از احکام گنج چه می‌دانید؟

در گنج شرط است که صاحب آن معلوم نباشد، خواه در سرزمین کفار یا در زمین موات (زمینی که مالکی ندارد) و یا در خرابه‌هاى کشور‌های اسلامی، و چه اثر اسلام (نشانه‌ای از این که مثلا سکه ها، اسلامی هستند) بر آن باشد یا نه، و در همه این موارد، کسى که آن را پیدا کرده مالک است، و (در صورتی که به حد نصاب برسد) باید خمس آن را بدهد.
به گزارش تبیان، در این مقاله با طرح چند سوال در باب گنج به بررسی فقهی این مسئله می‌پردازیم:

حکم پیدا کردن گنج و خرید و فروش اشیاء عتیقه چیست؟

در گنج شرط است که صاحب آن معلوم نباشد، خواه در سرزمین کفار یا در زمین موات (زمینی که مالکی ندارد) و یا در خرابه‌هاى کشور‌های اسلامی، و چه اثر اسلام (نشانه‌ای از این که مثلا سکه ها، اسلامی هستند) بر آن باشد یا نه، و در همه این موارد، کسى که آن را پیدا کرده مالک است، و (در صورتی که به حد نصاب برسد) [۱]باید خمس آن را بدهد. [۲]البته در مورد پیداکردن و یا خرید و فروش گنج، اگر در کشور اسلامی، قانونی وجود داشته باشد، باید بر طبق آن عمل شود.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
عنوان اولی در گنج‌ها آن است که با شرایطی، متعلق به صاحبان زمین و در اراضی مباح متعلق به یابنده آن است، ولی هرگاه حکومت به خاطر مصالحی که در عناوین ثانویه می‌گنجد لازم ببیند که گنج در اختیار بیت المال اسلام قرار گیرد باید مطابق آن عمل شود.

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
چنانچه مالک خصوصی نداشته باشد فی نفسه مانعی ندارد.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی (مد ظله العالی):
طبق موازین شرعی و با شرایطی، گنج از آن پیدا کننده است مگر قانونی بر خلاف این وجود داشته باشد و حاکم اسلامی دستور خاصی داشته باشد.

حضرت آیت الله هادوی تهرانی (مد ظله العالی):
هر چند یافتن گنج جز پرداخت خمس وظیفه‌ای برای یابنده ایجاد نمی‌کند، ولی احتیاط واجب آن است که با قوانین کشور‌ها به ویژه کشور‌های اسلامی در این مورد مخالفتی نشود.

سوال: حکم استفاده از گنج را بیان کنید؟

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):
میزان درباره‌ی گنجی که افرا در زمینی که مالک آن هستند پیدا می‌کند، مقررات نظام جمهوری اسلامی است، بنابراین اگر مقداری سکه‌ی نقره که تاریخ آن به حدود صدسال پیش بر می‌گردد از زیر خاک ساختمان ملکی شخصی پیدا شود بایستی در این مورد به مقررات جمهوری اسلامی رجوع کنند. (اجوبة الاستفتاءات، س. ۸۹۱ و ۸۹۲)

سوال: حلّیت گنج، در صورت دادن خمس و ضبط گنج از طرف دولت چگونه جمع مى‌شود؟

آیة الله بهجت (ره):
با دادن خمس گنج با شرایط آن، گنج براى یابنده حلال است. (مسأله ى. ۱۴۲۳ و ۱۴۲۵)

چند مسئله در باب گنج از توضیح المسائل امام خمینی (ره):
مسئله شماره:۱۸۰۶

گنج مالی است که در زمین یا درخت یا کوه یا دیوار پنهان باشد و کسی آن را پیدا کند، و طوری باشد که به آن گنج بگویند.

مسئله شماره:۱۸۰۷

اگر انسان در زمینی که ملک کسی نیست گنجی پیدا کند، مال خود اوست و باید خمس آن را بدهد.

مسئله شماره:۱۸۰۸

نصاب گنج ۱۰۵ مثقال نقره یا ۱۵ مثقال طلا است، یعنی اگر قیمت چیزی را که از گنج به دست می‌آورد، بعد از کم کردن مخارجی که برای آن کرده به ۱۰۵ مثقال نقره یا ۱۵ مثقال طلا برسد، باید خمس آن را بدهد.

مسئله شماره:۱۸۰۹

اگر در زمینی که از دیگری خریده گنجی پیدا کند و بداند مال کسانی که قبلا مالک آن زمین بوده اند نیست، مال خود او می‌شود و باید خمس آن را بدهد، ولی اگر احتمال دهد که مال یکی از آنان است، باید به او اطلاع دهد و چنانچه معلوم شود مال او نیست، باید به کسی که پیش از او مالک زمین بوده اطلاع دهد و به همین ترتیب به تمام کسانی که پیش از او مالک زمین بوده اند خبر دهد، واگر معلوم شود مال هیچ یک آنان نیست مال خود او می‌شود و باید خمس آن را بدهد.

مسئله شماره:۱۸۱۰

اگر در ظرف‌های متعددی که در یک جا دفن شده مالی پیدا کند که قیمت آنهاروی هم ۱۰۵ مثقال نقره یا ۱۵ مثقال طلا باشد، باید خمس آن را بدهد، ولی چنانچه در چند جا گنج پیدا کند، هر کدام آن‌ها که قیمتش به این مقدار برسد، خمس آن واجب است و گنجی که قیمت آن به این مقدار نرسیده خمس ندارد.

مسئله شماره:۱۸۱۱

اگر دو نفر گنجی پیدا کنند که قیمت سهم هر یک آنان به ۱۰۵ مثقال نقره یا ۱۵ مثقال طلا برسد، باید خمس آن را بدهند.

مسئله شماره:۱۸۱۲

اگر کسی حیوانی را بخرد و در شکم آن مالی پیدا کند چنانچه احتمال دهد که مال فروشنده است، بنابر احتیاط واجب باید به او خبر دهد و اگر معلوم شود مال او نیست، باید به ترتیب، صاحبان قبلی آن را خبر کند، و چنانچه معلوم شود که مال هیچ یک آنان نیست، اگرچه قیمت آن ۱۰۵ مثقال نقره یا ۱۵ مثقال طلا نباشد، بنابر احتیاط واجب باید خمس آن را بدهد.

پی نوشتها:

[۱]حد نصاب گنج: اگر قیمت آن به بیست دینار طلا و یا دویست درهم نقره باشد (۱۰۵۱ مثقال نقره یا ۱۵ مثقال طلا)؛ چه از طلا و نقره باشد یا نه.

[۲]امام خمینی، سید روح الله، نجاة العباد، ص. ۱۹۳

توجه: استفتا از دفاتر آیات عظام: مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست انجام گرفته است.