چرا روسیه برای حفظ برجام فعال شده است؟
در شرایطی که دولت آمریکا همچنان در چارچوب سیاست «فشار حداکثری» خود در تلاش برای محدود کردن هرچه بیشتر تعاملات اقتصادی و سیاسی ایران با جهان است، تهران و مسکو رایزنی‌های خود را برای نزدیک کردن سیاست‌هایشان در مسائل مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی افزایش داده‌اند. همزمان، نشانه‌هایی از تمایل روسیه به فعال شدن در جهت کاستن از تنش‌ها میان ایران و آمریکا دیده می‌شود.
به گزارش «آزادی»، سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، روز گذشته در سفر به تهران، با دیپلمات‌های ارشد کشورمان دیدار و درباره مسائل مربوط به برجام و مناسبات دوجانبه و منطقه‌ای به گفتگو پرداخت. در این راستا، سفارت روسیه در تهران روز چهارشنبه با اشاره به دیدار ریابکوف با سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران، اعلام کرد که طرفین در این دیدار طیف وسیعی از موضوعات مرتبط با برجام را مورد بحث و تبادل نظر قرار دادند.
در عین حال، بر اساس گزارش خبرگزاری‌های داخلی، در دیدار مذکور که حدود سه ساعت به طول انجامید، علاوه بر مسائل مربوط به برجام، مناسبات دوجانبه و تحولات منطقه نیز مورد گفت‌وگوی طرفین قرار گرفت. این سفر در حالی انجام گرفت که ریابکوف روز شنبه چهارم خرداد ماه خواستار برگزاری نشست فوری کمیسیون مشترک برجام شده بود.
ریابکف در دیدار با همتای ایرانی خود ضمن قدردانی از خویشتنداری ایران در طول یک سال گذشته، بر ادامه حمایت روسیه از برجام تاکید کرده و گفت: «روسیه به تلاش‌های خود برای حفظ این توافق ادامه خواهد داد». در این دیدار طرفین توافق کردند به مشورت‌های نزدیک و فشرده خود در تمامی سطوح ادامه داده و تا پیش از جلسه بعدی کمیسیون مشترک برجام دیدار‌های دیگری داشته باشند.
معاون وزیر خارجه روسیه پس از این دیدار در مجموعه‌ای از اظهارات، به بیان دیدگاه‌های کشور خود درباره وضعیت کنونی تنش‌ها در روابط ایران و آمریکا پرداخت. وی در مصاحبه‌ای با بخش عربی شبکه خبری «راشا تودی» اظهار داشت: «اعزام نیرو‌ها و ارسال تجهیزات آمریکایی به خلیج فارس برای فشار سیاسی به ایران است، نه آغاز جنگ». ریابکوف در ادامه تصریح کرد که «به اعتقاد من، ایالات متحده آمریکا قادر به تسلیم کردن ایران نیست».
وی در مصاحبه‌ای دیگر با نشریه «راسیسکایا گازیه‌تا» نیز درباره سیاست ایالات متحده در قبال ایران، گفت: «فشار سنگین ایالات متحده به ایران و تلاش برای ارعاب این کشور را شاهد هستیم... در عین حال، هیچ دستور کار مثبتی [از سوی آمریکا]وجود ندارد و ایالات متحده هیچ گزینه جایگزینی ارائه نمی‌دهد و فقط اعلام می‌کند، از جمله از سوی مقام‌های ارشد، که آماده گفتگو است. اما این نمی‌تواند مبنایی برای یک گفت‌وگوی واقعی باشد».
وی افزود: «اگر آمریکا واقعا به دنبال تعامل و گفتگو با ایران است، باید اعلام کند که حاضر است در ازای حضور ایران در مذاکرات، چه چیزی ارائه دهد».
در ادامه این موضع‌گیری‌ها، دیپلمات ارشد روس در مصاحبه‌ای با خبرگزاری «تاس» اظهار داشت که بعد از رایزنی‌هایی که با همتای ایرانی خود در تهران داشته، به این نتیجه رسیده که ایران به تعلیق تعهدات برجامی خود ادامه می‌دهد.
همزمان، سفیر روسیه در تهران اظهار داشته که اگر ایران از توافق هسته‌ای خارج شود، تمام مسئولیت این رخداد بر عهده آمریکا خواهد بود که با اعمال تحریم‌های غیرقانونی، تهران را به این سو سوق داد. روزنامه «ایزوستیا» روز پنج‌شنبه به نقل از لوان جاگاریان نوشت روسیه همچنان به تلاش برای قانع کردن ایران به ماندن در توافق هسته‌ای و خودداری از توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی ادامه می‌دهد. وی گفت: «قطعاً خروج بالقوه ایران از برجام و معاهده منع گسترش تسلیحات اتمی (ان‌پی‌تی)، مایه تأسف خواهد بود».
جاگاریان در عین حال ابراز امیدواری کرد که بتوان با کمک دیگر اعضای باقی مانده توافق هسته‌ای و از طریق دیپلماسی، از فروپاشی این توافق جلوگیری کرد.
از سوی دیگر و در شرایطی که طی روز‌های اخیر، ژاپن به عنوان یکی از گزینه‌های احتمالی «میانجی‌گری» میان ایران و آمریکا مطرح شده، وزیر امور خارجه روسیه در جریان سفر به توکیو گفت: برنامه هسته‌ای ایران یکی از موضوعات مورد بحث وی در دیدار با مقام‌های ژاپنی بوده است. سرگئی لاوروف که در توکیو به همراه سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه و وزرای خارجه و دفاع ژاپن در یک نشست خبری مشترک صحبت می‌کرد، گفت: در مذاکرات امروز روسیه و ژاپن، درباره «منع اشاعه هسته‌ای، برنامه هسته‌ای ایران و چند موضوع منطقه‌ای و بین‌المللی دیگر» صحبت شده است.
به این ترتیب، به نظر می‌رسد روسیه اخیراً راهبرد جدی‌تری را در راستای تلاش برای حفظ توافق هسته‌ای ایران و همچنین کاستن از تنش‌ها میان ایران و آمریکا در پیش گرفته است. در چارچوب این راهبرد، مسکو تلاش دارد از یک سو از طریق استمرار رایزنی‌های منظم با مقامات ایرانی، زمینه نزدیک کردن دیدگاه‌های طرفین مختلف توافق هسته‌ای و جلوگیری از فروپاشی این توافق را فراهم نماید و از سوی دیگر، با میانجی‌گران بالقوه میان ایران و آمریکا در زمینه برقراری احتمالی گفتگو میان این دو کشور به تعامل بپردازد.
در رابطه با انگیزه‌های روسیه از این اقدام باید گفت که از یک سو، مسکو به عنوان یکی از امضاکنندگان برجام، این توافق را به عنوان یکی از دستاورد‌های دیپلماسی چندجانبه با مشارکت خود می‌بیند و فروپاشی این توافق را ضربه‌ای به تلاش‌ها برای چندجانبه‌گرایی و چندقطبی‌گرایی در نظام بین‌المللی – که یکی از راهبرد‌های کلان سیاست خارجی روسیه است – قلمداد می‌کند. از سوی دیگر، جلوگیری از اشاعه هسته‌ای یکی دیگر از اصول اساسی سیاست خارجی روسیه، به ویژه در مناطق و کشور‌های پیرامونی خویش است، زیرا اعتقاد دارد اشاعه هسته‌ای وضعیت موازنه قوای منطقه‌ای را به نفع یک طرف و ضرر دیگر طرف‌ها بر هم زده و از این طریق، زمینه بی‌ثباتی منطقه‌ای و بین‌المللی را فراهم می‌نماید.
علاوه بر این موارد، مقامات روسیه از احتمال بروز یک درگیری نظامی بین ایران و آمریکا به واسطه اوج‌گیری تنش‌ها نگران هستند، زیرا اعتقاد دارند هرگونه جنگ و بی‌ثباتی در حوزه همسایگی جنوبی روسیه، می‌تواند از طریق مناطق آسیای مرکزی و قفقاز به داخل روسیه منتقل شده و تهدیدی مستقیم را متوجه امنیت ملی این کشور نماید. بر همین اساس، فعال‌تر شدن دیپلماسی روسیه در قبال ایران و برجام را می‌بایست تلاشی برای تأمین منافع خود در حوزه‌های مذکور دانست.
به گزارش «آزادی»، سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، روز گذشته در سفر به تهران، با دیپلمات‌های ارشد کشورمان دیدار و درباره مسائل مربوط به برجام و مناسبات دوجانبه و منطقه‌ای به گفتگو پرداخت. در این راستا، سفارت روسیه در تهران روز چهارشنبه با اشاره به دیدار ریابکوف با سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران، اعلام کرد که طرفین در این دیدار طیف وسیعی از موضوعات مرتبط با برجام را مورد بحث و تبادل نظر قرار دادند.
در عین حال، بر اساس گزارش خبرگزاری‌های داخلی، در دیدار مذکور که حدود سه ساعت به طول انجامید، علاوه بر مسائل مربوط به برجام، مناسبات دوجانبه و تحولات منطقه نیز مورد گفت‌وگوی طرفین قرار گرفت. این سفر در حالی انجام گرفت که ریابکوف روز شنبه چهارم خرداد ماه خواستار برگزاری نشست فوری کمیسیون مشترک برجام شده بود.
ریابکف در دیدار با همتای ایرانی خود ضمن قدردانی از خویشتنداری ایران در طول یک سال گذشته، بر ادامه حمایت روسیه از برجام تاکید کرده و گفت: «روسیه به تلاش‌های خود برای حفظ این توافق ادامه خواهد داد». در این دیدار طرفین توافق کردند به مشورت‌های نزدیک و فشرده خود در تمامی سطوح ادامه داده و تا پیش از جلسه بعدی کمیسیون مشترک برجام دیدار‌های دیگری داشته باشند.
معاون وزیر خارجه روسیه پس از این دیدار در مجموعه‌ای از اظهارات، به بیان دیدگاه‌های کشور خود درباره وضعیت کنونی تنش‌ها در روابط ایران و آمریکا پرداخت. وی در مصاحبه‌ای با بخش عربی شبکه خبری «راشا تودی» اظهار داشت: «اعزام نیرو‌ها و ارسال تجهیزات آمریکایی به خلیج فارس برای فشار سیاسی به ایران است، نه آغاز جنگ». ریابکوف در ادامه تصریح کرد که «به اعتقاد من، ایالات متحده آمریکا قادر به تسلیم کردن ایران نیست».
وی در مصاحبه‌ای دیگر با نشریه «راسیسکایا گازیه‌تا» نیز درباره سیاست ایالات متحده در قبال ایران، گفت: «فشار سنگین ایالات متحده به ایران و تلاش برای ارعاب این کشور را شاهد هستیم... در عین حال، هیچ دستور کار مثبتی [از سوی آمریکا]وجود ندارد و ایالات متحده هیچ گزینه جایگزینی ارائه نمی‌دهد و فقط اعلام می‌کند، از جمله از سوی مقام‌های ارشد، که آماده گفتگو است. اما این نمی‌تواند مبنایی برای یک گفت‌وگوی واقعی باشد».
وی افزود: «اگر آمریکا واقعا به دنبال تعامل و گفتگو با ایران است، باید اعلام کند که حاضر است در ازای حضور ایران در مذاکرات، چه چیزی ارائه دهد».
در ادامه این موضع‌گیری‌ها، دیپلمات ارشد روس در مصاحبه‌ای با خبرگزاری «تاس» اظهار داشت که بعد از رایزنی‌هایی که با همتای ایرانی خود در تهران داشته، به این نتیجه رسیده که ایران به تعلیق تعهدات برجامی خود ادامه می‌دهد.
همزمان، سفیر روسیه در تهران اظهار داشته که اگر ایران از توافق هسته‌ای خارج شود، تمام مسئولیت این رخداد بر عهده آمریکا خواهد بود که با اعمال تحریم‌های غیرقانونی، تهران را به این سو سوق داد. روزنامه «ایزوستیا» روز پنج‌شنبه به نقل از لوان جاگاریان نوشت روسیه همچنان به تلاش برای قانع کردن ایران به ماندن در توافق هسته‌ای و خودداری از توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی ادامه می‌دهد. وی گفت: «قطعاً خروج بالقوه ایران از برجام و معاهده منع گسترش تسلیحات اتمی (ان‌پی‌تی)، مایه تأسف خواهد بود».
جاگاریان در عین حال ابراز امیدواری کرد که بتوان با کمک دیگر اعضای باقی مانده توافق هسته‌ای و از طریق دیپلماسی، از فروپاشی این توافق جلوگیری کرد.
از سوی دیگر و در شرایطی که طی روز‌های اخیر، ژاپن به عنوان یکی از گزینه‌های احتمالی «میانجی‌گری» میان ایران و آمریکا مطرح شده، وزیر امور خارجه روسیه در جریان سفر به توکیو گفت: برنامه هسته‌ای ایران یکی از موضوعات مورد بحث وی در دیدار با مقام‌های ژاپنی بوده است. سرگئی لاوروف که در توکیو به همراه سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه و وزرای خارجه و دفاع ژاپن در یک نشست خبری مشترک صحبت می‌کرد، گفت: در مذاکرات امروز روسیه و ژاپن، درباره «منع اشاعه هسته‌ای، برنامه هسته‌ای ایران و چند موضوع منطقه‌ای و بین‌المللی دیگر» صحبت شده است.
به این ترتیب، به نظر می‌رسد روسیه اخیراً راهبرد جدی‌تری را در راستای تلاش برای حفظ توافق هسته‌ای ایران و همچنین کاستن از تنش‌ها میان ایران و آمریکا در پیش گرفته است. در چارچوب این راهبرد، مسکو تلاش دارد از یک سو از طریق استمرار رایزنی‌های منظم با مقامات ایرانی، زمینه نزدیک کردن دیدگاه‌های طرفین مختلف توافق هسته‌ای و جلوگیری از فروپاشی این توافق را فراهم نماید و از سوی دیگر، با میانجی‌گران بالقوه میان ایران و آمریکا در زمینه برقراری احتمالی گفتگو میان این دو کشور به تعامل بپردازد.
در رابطه با انگیزه‌های روسیه از این اقدام باید گفت که از یک سو، مسکو به عنوان یکی از امضاکنندگان برجام، این توافق را به عنوان یکی از دستاورد‌های دیپلماسی چندجانبه با مشارکت خود می‌بیند و فروپاشی این توافق را ضربه‌ای به تلاش‌ها برای چندجانبه‌گرایی و چندقطبی‌گرایی در نظام بین‌المللی – که یکی از راهبرد‌های کلان سیاست خارجی روسیه است – قلمداد می‌کند. از سوی دیگر، جلوگیری از اشاعه هسته‌ای یکی دیگر از اصول اساسی سیاست خارجی روسیه، به ویژه در مناطق و کشور‌های پیرامونی خویش است، زیرا اعتقاد دارد اشاعه هسته‌ای وضعیت موازنه قوای منطقه‌ای را به نفع یک طرف و ضرر دیگر طرف‌ها بر هم زده و از این طریق، زمینه بی‌ثباتی منطقه‌ای و بین‌المللی را فراهم می‌نماید.
علاوه بر این موارد، مقامات روسیه از احتمال بروز یک درگیری نظامی بین ایران و آمریکا به واسطه اوج‌گیری تنش‌ها نگران هستند، زیرا اعتقاد دارند هرگونه جنگ و بی‌ثباتی در حوزه همسایگی جنوبی روسیه، می‌تواند از طریق مناطق آسیای مرکزی و قفقاز به داخل روسیه منتقل شده و تهدیدی مستقیم را متوجه امنیت ملی این کشور نماید. بر همین اساس، فعال‌تر شدن دیپلماسی روسیه در قبال ایران و برجام را می‌بایست تلاشی برای تأمین منافع خود در حوزه‌های مذکور دانست.
