کلیات
ضربآهنگ، ریتم یا ایقاع، به معنی توالی ضربههای آهنگ که برای موزون کردن نوای موسیقی به کار میرود. به عبارت دیگر تکرار پیدرپی یک حرکت پایدار در زمان مشخص را در موسیقی وزن یا ریتم مینامند.
ریتم
ایقاع (ریتم) (rhythm)، در لغت به معنی افکندن و در موسیقی به معنای هماهنگ ساختن آوازهاست. توالی و تناوب منظم دو امر متقابل از قبیل حرکت و سکون، صدا و سکوت، فشار و نرمش و مانند آنها که در نتیجه آن نظمی در کل اثر هنری به وجود آید.
معنای اصطلاحی
ریتم در اصطلاح ادبی، تربیب متوالی هجاهای بلند و کوتاه در یک مصراع شعر یا سطری از نثر است که نظمی در کل اثر میآفریند؛ از این نظر ایقاع از ارکان اساسی اثر ادبی، یا هنری به ویژه شعر و نثر است؛ آنچنانکه لازمه زندگی است. ضربان قلب، گردش شب و روز و... بیانگر آن است که ضرباهنگ بخشی از زندگی انسانهاست. شاعر و نویسنده از رهگذر ضرباهنگها با شوری که میآفریند و فضای مساعدی که ایجاد میکند، خواننده را در درک کلام و دریافت مفهموم یاری میبخشد.
ضرباهنگ
ضرباهنگ در شعر براساس الگوهای وزنی متداول در هر زبان به وجود میآید.
ایقاع در عروض
در واقع منظور از ایقاع در عروض همان وزن شعر است. ریتم حاصل تکرار و ترتیب الگوی وزن است.
کاربرد آگاهانه ایقاع
کاربرد دقیق و آگاهانه ایقاع میتواند در بیان مقصود و ایجاد فضای مناسبتر برای فهم ک لام مؤثر باشد؛
نمونهها
ــ بهعنوان مثال در این شعر شاعر با به کار بردن وزن پر تحرک، جنبش بهار و صدای دف و طبل را اینگونه القا میکند:
به دلم از جنبش فروردین هوس آن طرفه نگار آمد ••• بزنای مطرب بزنای مطرب که زمستان رفت و بهار آمد
(مهدی حمیدی شیرازی)
ــ شاعر دیگری با به کاربردن این بحر محزون و آرام، فضای غمانگیزی برای شعر خود پدید میآورد:
شب آمد و دلِ تنگم هوای خانه گرفت ••• دوباره گریه بیطاقتم بهانه گرفت
(هوشنگ ابتهاج)
بیان یک نکته
ذکر این نکته نیز شایان ذکر است که برای ایجاد فضای عاطفی مناسب تنها انتخاب وزن مناسب کافی نیست؛ وزن بهتنهایی عامل فضاسازی نیست؛ به عنوان مثال در شاهنامه با وجود اینکه وزن واحد است، اما لحظههای سرور و پیروزی، جنگ و پیکار، مرگ و غم و شکست و پیروزی به شیوه استادانهای پرداخته شده است؛ بهطوریکه القای عاطفی مناسب خود را دارد.
ریتم در نثر
ریتم تنها مختص به شعر نیست؛ بلکه در نثر و شعر آزاد نیز از گذر ترتیب طبیعی کلام شکل میگیرد. از شیوههای ایجاد ضرباهنگ در نثر کاربرد سجع است. از نثرهای خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی میتوان بهعنوان نثر ریتمیک نام برد. ضرباهنگ در نثر از آزادی بیشتری برخوردار است؛ زیرا لازم نیست جملههای نثر در الگوی وزنی معینی جا داده شود.
شیوههای ایجاد ضرباهنگ
نویسنده داستان و نمایشنامه از شیوههای ایجاد ضرباهنگ برای القای حرکت و سکون، غم و شادی، خشم و مهر و... استفاده میکند. از مهمترین شیوهها در نثر، آهنگ افتان و آهنگ خیزان است.
آهنگ افتان
در آهنگ افتان در هر رکن، فشار تلفظ بر هجای نخستین واقع میشود.
آهنگ خیزان
آهنگ خیزان آن است که در هر رکن فشار تلفظ بر آخرین هجا واقع میشود و در نتیجه آهنگ از کوتاهی و زیری به بلندی گرایش مییابد.
مععیارهای سنجش بلاغت
انتخاب صحیح ریتم و کاربرد مناسب ضرباهنگ، از جمله معیارهایی است که برای سنجش بلاغت به کار میرود. برای یک موضوع غمانگیز مثلاً مرثیه باید از ریتم کُند و غمگین استفاده کرد؛ درحالیکه:
نمونهها
ــ خاقانی در مرثیهای از وزن «مفعول مفاعلن فعولن» استفاده کرده که وزنی ضربی و شاد است:ای قبله جان کجات جویم ••• جانی و به جان هوات جویم
ــ و یا وقار شیرازی برای زلزلهای این شعر را با کلماتی غمانگیز، اما در وزنی شاد به کار برده و در نتیجه متهم شده که شعر او از روری عاطفه و قلبی نیست:
دل درهم و خاطر به غم و سینه به تاب است ••• شهری به خروش است و جهانی به عذاب است
ــ، اما این مرثیه از قطران تبریزی ریتم مناسب دارد:
بود محال تو را داشتن امید محالبه عالمی که نباشد هرگز بر یک حال
ــ در هر صورت ریتم تنها عامل فضاسازی نیست؛ اگرچه از مهمترین عوامل آن محسوب میشود. نمونهای از نثر خواجه عبدالله انصاری:
الهی اگر طاعت بسی ندارم، در هر دو جهان جز تو کسی ندارم
الهی تا با تو آشنا شدم از خلق جدا شدم و در هر دو
جهان شیدا شدم، نهان بود و پیدا شدم.
ریتم
یک دختر نوازنده که از قضا از ناحیه مچ دست دچار معلولیت و نقص عضو است، با هنرش در تار نوازی، همه را انگشت به دهان گذاشت. مهارت نوازنده زن را میبینید.
کد خبر: ۱۲۰۹۲۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۹
ریتم؛
«کُر / cor» یا «هورن / horn» یا «فرنچ هورن /French horn» یکی از سازهای بادی برنجی است که در فرانسه از روی شیپور شکار ساخته شده است. یک سولوی هورن را با اجرای لوئیس کاپالدی در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۷۸۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۸
ریتم
بیایید بیایید یکی از قطعات آلبوم شورانگیز به آهنگسازی حسین علیزاده و آواز شهرام ناظری متکی بر غزلهایی از نظامی گنجوی و مولانا است. اجرای این قطعه را در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۷۸۳۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۷
ریتم؛
«فوگ در دو مینور / Bach - Fugue in C minor BWV 575» اثر یوهان سباستیان باخ آهنگساز و نوازنده ارگ و هارپسیکورد اهل آلمان است. اجرای این قطعه را توسط اروین ویرسینگا نوازنده «ارگ بادی / Pipe organ» در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۷۸۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۶
ریتم؛
فریبکار قطعهای از مصطفی راغب خوانده موسیقی پاپ است. اجرای این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۷۸۱۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۵
ریتم؛
«سونات در لا ماژور برای فلوت / Flute sonata in A major BWV 1032» اثر یوهان سباستیان باخ آهنگساز و نوازنده ارگ و هارپسیکورد اهل آلمان است. اجرای این قطعه را توسط فلوت هارپسیکورد در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۷۸۱۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۴
ریتم؛
یک تک نوازی گیتار کلاسیک را با اجرای جاش مور نوازنده گیتار در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۷۸۰۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۳
ریتم؛
شوریده، یکی از قطعات آلبوم شورانگیز به آهنگسازی حسین علیزاده و آواز شهرام ناظری است. اجرای این قطعه را در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۷۸۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۲
ریتم
تصاویری از چند کنسرت محسن یگانه منتشر شده که این خواننده پرطرفدار پاپ فالش میخواند؛ تصاویری که در فضای مجازی جنجال برانگیز بوده است. این تصاویر را در تابناک میبینید.
کد خبر: ۱۲۰۶۸۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۰۶
ریتم
یک تابلو متوسط با قاب قرمز و آبی اغلب در دست دارد، که این تابلو به دو بخش تقسیم میشود یک سمت بریدهای از تنها مصاحبهاش با یکی از جراید قاب شده و در بخش دیگر ملودیهای نوستالژی با شماره مرتب و منظم نوشته شده است. از چهارراه سیروس به سمت خیابان ۱۵ خرداد که راهی شوید، در میان هیاهو و شلوغیهای دادزنها و بساط رنگارنگ دستفروشها که با ترفندهای مختلف بازارگرمی میکنند و گاهی حتی صدا هم به صدا نمیرسد، نوای خوش سوت دلانگیز «امید جوادیان» توجهتان را جلب میکند.این مرد 51 ساله اهل ساری میگوید در دهه هفتاد در سینما سپهر ساری کارهای خدماتی و نظافتی انجام میداده و عادت به سوت زدن بهویژه در زمان جارو و طی کشیدن داشته است: «از سر همین عادت موقع کار سوت میزدم و ملودی گل پامچال را تمرین میکردم. در واقع نخستین ملودی آهنگ همین سریال بود که نقطه قوت و اتکای من برای اجرای ترانههای بعدی شد.» جوادیان بعد از مدتی کار در زادگاهش به تهران مهاجرت میکند تا فصل جدیدی از زندگی را تجربه کند و از آن پس در تهران در سینما شهر فرنگ که مدیریتش با حمید لولایی بود، به فعالیت پرداخت اما پس از آتش سوزی سینما، او بی کار شد و پس از آن شروع به سوت زدن کرد: «از کسی هم بابت اجرا چیزی طلب نمیکنم حتی قیمت و عدد و رقم هم تعیین نکردهام تا هر شخصی بر اساس تمایلش پولی را پرداخت کند. اگر هم پولی نداد گلایه ای ندارم . گاهی شده برای خیلی آهنگ های درخواستی سوت زدهام اما ریالی نگرفتهام.» دو اجرای او را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۵۸۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۳۰
ریتم
خوانندههای لس آنجلسی که اغلب آنها در دهه ششم، هفتم و هشتم زندگیشان هستند، همچنان قصد ندارند با وجود از دست دادن صدایشان، از خوانندگی دست بکشند و همین باعث شده آنها دستمایه شوخی و تمسخر واقع شوند. پس از فالشخوانی ابی، ستار، شادمهر عقیلی و امید در کنسرتها، حالا سیاوش شمس، مشهور به سیاوش صحنه، ویدیویی از آوازخوانیاش منتشر کرده که نشان میدهد کار او نیز تمام است. برخی کاربران در فضای مجازی صدای این خواننده را با کاراکتر بامشاد در سریال نقطهچین مقایسه کردهاند. این ویدیو را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۵۵۴۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۸
ریتم؛
«عصر زیبا / Beau Soir» قطعهای از کلود دبوسی، آهنگساز فرانسوی است. اجرای این قطعه را توسط دومینیک واگنر نوازنده کنترباس و کن کاکمور، نوازنده پیانو در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۵۲۳۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۰۴
ریتم؛
«سوئیت شماره 5 برای چلو در دو مینور / Bach - Cello Suite no. 5 in C minor» اثر یوهان سباستیان باخ آهنگساز و نوازنده ارگ و هارپسیکورد اهل آلمان است. اجرای این قطعه با اجرای سوزوکی هیدیمی نوازنده ویولنسل اهل ژاپن را در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۵۲۲۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۰۳
ریتم؛
دولت عشق یکی از قطعات آلبوم شورانگیز به آهنگسازی حسین علیزاده و آواز شهرام ناظری است. اجرای این قطعه را در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۵۲۱۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۰۲
ریتم
محسن یگانه در آخرین کنسرت مرتضی پاشایی او را سوپرایز کرد و روی صحنه آمد و آنها با هم قطعه یکی هست از مرتضی پاشایی را به صورت مشترک اجرا کردند. این اجرا را از دو زاویه در تابناک میبینید.
کد خبر: ۱۲۰۵۱۶۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۷
ریتم
ایرج خواجه امیری همزمان با هفتم گلپا با انتشار ویدیویی با بازخوانی مسیری که با او از دوران کودکی طی کرد، تعریف کرد که که هرگز او و گلپا به هم حسادتی نداشتند و جای گلپا در بهشت است. حرفهای احساسی ایرج را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۴۰۹۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۱
ریتم
تصاویری از پیانونوازی مسلط مهراوه شریفی نیا بازیگر سینما و تلویزیون منتشر شده است. این اجرای کوتاه را میبینید و میشنوید .
کد خبر: ۱۲۰۳۶۰۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۸
ریتم
همایون شجریان جزو معدود هنرمندان ایرانی است که در رشته بوکس فعالیت میکند. او در بخشی از برنامهای که فردوسی پور دربارهاش ساخته، با عادل به باشگاه بوکس میرود و از علاقهاش به مشت زنی میگوید و سپس هر دو درون رینگ میروند. این بخش را در تابناک میبینید.
کد خبر: ۱۲۰۳۵۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۸
ریتم
یک نفس آرزوی تو قطعهای از همایون شجریان خواننده موسیقی سنتی با تکیه بر غزلی از کمال جعفری امام زاده و بر روی ملودی از سعید فرجپوری است. اجرای متفاوت این قطعه را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۳۵۷۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۸
ریتم
تصاویری منتشر شده که نشان میدهد شادمهر عقیلی برای خواندن غیرزنده در کنسرت و پلی بک، از یک پدال کنترل در صحنه استفاده میکند. این خواننده لس آنجلسی که مدتی در حال ترویج قماربازی آنلاین بود و به همین دلیل در معرض نقد قرار گرفته بود، کنسرتهای اخیرش یک به یک با حواشی عجیب مواجه میشود. این لحظات را که در فضای مجازی مورد توجه قرار گرفته، میبینید.
کد خبر: ۱۲۰۳۵۴۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۸