گام سوم، کدام تعهدات برجامی ایران را کاهش می دهد؟

به گزارش «تابناک»، هادی محمدی در روزنامه خراسان نوشت: در آخرین ساعات روز چهارشنبه گذشته و زمانی که دیگر مشخص شد آمریکا با طرح ابتکاری فرانسه که پس از هفته ها بحث با ایران توانسته بود رضایت ضمنی تهران را نیز به دست آورد، مخالفت کرده و حداقل در کوتاه مدت نمی تواند پاسخ گوی مطالبات ایران باشد،حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان در پایان نشست مشترک با رئیس قوه قضاییه و رئیس مجلس شورای اسلامی در جمع خبرنگاران از آغاز گام سوم جمهوری اسلامی ایران برای کاهش تعهدات برجامی خود خبر داد.

به گفته روحانی این گام از روز جمعه (دیروز) برداشته شده است. رئیس جمهور در توضیح این گام تصریح کرد: در گام سوم سازمان انرژی اتمی موظف است اقدامات لازم در حوزه گسترش تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژهای جدید و هر آن چه که برای غنی‌سازی نیاز داریم را بلافاصله شروع کند و تمام تعهداتی را که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مد نظر بوده، کنار بگذارد. روحانی خاطرنشان کرد: البته می‌دانیم که این کار، گام بسیار بلندی است که برمی داریم اما برای این که مردم مطلع باشند، بخش عمده مذاکرات با ۱+۵ و شش قدرت بزرگ برای زمان‌بندی تحقیق و توسعه بود که طی سال‌های گوناگون چگونه باشد و با گام سوم تمام این زمان بندی ها از روز جمعه به طور کامل برداشته می‌شود و هر آن چه که ما از لحاظ فنی و از لحاظ پیشرفت در زمینه فناوری هسته‌ای نیاز داریم را با نظارت آژانس و در چارچوب حرکت صلح‌آمیز انجام خواهیم داد. وی در عین حال تاکید کرد: با این حال دو ماه هم به کشورهای ۱+۴ فرصت می‌دهیم که اگر توانستیم به توافق برسیم، در شرایط توافق ممکن است به تعهدات برجامی برگردیم.

معنی گام سوم چیست؟

اما قرار است در گام سوم ایران چه تعهداتی را کاهش دهد؟ این سوالی است که هنوز هیچ مقامی به طور رسمی به آن نپرداخته و هر چه بوده همان سخنان رئیس جمهور در چهارشنبه شب گذشته است. بررسی متن برجام نشان می دهد ایران می تواند با برداشتن زمان بندی های برجام درباره تحقیق و توسعه، حرکت به سمت افزایش ظرفیت غنی سازی خود را با استفاده از ماشین های پیشرفته که ظرفیت(سو) بالایی دارند سرعت دهد. مسیری که هم اکنون به صورت طبیعی درحال طی شدن است اما بدعهدی غربی ها ایران را برآن داشته تا سرعت پیمودن این مسیر را بیشتر کند. مسئله ای که در حوزه ساخت سانتریفیوژهای با قدرت بالاتر، برای غرب حاوی پیام های مهمی است.

در همین زمینه یک منبع آگاه در سازمان انرژی اتمی به خراسان گفت: «مهم ترین اقدامی که پس از این گام می توانیم انجام دهیم مربوط به تست زنجیره های بیش از ۲۰ عددی از سانتریفیوژهای پیشرفته IR6 است که می‌تواند تا ۱۰ برابر ماشین های فعلی غنی سازی اورانیوم داشته باشد. همچنین می توانیم مواد غنی شده از زنجیره های تحقیقاتی و شاهد را به عنوان ذخایر غنی شده خود حفظ کنیم و با راه انداختن کارخانه مونتاژ سانتریفیوژ در نطنز تولید سانتریفیوژ IR6 را برای نصب در زنجیره های بزرگ ترمان آغاز کنیم.» در واقع طبق تعهدات ایران در برجام، بعد از ۸.۵ سال از اجرای توافق یعنی اواسط سال ۱۴۰۳ می توانستیم زنجیره ۳۰ تایی از ماشین IR6 خود را تست کنیم، با این حال ایران تاکنون ۳۳ عدد از این ماشین را تولید کرده و به دلیل تعهداتی که در توافق داشتیم، در دو زنجیره ۱۰ تایی و ۲۰ تایی تست خود را انجام می دهد و با گام سوم این امکان ایجاد می شود تا تست زنجیره های ۳۰ تایی را هم در فاصله کوتاهی اجرایی کنیم و به ویژه زنجیره ۱۵۰ تایی را که آخرین مرحله قبل از تشکیل آبشار بهینه صنعتی شده IR6 است ، داشته باشیم و با خیال راحت بتوانیم این سانتریفیوژ پیشرفته را به مرحله تولید نیمه صنعتی برسانیم. این البته یک بخش از اقدامات ایران در گام سوم است و جزئیات بیشتر از این گام، امروز اعلام می شود.

آیا برجام برای تحقیق و توسعه هسته ای ایران محدودیت ایجاد کرد؟
این منبع آگاه در سازمان انرژی اتمی همچنین در پاسخ به سوالی راجع به این که آیا برجام محدودیت هایی برای تحقیق و توسعه ایجاد کرده است که حالا قرار است کنار گذاشته شود؟ ضمن رد این مسئله تاکید کرد: «هیچ محدودیتی در بحث تحقیق و توسعه وجود نداشته و ما از همان زمان روی سانتریفیوژهای جدید کار می کردیم و الان هم اگر بدعهدی صورت نمی گرفت و برجام به مشکل نمی خورد، نیازی به تشکیل زنجیره ۳۰ تایی از سانتریفیوژهای IR6 وجود نداشت زیرا ما هنوز تست های زنجیره ۲۰ تایی را کامل نکرده ایم.» وی ادامه داد: «طوری مذاکره انجام شد تا محتوای تحقیق و توسعه محدود نشود و آهنگ تحقیق و توسعه حفظ شود که با گام سوم این آهنگ سریع تر خواهد شد.» این منبع آگاه به طراحی، تولید و تست تک ماشین IR8 اشاره کرد و آن را ناشی از همین فرایند دانست و افزود: «اگر بدعهدی های غرب نبود و می خواستیم به آهنگ عادی تحقیق و توسعه ادامه دهیم نیازی به زنجیره های بزرگ وجود نداشت.» وی تصریح کرد: «سه، چهار سال بعد از برجام تحقیق و توسعه روند خوبی داشته و طراحی ها از حالت مهندسی معکوس تغییر یافته و با مستندسازی حتی برای هر ماشین تا ۳ هزار سند تولید شده و نرم افزارهای خاصی طراحی کردیم . هدف ما از این کار این بود تا تحقیق و توسعه صنعت هسته ای را در ریل درست قرار دهیم نه این که به صورت غیر منطقی و بدون توجیه درست فقط به تولید انبوه سانتریفیوژ بپردازیم مثلاً IR6 در سال ۸۸ آغاز شد و در سال ۸۹ از یک دستگاه آن رونمایی شد و حالا بعد از ۹ سال هنوز در حال تست است. البته طبیعی است و حتی شرکت‌های بزرگ سازنده سانتریفیوژ در دنیا مثل یورنکو هم تا ۱۰ سال طول می‌کشد که سانتریفیوژ را به مرحله تولید انبوه برسانند.»

جمهوری اسلامی ایران تاکنون در سه گام خود از میان پنج تعهد اصلی برجامی یعنی سقف ذخایر(موادغنی شده و آب سنگین)، سقف درصد غنی سازی(۶۷/۳)، زمان بندی تحقیق و توسعه، تعداد ماشین های غنی سازی(۵۰۶۰ دستگاه) و نظارت ها (پروتکل الحاقی)، سه تعهد را کنار گذاشته است. پایبند نبودن به محدودیت تحقیق و توسعه در واقع مرحله اول و مهم ترین مرحله برای عبور از سقف تعداد ماشین ها در گام های بعدی است که البته اجرای آن ارتباط زیادی به روند مذاکرات با ۱+۴ و به ویژه فرانسه دارد. ایران با تجربه گرفتن از بدعهدی های گذشته گام های خود را بر اساس تصمیمات و زمان بندی خود برمی دارد و این اروپایی ها هستند که می توانند این روند را با اقدام عملی برای حفظ برجام، متوقف کنند.

واکنش اروپا به گام سوم ایران
اروپایی ها همان طور که انتظار می رفت به گام سوم کاهش تعهدات ایران واکنش نشان دادند اما این واکنش چندان تند نبود و تنها با ابراز تأسف، بر درخواست خود برای پایبندی ایران به برجام و ادامه گفت و گوها تأکید کرده اند .سومین قدم ایران برای کاهش تعهدات هسته ای که از دیروز آغاز شده و امروز سخنگوی سازمان انرژی اتمی جزئیات آن را تشریح می کند، به حوزه تحقیق وتوسعه فناوری هسته ای مربوط می شود. محمدجواد ظریف دیروز در نامه ای به موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، آغاز اجرای این گام را اعلام کرد. سخنگوی سازمان انرژی اتمی درباره این نامه گفت: «مهلت ۶۰ روزه دیگری پیش روی اروپاست، هر زمان به تعهدات خود برگردند ما هم به تعهدات برجامی برمی گردیم.» ظریف هم که در سفر به اندونزی حضور داشت خطاب به اروپایی ها گفت: «شما نمی خواهد به ایران امتیازی بدهید و قرار نیست به ایران لطفی بکنید. شما قرار است تعهدات خودتان را انجام دهید. این تعهدات نه وابسته به آمریکا و نه وابسته به اجازه آمریکاست.»وزارت امور خارجه فرانسه در بیانیه ای کوتاه درباره این اقدام ایران، از تهران خواست از هرگونه اقدامی که سیگنال منفی ارسال می‌کند خودداری کند، چرا که این مسئله «به تلاش‌ها برای کاهش تنش‌ها آسیب می‌رساند.» سخنگوی کمیسیون اروپا تنها به این گفته بسنده کرد که این کار ایران خلاف برجام است. در آمریکا هم «برایان هوک» نماینده ویژه دولت این کشور در امور ایران مدعی شد که کشورش به دنبال توافق جدید با ایران است.

همچنین کاخ سفید اعلام کرد که ترامپ در گفت‌وگوی تلفنی با امانوئل ماکرون به وی تاکید کرده است که رفع تحریم ها علیه ایران در دستور کار قرار ندارد. سخنگوی وزارت خارجه انگلیس هم در واکنش به تصمیم ایران برای سومین مرحله کاهش تعهدات هسته ای تأکید کرد: عملیاتی کردن سومین گام کاهش تعهدات در قبال توافق هسته ای به ویژه در زمانی که ما، شرکای اروپایی و بین المللی برای کاهش تنش ها با ایران تلاش می کنیم بسیار ناامید کننده است.نتانیاهو هم از کشورهای اروپایی خواست گفت و گو با ایران را متوقف کنند. به گزارش ایرنا به نقل از تلگراف، نخست وزیر رژیم صهیونیستی پس از دیدار با همتای انگلیسی خود، از بوریس جانسون درخواست کرد که انگلیس به سیاست فشار علیه ایران بازگردد که این درخواست مورد موافقت نخست وزیر انگلیس قرار نگرفته است. همزمان با این سفر شبکه فرانس ۲۴ در تحلیلی نوشت که مواضع نتانیاهو در مقایسه با لحن ملایم شده ترامپ، نشان دهنده اختلاف میان سران آمریکا و اسرائیل درباره ایران است.