدة العلماء و نخبة الفقهاء المدققین» خواند و ادامه بحث را به دیدار حضوری موکول کرد.
هجرت به نجف
سید علی سیستانی در سال ۱۳۷۱ قمری به نجف رفت و در مدرسه بخارایی ساکن شد و در درس خارج آیت الله خویی و شیخ حسین حلی حضور یافت و علاوه بر حضور طولانی در درس این دو، از مباحث سید محسن حکیم و سید محمود شاهرودی نیز استفاده می‌کرد.
اجتهاد و مرجعیت
سید علی سیستانی در سال ۱۳۸۰ قمری، در ۳۱ سالگی، از دو استاد خود آیت الله خویی و شیخ حسین حلی، گواهی اجتهاد مطلق دریافت کرد. او تنها کسی بود که از شیخ حسین حلی، اجازه اجتهاد مطلق دریافت کرد.
آقابزرگ تهرانی هم در نوشته‌ای در تاریخ ۱۳۸۰ قمری، توانمندی سید علی سیستانی در علم رجال و حدیث را گواهی کرده است. آیت الله سیستانی، از ۵ جمادی‌الثانی ۱۴۰۹ قمری، به خواست استاد خود آیت الله خویی، امام جماعت مسجد خضرا شد؛ تا پیش از آن، آیت الله خویی امام جماعت مسجد خضرا بود و به دلیل بیماری، آن را به شاگرد خود واگذار کرد.
سید علی سیستانی، تا آخرین جمعه ذی الحجه ۱۴۱۴ قمری، و تا پیش از بسته شدن این مسجد از سوی دولت عراق (در زمان صدام حسین)، امام جماعت این مسجد بود.
رسیدن به مرجعیت
سید علی سیستانی، پس از درگذشت آیت الله خویی در ۸ صفر ۱۴۱۳ قمری، به مرجعیت رسید و درگذشت سید عبدالاعلی سبزواری و سید محمدرضا گلپایگانی در سال ۱۴۱۴ قمری، و درگذشت محمدعلی اراکی و سید محمد روحانی، بر مقلدان او افزود.
آثار و تألیفات
از آیت الله سیستانی، آثاری منتشر شده و برخی از آثار و تالیفات او همچنان انتشار نیافته است. برخی از این موارد که بیشتر فتاوا و تقریرات درس اوست، عبارتند از:
منهاج الصالحین، حاوی فتاوای سید علی سیستانی، در سه جلد، سال ۱۳۱۵ قمری در قم چاپ شد. منهاج الصالحین، کتاب سید محسن حکیم است که آیت الله خویی، فتاوای خود را بر اساس آن و با افزودن ابواب و فصولی به آن منتشر کرد و پس از او، شاگردش سید علی سیستانی هم همین رویه را ادامه داد. تاریخ نگارش مقدمه این کتاب از سوی آیت الله سیستانی، ۲۰ ذوالحجه ۱۴۱۳ قمری است.
قاعدة لا ضرر و لا ضرار، تقریر درس فقه آیت الله سیستانی که توسط سید محمدرضا سیستانی نوشته و در سال ۱۴۱۴ قمری چاپ شده است.
اختلاف الحدیث، تقریرات درس حدیثی آیت الله سیستانی در سال ۱۳۹۶ قمری که به قلم سید هاشم هاشمی از شاگردان او نوشته شده و به صورت غیر رسمی در ۱۹۵ صفحه منتشر شده است. این جزوه نشان می‌دهد که رویکرد سید علی سیستانی در رفع اختلاف احادیث، بیش و پیش از آنکه مبتنی بر تعادل و تراجیح باشد، بازشناسی منشأ پیدایش اختلاف در احادیث است.
العروة الوثقی، حاوی تعلیقات سید علی سیستانی بر کتاب سید کاظم یزدی که چاپ دوم آن در سال ۱۴۳۱ قمری در بیروت منتشر شده است. این کتاب دو جلد است.
الرافد فی علم الاصول، تالیف سید منیر سید عدنان القطیفی، تقریر درس اصول آیت الله سیستانی است که در یک جلد به زبان عربی منتشر شده و حاوی ارزش و جایگاه علم اصول در مکتب امامیه، ادوار فکر اصولی و مواردی از این دست است.
نقش‌آفرینی‌های سیاسی و اجتماعی
آیت الله سیستانی در طول دهه های گذشته در بسیاری از حوادث مهم سیاسی و اجتماعی جهان اسلام نقش آفرینی داشته است که از جمله آن می توان به موارد زیر اشاره کرد.
اقامه نماز بر پیکر آیت الله خویی: پس از درگذشت آیت الله خویی، سید علی سیستانی که از مهمترین شاگردان وی بود، نماز میت را اقامه کرد. بر اساس سنت‌های حوزوی، کسی که بر پیکر مرجع درگذشته نماز می‌گزارد، جانشین اوست.
گرچه به دلیل شرایط پیچیده و سخت شیعیان و حوزه علمیه نجف در دوران صدام و همچنین زنده بودن سید عبدالاعلی سبزواری تا ۲۵ مرداد ۱۳۷۲ش، مرجعیت آیت الله سیستانی در خاموشی آغاز شد.
با این حال جعفر نطنزی، یکی از شاگردان آیت الله خویی، معتقد است که نماز آیت الله سیستانی بر پیکر استاد خود، نمی‌تواند حاوی معنای مذکور باشد؛ چرا که به گفته او «در نجف کسی نمانده بود.» نطنزی همچنین درباره تشییع آیت الله خویی و نماز آیت الله سیستانی بر پیکر او گفته است که «تشییعی نبود که سر و صدا باشد. جنازه آقای خویی را آوردند و ایشان نماز خواند و رفت. بعد هم حرکتی که دلالت بر مرجعیت ایشان بکند نداشت. چون مرد عاقلی است و بعد از ایشان هم آقا سید عبدالاعلی مرجع بود.»
مشارکت در تغییر نظام و قوانین عراق: آیت الله سیستانی، پس از حمله نیروهای امریکایی به عراق و برانداختن دولت صدام حسین، هیچ گاه خواهان مقاومت در برابر سقوط صدام نشد. گرچه همواره از پذیرفتن مقامات امریکایی مانند جی گارنر و پل برمر پرهیز می‌کرد. او همچنین نقش کلیدی در تشویق مردم برای شرکت در انتخابات‌های مختلف برای تاسیس نظام جدید و تدوین قوانین جدید حاکم بر عراق داشت. حل نزاع مقتدا صدر و نیروهای امریکایی و عراقی: توقیف روزنامه الحوزه که مواضع اسلامی و ضدامریکایی مقتدی صدر در آن منتشر می‌شد.
در سال ۱۳۸۳ شمسی، منجر به آغاز درگیری نظامی شبه‌نظامیان جیش المهدی با نیروهای امریکایی حاضر در عراق شد. این بحران منجر به ورود تانک‌های ارتش امریکا به کربلا، و درگیری بین نیروهای امریکایی و طرفداران مقتدی صدر در شهر‌های کربلا، نجف و کوفه شد و ده‌ها تن در جریان این درگیری‌ها کشته شدند. درگیری‌های متعدد بین سپاه مهدی، نیروهای امریکایی و همچنین نیروهای عراقی، در اردیبهشت تا مرداد ۱۳۸۳ ادامه یافت و منجر به محاصره شهر نجف، وارد شدن آسیب به حرم امام علی (ع)، کشته شدن ده‌ها تن از ساکنان شهر‌های شیعه‌نشین عراق، و سنگر گرفتن نیروهای جیش المهدی در حرم امام علی (ع) شد. این بحران، سرانجام با ورود آیت الله سیستانی و طرح او برای حل مسالمت‌آمیز مسئله، ۶ شهریور ۱۳۸۳ شمسی پایان یافت. در این جریان، مسئولیت اداره حرم امام علی (ع) و مسجد کوفه، به مرجعیت واگذار شد.
فراخوان مبارزه با داعش: آیت الله سیستانی، پس از سقوط موصل در عراق و پیشروی گروه داعش به سوی مرکز و جنوب عراق، دفاع از کشور، ملت و مقدسات را واجب کفایی خواند و از شهروندانی که توانایی حمل سلاح و مبارزه با تروریست‌ها را دارند خواست به نیروهای امنیتی بپیوندند. این خواسته آیت الله سیستانی که از سویعبدالمهدی کربلایی، امام جمعه کربلا و نماینده سید علی سیستانی اعلام شد، گرچه یک فتوا نبود، اما بنابر تحلیل‌ها، کارکرد فتوا را داشت و موجب شد بسیاری به صفوف مبارزه با داعش بپیوندند.
در مورد آیت الله سیستانی در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
