چگونه بحران سوریه، قطر و عربستان را ‌مقابل هم قرار داد؟

از زمان آغاز ناآرامی‌ها در سوریه، حمایت همه‌جانبه کشورهای منطقه، به ویژه عربستان، قطر و ترکیه از گروه‌های مسلح مخالف اسد، به واقعیتی انکار‌ناپذیر تبدیل شد؛ اما به نظر می‌رسد با تطویل این بحران، اختلاف منافع میان این بازیگران منطقه‌ای به مرور بیشتر آشکار می‌شود و این موضوع، به رقابتی پنهان میان آن‌ها در سوریه دامن زده است.

به گزارش «تابناک»، روزنامه ترکیه‌ای «رادیکال» در مطلبی به تحلیل نقش بازیگران خارجی در بحران سوریه پرداخته و اشاره می‌کند، منافع متعارض این بازیگران در قبال سوریه، به‌‌ همان اندازهِ اختلافات داخلی گروه‌های مخالف، در تشدید بحران کنونی نقش داشته است.

در این میان، رقابت‌های عربستان سعودی و قطر برای کسب برتری در میان گروه‌های مخالف، به یکی از مهمترین جنبه‌های بحران در سوریه تبدیل شده است. این موضوع، بر پایه این مسأله اساسی استوار است که «در صورت سقوط بشار اسد، افراد وابسته به کدام کشور در میدان خواهند ماند؟».

«رادیکال» اشاره می‌کند که در این رقابت برای نفوذ، دوحه به طور خاص با گروه‌های وابسته به «اخوان المسلمین» کار می‌کند، در حالی که ریاض، گروه‌های میانه‌رو و سکولار را ترجیح می‌دهد. سعودی‌ها در روابط خود با سلفی‌ها به شیوه‌ای گزینشی عمل می‌کنند.

سعودی‌ها که امیدوارند بتوانند شکست خود در عراق و تشکیل دولت شیعه در آن کشور را با ایجاد یک «سوریه سنی» جبران کنند، شکل‌گیری احتمالی دولت اخوان المسلمین در سوریه را به منزله تهدیدی برای پادشاهی‌های منطقه ارزیابی می‌کنند. اما سعودی‌ها گزینش خود در ارتباط با گروه‌های سلفی را به چه شکل انجام می‌دهند؟

به گفته «احمد مصری»، یکی از شورشیان حاضر در شهر «درعا»، سعودی‌ها از گروه‌های میانه‌رو حمایت می‌کنند. بیشتر پولی که آن‌ها برای شورشیان ‌می‌فرستند، از طریق «شورای عالی نظامی» توزیع می‌شود. تحویل سلاح‌های خریداری شده توسط عربستان، تحت نظارت آمریکا انجام می‌گیرد و این حقیقت که سعودی‌ها سلاح‌های خریداری شده از کرواسی را میان شورشیان میانه‌رو توزیع کردند، در دسامبر گذشته فاش شد.

روزنامه رادیکال در گزارش خود می‌افزاید، بخش عمده کمک‌های عربستان برای شورشیان، از اردن به سوریه می‌رسد. شورشیانی که در اردن آموزش می‌بینند، از میان گروه‌های میانه رو‌تر سنی برگزیده شده‌اند. البته این بدان معنا نیست که سعودی به طور کلی با افراطیون کاری ندارند. بر کسی پوشیده نیست که سلفی‌های جهادی همچنان به عملیات خود با کمک چهره‌های مذهبی سعودی ادامه می‌دهند.

اما گزارش‌هایی هست، مبنی بر اینکه «بندر بن سلطان»، رئیس دستگاه اطلاعاتی سعودی، منابع گروه القاعده عراق را به «جبهه النصره» انتقال می‌دهد.

بنا بر اسناد «ویکی لیکس»، بندر که از وی با عنوان جعبه سیاه روابط ریاض ـ واشنگتن یاد می‌شود، پس از ترک پست سفارت عربستان در آمریکا در سال ۲۰۰۵ (سمتی که ۲۲ سال بر عهده داشت)، به همکاری با دولت بوش برای تقویت گروه‌های سلفی در مقابل گروه‌های مورد حمایت ایران ادامه داد؛ بنابراین، به هیچ وجه امکان پذیر نیست که شبکه سعودی- سلفی، در سوریه درگیر نباشد.

سیاست ریاض در این زمینه، مبارزه با شاخه سلفی القاعده در خاک خود و در عین حال، حمایت از این گروه در دیگر مناطق است. تمام آنچه سعودی‌ها می‌خواهند، این است که سلاح‌های این گروه علیه خودشان به کار گرفته نشود.

به هر حال، برخورد گزینشی عربستان با گروه‌های سلفی، از زمان آغاز برخی موفقیت‌های میدانی «جبهه النصره» و «احرار الشام» در سوریه آغاز شد. پس از مدتی، سعودی‌ها از رفتن سلفی‌های مقیم این کشور به جبهه‌های جنگ در سوریه جلوگیری کردند. وزیر کشور عربستان اعلام کرد، سلفی‌هایی که برای نبرد به سوریه بروند، هنگام بازگشت بازداشت می‌شوند.

در همین راستا، «شیخ عبدالعزیز»، مفتی اعظم سعودی نیز به ائمه جماعات زیر نظر خود اعلام کرد به مردم بگویند: «ما مخالف رفتن جوانان سعودی به سوریه برای جهاد هستیم. زیرا مشخص نیست آن‌ها تحت فرماندهی چه کسی می‌جنگند. در عوض، آن‌ها باید از طریق پول و دعا، از سوری‌ها حمایت کنند».

اما به جز عرصه نظامی، رقابت دوحه و ریاض در حوزه‌های سیاسی مربوط به سوریه نیز کاملاً قابل مشاهده است؛ برای نمونه، در سپتامبر ۲۰۱۲ عربستان و قطر به طور مشترک «فرماندهی شوراهای عالی نظامی انقلابی» را تأسیس کردند. اما یک ماه بعد، وقتی قطر فرماندهان نظامی را در دوحه جمع کرد تا پول در اختیارشان بگذارد، عربستان به میزبانی کسانی پرداخت که به دوحه نرفته بودند.

مورد دیگر، مربوط به ماه مارس سال گذشته است که گروه موسوم به ائتلاف مخالفین سوری، اقدام به انتخاب یک نخست وزیر موقت کرد. در آغاز اعلام شده بود که دوحه و ریاض بر سر نخست‌وزیری «اسد مصطفی» توافق دارند، ولی در دقیقه آخر، قطر از انتصاب «غسان هیتو» حمایت کرد. در نتیجه، اعضایی که مورد حمایت عربستان بودند، از ائتلاف کنار کشیدند.

به هر حال، آنچه از تحولات سوریه و نقش کشورهای منطقه در تشدید بحران این کشور برمی آید، آن است که با توجه به تعارض منافع این کشور‌ها، باید همچنان شاهد جنگ‌های نیابتی و رقابت‌های سیاسی در سوریه باشیم. البته در میان کشورهای منطقه، به جز عربستان و قطر، خود ترکیه نیز ـ که به نظر می‌رسد با حمایت از گروه‌های اخوانی به قطر نزدیک‌تر است ـ نقش بسیاری دارد که مورد اشاره این روزنامه ترکیه‌ای قرار نگرفته است.