در مورد «شابک» چه می دانید؟

به گزارش «تابناک»، کلمه شابک مخفف "شماره استاندارد بین‌المللی کتاب" است. شابک تا پایان سال ۲۰۰۶، شامل ۱۰ رقم بود، اما از ژانویه ۲۰۰۷ شابک‌ها ۱۳ رقمی شدند. شابک‌ها از طریق یک فرمول ریاضی مخصوص محاسبه می‌شوند و شامل یک رقم کنترلی جهت ارزشیابی شماره می‌شوند.

 

شابک (شماره استاندارد بین‌المللی کتاب)، شماره‌ای منحصر به فرد در سطح بین‌المللی و نماینده‌ای برای سایر مشخصات کتاب در سیستم‌های مکانیزه است. این شماره ابزاری برای تولید، توزیع و نظام ذخیره‌سازی داده‌های کتاب‌شناختی در بازار کتاب است و فرصتی مناسب برای بهینه‌سازی تجارت کتاب پدید می‌آورد. این استاندارد در سال ۱۹۶۶ در کشور انگلیس توسط صنف کتابداران پایه گذاری شد.

ISBN = International Standard Book Number

این شناسه از سال ۱۹۶۰ تا پایان سال ۲۰۰۷ ده‌رقمی بوده است و از آغاز سال ۲۰۰۸ برای افزایش دامنه‌ی اختصاص شناسه، سیزده‌رقمی شد. شابک‌هایی که معمولا در پشت کتاب و بر روی جلد آن چاپ می‌شود بین ۱۰ تا ۱۳ رقم دارد که ۱۳ رقم آن از چپ به راست به شکل زیر معنی دار می‌شود.  شابک اصولا بعنوان مشخص کننده‌ی محصول توسط ناشر، کتابفروشی‌ها، کتابخانه‌ها و خرده فروشان اینترنتی و دیگر زنجیره‌ی تامین کنندگان کتاب جهت سفارش، فهرست‌بندی، صورت فروش و کنترل موجودی انبار استفاده می‌شود. شابک ثبت کننده کتاب، عنوان کتاب، شماره ویرایش و قطع و شکل کتاب را مشخص می‌سازد.

هر شابک دارای ۵ بخش می‌باشد و هر بخش آن با خط ربط از هم جدا شده‌اند. ۳ تا از ۵ بخش شابک تعداد ارقامشان گوناگون است.

۱.  عنصر پیشوند - که هم اکنون یا ۹۷۸ یا ۹۷۹ می‌باشد. این قسمت همیشه ۳ رقمی است.
۲.  عنصر گروه ثبت - این بخش کشور، منطقه جغرافیایی یا زبان منطقه‌ای که در سیستم شابک عضو است را مشخص می‌کند. این قسمت ۱ تا ۵ رقم است.
۳.  عنصر ثبتی - این بخش ناشر را مشخص می‌کند. این بخش می‌تواند ۷ رقمی باشد.
۴.  عنصر نشر - این قسمت شماره‌ی ویرایش و شکل عنوان خاص را مشخص می‌سازد. این قسمت ۶ رقمی است.
۵.  رقم کنترلی - این بخش همیشه آخرین رقمی است که باقی شماره را ارزشیابی می‌کند.

 

شابک مختص انتشاراتی است که تک نوشتاری هستند و پایه‌ی متنی دارند (به کلام دیگر برای انتشارات تک چاپی و نه مجلات و روزنامه‌ها یا دیگر انواع جراید). هر کتابی که چه برای فروش و چه رایگان در دسترس عموم قرار می‌گیرد، می‌تواند از طریق شابک شناسایی شود. بعلاوه، بخش‌های مجزای کتاب‌ها (نظیر بخش‌های کتاب) یا شماره یا مقالات روزنامه‌ها، گاهنامه‌ها و ... که بصورت جداگانه در دسترس قرار می‌گیرد نیز می‌توانند از شابک استفاده کنند. با توجه به رسانه‌های گوناگون که در دسترس عموم هستند، شکل محتوایی که مستند و پخش می‌شود چندان اهمیتی ندارد، ولی شکل هر محصول متفاوت (مثل pdf یا EPUB) باید جداگانه مشخص شود.

 

شابک نوعی شناسنده است و هیچ گونه وجه قانونی در خصوص حق نشر ایجاد نمی‌کند. ولی در برخی کشور‌ها استفاده از شابک برای مشخص ساختن انتشارات یکی از ملزومات قانونی است.

 

ناشر کتاب، در واقع گروه، سازمان، شرکت یا فردی است که موظف به چاپ اول یک کتاب است. بطور معمول، ناشر در واقع همان فردی است که مسئول مالی پرداخت هزینه‌ی چاپ و متضمن سود و زیان مالی کتاب است. ناشر ممکن است چاپ کننده کتاب نباشد و ممکن است خود مولف کتاب باشد البته اگر خواسته باشد خودش کتاب را به چاپ برساند.  

 

در سال ۱۳۷۲، با افزایش روزافزون نیاز به استفاده از یک شناسهٔ استاندارد برای کتاب، ایران به عضویت موسسه جهانی شابک درآمد و شمارهٔ خاص کشور در این شناسه برای کشور ایران، عدد ۹۶۴ تعیین گردید. همچنین در سال ۱۳۸۶ علاوه بر شناسه ۹۶۴ شناسه ۶۰۰ نیز به ایران اختصاص یافت. با استفاده از شناسهٔ ۱۰ رقمی امکان ثبت یک میلیون کتاب در ایران وجود داشته است.

 

شماره استاندارد موسیقی نیز مانند شابک ۱۳رقم است با این تفاوت که برای شناسایی آثار موسیقی به کار  می‌رود که با هدف فروش، اجاره یا حمایت از حق مولف، منتشر شده است. دفتر نت، دفترنت‌های مینیاتوری، آوازی، مجموعه‌های قطعات، ورقه‌های موسیقی پاپ و آثار الکترونیکی برخی از چیز‌هایی اند که شابم به آن‌ها اختصاص می‌یابد.

 

منبع: موسسه اشراق