به گزارش ستاد احیای دریاچه ارومیه، دریاچه گریت سالت(۱) در غرب آمریکا و دریاچه ارومیه در غرب ایران تشابهات زیادی باهم دارند. هر دو در تهدید جدی به دلیل برداشت آب کشاورزی و آلودگی ناشی از شهرهای نزدیک قرار دارند. اگرچه اندازه هر دو دریاچه تحت تاثیر دوره‌های اقلیمی و انحرافات آبی در نوسان است، مساحت نرمال آنها بسیار نزدیک به هم است (دریاچه گریت سالت با مساحت ۴۳۰۰ کیلومتر مربع و دریاچه ارومیه با مساحت ۵۱۰۰ کیلومتر مربع) و هر دو در ارتفاع مشابهی قرار گرفته‌اند (دریاچه گریت سالت در ۱۲۸۰ متری و دریاچه ارومیه در ۱۲۷۵ متری). حوضه هر دو دریاچه از سه ایالت یا استان می‌گذرد بنابراین با مسائل مدیریت آب پیچیده‌ای روبه‌رو هستند. همچنین اقلیم هر دو دریاچه مشابه و دارای تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد است.(۲)
عمق میانگین و حداکثر گریت سالت (بر اساس اطلاعات سال ۲۰۱۲) به ترتیب حدود ۴/۴ متر و ۱۴ متر است. هر دو دریاچه با میانگذری به دو قسمت تقسیم شده‌اند؛ دریاچه گریت سالت با میانگذر راه‌آهن و دریاچه ارومیه با میانگذر جاده‌ای! بخش جنوبی و شمالی گریت سالت لیک تنها در مسیری به طول ۸۲ متر در قسمت کم‌عمق و دو کالورت با عرض ۵ متر با هم در ارتباط هستند. لذا عدم تبادل گسترده آب به تفاوت‌های قابل توجه در شوری آب حوضه‌های شمالی و جنوبی این دریاچه منجر شده که رشد زیستی متمایز در شمال و جنوب آن را در پی داشته است. این در حالی است که در میانگذر دریاچه ارومیه یک گپ بزرگ‌تر ۱۵۰۰ متری وجود دارد که اجازه اختلاط کافی بین دو حوضه جنوبی و شمالی را می‌دهد. بنابراین در دریاچه ارومیه تفاوت قابل توجه شوری در شمال و جنوب مشاهده نمی‌شود. اما در مجموع هر دو دریاچه فوق شور هستند. قبل از دستکاری انسان، شوری دریاچه گریت سالت حدود ۶۰ تا ۳۳۰ گرم در لیتر و غالبا کمتر از ۲۰۰ گرم بر لیتر بود. در حال حاضر شوری این دریاچه در شمال میانگذر در حالت اشباع (۳۳۰ گرم بر لیتر) و در جنوب میانگذر بین ۵۰ تا ۱۸۰ گرم بر لیتر است. اگرچه روند تغییرات شوری دریاچه ارومیه به طور منظم پایش نشده اما در سال ۱۹۹۵ میلادی شوری آن ۱۷۷ گرم بر لیتر اندازه‌گیری شده است. از طرفی افت تراز این دریاچه از سال ۲۰۰۰ میلادی به افزایش قابل توجه شوری منجر شده است که در حال حاضر بالای ۳۰۰ گرم بر لیتر را تجربه می‌کند.
هر دو دریاچه دارای جمعیت زیاد میگوی آب شور (گونه‌های آرتمیا) و گونه‌های اپیدرا۳ هستند که به مهاجرت جمعیت زیادی از پرندگان منجر می‌شود. دریاچه گریت سالت به عنوان زیستگاه پرندگان ساحلی نیم‌کره غربی و تالاب‌های دریاچه ارومیه به عنوان سایت رامسر (کنوانسیون تالاب‌های مهم بین‌المللی به خصوص به عنوان زیستگاه پرندگان آبی) شناخته شده‌اند. در سال‌های اخیر شوری دریاچه ارومیه افزایش قابل توجهی داشته که به از بین رفتن آرتمیای آب شور در آن منجر شده است. در دریاچه گریت سالت جمعیت آرتمیا در بخش جنوبی حفظ شده است در حالی که نمک‌های اشباع شمال دریاچه در بالای میانگذر اجازه بازتولید اندکی را در جمعیت آرتمیا می‌دهد و تراکم آرتمیا در این قسمت پایین آمده است.
هر دو دریاچه مراکز جمعیتی اصلی را در نزدیک ساحل دارند. کل جمعیت ساکن در حوضه دریاچه ارومیه ۴/۶ میلیون نفر و کل جمعیت ساکن در حوضه گریت سالت لیک حدود ۷/۲ میلیون نفر بوده است. با توجه به آب و هوای خشک هر دو منطقه، کشاورزی آنها اغلب وابسته به آبیاری است که به افت جریان رودخانه‌ای در ورودی این دریاچه‌ها منجر شده است. علی‌رغم تشابهات قابل توجه بین دریاچه ارومیه و دریاچه گریت سالت، تفاوت‌های قابل توجهی نیز میان این دو مشاهده می‌شود. به طور خاص، ارتفاع و حجم آب دریاچه ارومیه از سال ۱۹۹۵ میلادی در پی توسعه آبی و خشکسالی حوضه شروع به افت قابل توجه کرده است حال آنکه افت تراز دریاچه گریت سالت به تدریج رخ داده است (شکل ۲). هدف این نوشتار توصیف مشخصه‌های فیزیکی، اجتماعی و مدیریتی دریاچه گریت سالت است که در ادامه ارائه شده و می‌تواند به تصمیمات در راستای احیای دریاچه ارومیه کمک‌کننده باشد.
ارزش اقتصادی دریاچه گریت سالت
در تحلیلی اقتصادی در مورد دریاچه گریت سالت در سال ۲۰۱۲ برآورد شد که کل درآمد اقتصادی سالانه این دریاچه حدود ۳/۱ میلیارد دلار آمریکا براورد شده است. حدود ۸۵ درصد از ارزش اقتصادی گریت سالت مربوط به تولید نمک و مواد معدنی از شورابه با تولیدات اساسی شامل پتاسیم سولفات (K2SO4)، منیزیم، تیتانیوم و نمک معمولی (NaCl) است. منیزیم کلرید به طور طبیعی در این دریاچه یافت و به کمک واکنش‌های شیمیایی منیزیم از کلر جدا می‌شود. بیشترین مصرف منیزیم برای تولید قوطی کنسرو آلومینیومی است. سایر مصارف آن شامل تولید فلزات هواپیما، اتومبیل‌ها، محل اتصال میل‌لنگ۴، کامپیوترها، تلفن موبایل، ابزارآلات، داروها۵ و… است که ۱۰۰ درصد تولیدات اولیه ایالات متحده و ۱۴ درصد تولیدات جهانی را پوشش می‌دهد. همچنین پتاس یا سولفات پتاس نیز یکی از رایج‌ترین کودهای تجاری مصرفی است. سولفات پتاس عمدتا به عنوان یک کود خاص برای افزایش عملکرد و کیفیت محصولات با ارزش بالا استفاده می‌شود. گریت سالت لیک بزرگ‌ترین تولید‌کننده خورشیدی سولفات پتاس در جهان است.
شرکت‌های نمک دریاچه گریت سالت محصولات مختلفی از نمک شامل salt cake، فیلرهای مواد شوینده۶ و محصولات نمک مورد استفاده در کاغذسازی و سرامیک، فرآیندهای شیمیایی، واینل۷، پلاستیک‌ها، الیاف مصنوعی و نمک مخصوص برای نمک‌پاشی جاده‌ها را در پاییز تولید می‌کنند. این محصولات نمکی با کمک حوضچه‌های تبخیری۸ استخراج می‌شوند. دریاچه گریت سالت بزرگ‌ترین سیستم تبخیر در ایالات متحده را دارد و محصولات آن اغلب در خارج از یوتا به فروش می‌رسند.
تفریحاتی از جمله شکار پرندگان آبزی، پرنده‌نگری، شنا و قایق‌سواری نیز ۱۰ درصد ارزش اقتصادی دریاچه را شامل می‌شود که بخش قابل توجهی از آن ناشی از هزینه‌های پرداختی از سوی شکارچیان اردک و غاز است. برداشت تخم میگوی آب شور برای آبزی‌پروری نیز یک صنعت ۵۷ میلیون دلاری است و حدود ۴ درصد ارزش اقتصادی دریاچه را به خود اختصاص می‌دهد. برداشت تخم میگو از اواسط دهه ۱۹۸۰ شروع و به سرعت به یک اشتغال رقابتی تبدیل شد. با این حال، در سال ۲۰۰۶ بیشتر صنایع میگوی آب شور به هم ملحق شدند تا اتحادیه میگوی آب شور گریت سالت را شکل دهند. تولید تخم میگوی آب شور در بهار و تابستان تا اوایل پاییز ادامه دارد. بخش زیادی از این تخم‌ها روی سطح آب دریاچه قرار می‌گیرند که می‌توانند با قایق جمع‌آوری شوند.
- ۱٫ Great Salt Lake
- ۲٫ Reference: 1- Wayne A. Wurtsbaugh (2014), Management of the Great Salt Lake Ecosystem: Water, Economic Values and Competing Interests, Utah State University – Watershed Sciences Dept.
۲- Bioeconomics. 2012. Economic singnificance of the Great Salt Lake to the State of Utah. Prepared for the State of Utah Great Salt Lake Advisory Council, Salt Lake City, Utah. 50 p. http://www.gslcouncil.utah.gov/docs/2012/Jan/GSL-FINAL-REPORT-1-26-12.PDF, accessed 8 February 2014.
- ۳٫ brine flies (Ephydra spp.)
- ۴٫ crankcases
- ۵٫ pharmaceuticals
- ۶٫ detergent fillers
- ۷٫ Vinyl: A type of strong plastic
