آداب مناظره در الگوی مباحثات امام رضا(ع)

امام رضا (ع) الگوی گفت‌و‌گوی بین‌ادیانی است. از میان گفت‌و‌گوها، مباحثات و مناظرات نقل‌شده، میان امام رضا (ع) و سران و بزرگان فرقه‌ها و صاحبان ادیان و مذاهب در منابع مختلف، بر اساس آن مقدار که قابل اعتماد است، نکات بسیار ارزنده‌ای در آداب گفت‌و‌گو و مناظره و بحث می‌توان استخراج کرد که به مهم‌ترین این آداب براساس اخبار و احادیث یاد‌شده اشاره می‌شود:

١. هدف از گفت‌و‌گو و مناظره محکوم‌کردن نیست، بلکه راه‌یابی به حقیقت هدف است.

۲. لازمۀ گفت‌و‌گو و مناظره، احاطۀ علمی به موضوع است.

۳. در گفت‌و‌گوی بین ادیان و مذاهب، آگاهی دقیق به متون ادیان و مذاهب ضروری است.

۴. در گفت‌و‌گو و مناظرات بین ادیان و مذاهب، نیاز به زبان مشترک است.

۵. در سخن و استدلال، جای هیچ‌گونه درشتی در سخن و بیان نیست.

۶. در گفت‌و‌گو و مباحثه و مناظره، رعایت احترام اشخاص به تمام‌معنا ضروری است.

۷. هنگام گفت‌و‌گو و مناظره، از هرگونه قطع‌کردن سخن طرف مقابل باید پرهیز شود.

۸. در ضمن گفت‌و‌گو و مناظره، باید به سوی زدودن شک و تحیّر در مباحث پیش رفت.

۹. پیشرفت گفت‌و‌گو و مناظره، در گرو کنار زده‌‌شدن پرده‌های ابهام از مسائل است.

۱۰. لازمۀ پیشرفت گفت‌و‌گو و مناظره، زدودن شبهه‌هایی است که از پیش در ذهن اشخاص ایجاد شده است.‌

۱۱. لازمۀ گفت‌و‌گو و مناظرۀ منطقی، تصویر‌سازی درست از واقعیت‌ها و حقایق است.

۱۲. گفت‌و‌گو، مباحثه و مناظره، نیازمند استدلال‌های قابل فهم است.

۱۳. مناظره زمانی به درستی پیش می‌رود که مسائل به درستی تبیین شود.

۱۴. روش‌های بحث باید روش‌هایی لطیف باشد.

۱۵. در گفت‌و‌گو راه را بر گفت‌و‌گو‌کننده نباید بست و باید او را در طریق بحث آزاد گذاشت تا در راهی که می‌خواهد پیش رود و به جایی برسد که ایراد نظر خود را دریابد.

۱۶. لازمهٔ گفت‌و‌گو حوصلۀ فراوان و حلم‌ورزیدن است.

۱۷. در گفت‌و‌گو و مناظره، به هیچ‌روی نباید از ادب، نزاکت، مدارا و ملایمت دور شد هر چند که طرفِ گفت‌و‌گو و مذاکره به جدل بپردازد.

محقق قرآن و نهج‌البلاغه , بازنشسته دانشگاه قرآن وحدیث، پردیس تهران