دورهمی غول‌های نفتی در وین برای توافقی که قبلا توسط پوتین و بن سلمان بسته شده است/ آیا نتیجه نشست ۱۷۶ اوپک پیش‌خور شده است؟

سرانجام پس از چانه زنی‌های بسیار بر سر زمان برگزاری نشست ۱۷۶ ام اوپک، قرار شد این نشست ظرف امروز و فردا در مقر دائمی این سازمان در وین برگزار شود. شاید مهمترین موضوع پیش روی این نشست اعضای اوپک و غیراوپک، توافق در مورد تمدید کاهش تولید باشد! مصاحبه‌های منتشره نشان می‌دهد، گویا اعضا با تمدید توافق در شرایط فعلی موافق هستند، اما روی مدت زمان تمدید هنوز به توافق نرسیده اند. اینکه چرا عربستان با تمدید کاهش تولید نفت موافقت کرده نیز پرسشی بسیار مهم است.

به گزارش «تابناک اقتصادی»؛ قرار است امروز دهم تیرماه ۱۳۹۸ یکصد و هفتاد و ششمین نشست اعضای اوپک در مقر دائمی این سازمان در وین برگزار شود. همچنین اعضای اوپک و غیراوپک قرار است در یازدهم تیرماه نیز نشست مشترکی را با یکدیگر داشته باشند. این نشست قرار بود تا پیش از این در تاریخ‌های چهارم و پنجم تیر ماه سال جاری برگزار شود، اما به دلیل تداخل این نشست با نشست جی ۲۰ در اوزاکای ژاپن نهایتاً این تصمیم گرفته شد که نشست ۱۷۶ م. اوپک به تاریخ‌های دهم و یازدهم تیرماه موکول شود. قبل از اینکه به بررسی مهمترین چالش وزیران نفت اوپک و غیراوپک در نشست پیش روی بپردازیم و از تصمیم‌های احتمالی که قرار است در این نشست گرفته شود بگوییم، به بررسی تصمیمات اتخاذ شده از نشست ۱۷۱ م. به بعد خواهیم گفت. از نشست ۱۷۱ م. به بعد تصمیماتی در مورد کاهش تولید نفت به منظور تأثیرگذاری بر قیمت آن در بازار‌های جهانی توسط اعضای اوپک اتخاذ شد.

 

در نشست‌های قبلی اوپک چه گذشت؟

در نشست ۱۷۱ اعضای اوپک در وین که در دهم آذر ماه ۱۳۹۵ برگزار شد، پس از ماه‌ها مذاکره و برای اولین بار بعد از گذشت هشت سال اعضا تصمیم گرفتند که سطح تولید خود را کاهش دهند. بر‌اساس توافق‌های انجام شده، اعضای اوپک تصمیم گرفتند که تولید خود را از اولین ماه سال ۲۰۱۷ (ژانویه) به مدت شش ماه به سطح ۳۲.۵ میلیون بشکه در روز کاهش دهند. این در حالی بود که بر اساس آخرین آمار، تولید این سازمان بیش از ۳۳.۶ میلیون بشکه در روز اعلام شده بود. در واقع بر اساس این توافق ۴.۵ درصد یعنی حدود ۱.۲ میلیون بشکه از تولید روزانه کشور‌هایی در اوپک که توان کاهش تولید دارند، کاسته شد. بین چهارده عضو این سازمان، لیبی و نیجریه که به دلیل جنگ‌های داخلی کمتر از توان خود نفت تولید می‌کردند، از این طرح معاف شدند.

در نشست ۱۷۲ این سازمان، وزیران نفت و انرژی اوپک بار دیگر تصمیم گرفتند، توافق اوپک تا مارس ۲۰۱۸ را تمدید کنند. همچنین اعضای اوپک در نشست ۱۷۳ این سازمان تصمیم گرفتند توافق خود را برای ۹ ماه دیگر و تا پایان سال ۲۰۱۸ تمدید کنند. چهارده عضو اوپک در نشست ۱۷۳ این سازمان همچنین تصمیم گرفتند، لیبی و نیجریه که تا پیش از این از نظام سهمیه بندی معاف بودند، سطح تولید نفت خود را به اندازه میانگین سال ۲۰۱۷ نگه دارند به طوری که تولید مجموع دو کشور در حد ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه ثابت شود.

۱۷۴ امین نشست اعضای اوپک در یکم تیر ماه ۱۳۹۷ برگزار شد. بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت طی مصاحبه‌ای در مورخه پنجم تیر ماه ۱۳۹۷ در مورد این نشست گفت: آنچه در نشست ۱۷۴ اوپک تصمیم گرفته شد و در پایگاه اطلاع رسانی این سازمان وجود دارد این است که قطعنامه اوپک در اکتبر ۲۰۱۶ مبنی بر سهمیه بندی بین اعضا و کاهش سقف تولید حدود یک میلیون و دویست بشکه در روز بار دیگر مصوب شود.

اما در نشست ۱۷۵ اعضای اوپک که در آذر ماه سال گذشته برگزار شد و دو روز به طول انجامید، چهارده عضو اوپک و ده متحد غیراوپکی آن‌ها تصمیم گرفتند یک بار دیگر و به منظور ایجاد توازن بازار و ترمیم قیمت نفت، تولید روزانه خود را یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه کاهش دهند، سهم اوپک از این میزان ۸۰۰ هزار بشکه تعیین شد. برخی اعضای سازمان کشور‌های صادرکننده نفت در این نشست از جمله عربستان، روسیه و امارات تصمیم داشتند ایران را که در تحریم قرار داشت، وارد این توافق کنند که با تلاش هیأت ایرانی، افزون بر ایران، ونزوئلا و لیبی از این توافق معاف شدند. حتی برای تأثیرگذاری بر تصمیمات این نشست و فشار بیشتر بر ایران، برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران غیرمنتظره‌ در وین حاضر شد و دیداری را با وزیر انرژی عربستان سعودی داشت.

در نهایت توافق انجام شده در این نشست برای ایران یک پیروزی به شمار می‌آمد، زیرا موفقیت ایران برای معاف شدن از توافق کاهش تولید به منزله حفظ آخرین سقف تولید در دسامبر ۲۰۱۶ (۳ میلیون و ۷۹۷ هزار بشکه در روز) و از دست ندادن سهم در بازار نفت در درازمدت بود. اعضا موظف شدند از یکم ژانویه ۲۰۱۹ توافق کاهش تولید را به مدت شش ماه عملیاتی کنند. عربستان و روسیه، با کاهش روزانه ۳۲۰ و ۲۳۰ هزار بشکه‌ای بیشترین سهم کاهش تولید را به خود اختصاص دادند. مبنای کاهش تولید سایر اعضای اوپک نیز بر اساس تولید ماه اکتبر تعیین شد. سال ۲۰۱۸ برای اوپک با تولید روزانه ۳۱ میلیون و ۵۷۸ هزار بشکه نفت از سوی ۱۴ عضو این سازمان و میانگین قیمت ۶۲ دلار و ۲۵ سنت به ازای هر بشکه پایان یافت. میزان کاهش تولید هر یک از کشور‌های حاضر (عضو و غیرعضو اوپک) در توافق نشست ۱۷۵ ام را در نمودار زیر ملاحظه می‌کنید.

 

نمودار زیر وضعیت قیمت نفت اوپک پس از اولین توافق برای کاهش تولید نفت توسط اعضای آن در آذر ماه ۱۳۹۵ تاکنون را نشان می‌دهد. همان گونه که ملاحظه می‌شود، قیمت نفت اوپک در این سال‌ها با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بوده و بیشترین قیمت نفت اوپک در مهر ماه سال گذشته رقم خورد که قیمت هر بشکه نفت اوپک در بازار به ۸۴ دلار رسید. در آستانه نشست ۱۷۶ ام قیمت نفت اوپک به حدود ۶۵ دلار رسیده است.

آیا در نشست ۱۷۶ دوباره کاهش تولید نفت تمدید خواهد شد؟

در اوایل اردیبهشت ماه سال جاری بود که کاخ سفید طی بیانیه‌ای اعلام کرد که معافیت از تحریم‌های نفتی ایران را برای هشت کشور تمدید نخواهد کرد و این کشور به همراه عربستان و امارات کمبود نفت ایران در بازار را جهت جلوگیری از افزایش قیمت نفت جبران خواهند کرد. این بیانیه این تصور را ایجاد می‌کرد که عربستان و امارات بازی کاهش تولید نفت را برهم بزنند، اما ماجرا به گونه دیگری رقم خورد.

در نشست اخیر جی ۲۰ ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه پس از مذاکراتی که با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در حاشیه نشست سران گروه ۲۰ در ژاپن داشت، در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که توافق کاهش تولید نفت که روز یکشنبه منقضی می‌شود، به شکل فعلی و با همین حجم کاهش تولید، تمدید خواهد شد. به گفته وی هر دو کشور روسیه و عربستان سعودی از تمدید توافق کاهش تولید حمایت خواهند کرد، اما ما درباره اینکه تمدید به مدت شش یا ۹ ماه باشد هنوز تصمیم نگرفته ایم.

 

فالح، وزیر انرژی عربستان سعودی نیز به خبرنگاران درباره مدت مورد ترجیح عربستان سعودی با بیان اینکه توافق کاهش تولید نفت احتمالاً به مدت ۹ ماه تمدید می‌شود و کاهش بیشتر تولید ضروری نیست، گفت: تصور می‌کنم احتمالاً تمدید ۹ ماهه باشد.

همچنین وزرای انرژی قزاقستان، آذربایجان، کویت و عراق نیز به نوعی موافقت خود را با تمدید کاهش تولید نفت اعلام کردند. وزیر نفت عراق در این زمینه به رویتروز گفت، با تمدید توافق کاهش تولید نفت برای شش تا نه ماه موافق است؛ بنابراین احتمالاً کاهش تولید در وضعیت فعلی بازار دوباره تمدید خواهد شد، اما مدت زمان این تمدید هنوز نامشخص است.

خشم اعضا از اعلام تصمیم روسیه و عربستان در نشست جی ۲۰

همان گونه که عنوان شد، قرار بود نشست اوپک در ۴ و ۵ تیرماه سال جاری برگزار شود،؛ اما برخی از اعضا از جمله عربستان و روسیه تلاش کردند که نشست اوپک را به بعد از نشست جی ۲۰ موکول کنند. این تصمیم باعث شد تا استقلال اوپک به نوعی زیر سؤال برود و به نوعی وابستگی این سازمان را به جی ۲۰ به تصویر بکشد. بعد از اعلام خبر توافق تمدید کاهش تولید توسط عربستان و روسیه در حاشیه نشست جی ۲۰، بسیاری از اعضا اوپک از اعلام زودهنگام این تصمیم توسط این دو کشور خشمگین شدند و به نوعی احساس کردند که به حاشیه رانده شده اند. یکی از نمایندگان اوپک پس از شنیدن خبر مذاکرات روسیه و عربستان سعودی گفت: چه کسی به نشست اوپک نیاز دارد؟ برخی نمایندگان اوپک اظهار کردند ایران ممکن است در نشست اوپک چالشی را ایجاد کند.

چرا عربستان با تمدید کاهش تولید نفت موافقت کرده است؟

عربستان در حالی که یکی از هم پیمانان آمریکا محسوب می‌شود و گمانه زنی‌ها نیز این بود که احتمالاً یکی از اعضایی باشد که تمدید کاهش تولید را به منظور سقوط قیمت نفت در بازار‌های جهانی رد خواهد کرد، در یک چرخش ۱۸۰ درجه‌ای موافقت خود را با تمدید کاهش تولید پیش از نشست ۱۷۶ اوپک اعلام کرده است. حالا پرسش این است که چرا عربستان با تمدید کاهش تولید نفت موافقت کرده است؟

محمدعلی خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک طی مصاحبه‌ای در پاسخ به این پرسش گفت: در گذشته در شرایط مشابه عربستان سعی می‌کرد تا با سقوط قیمت‌های نفت به نوعی با آمریکا همراهی کند و فشار بیشتری را بر کشور‌هایی که مواضع ضدآمریکایی دارند وارد کند؛ اما در این مرحله عربستان این کار را انجام نداده و حتی سعی کرده که از سقوط قیمت نفت هم جلوگیری کند.

 

وی افزود: علت این است که در اوضاع کنونی عربستان هزینه‌های بسیاری را در پیش روی خود دارد و اداره کشور عربستان هم اکنون بسیار پرهزینه شده است. خرید تسلیحات و تأمین مالی یک سری از گروه‌ها در منطقه تعهدات مالی بسیاری را برای عربستان ایجاد کرده است. خطیبی ادامه داد: من حتی در گزارشی خواندم که عربستان بودجه خود را بر روی قیمت نفت ۸۰ دلار بسته است. حتی اگر این رقم ۸۰ دلار هم درست نباشد، می‌توان گفت که این موضوع نشان می‌دهد، با توجه به نیاز بودجه‌ای عربستان به قیمت‌های بین ۷۰ تا ۸۰ دلار سعی نخواهد کرد که قیمت‌های نفت را کاهش دهد.

چالش‌های پیش روی نشست ۱۷۶ اوپک چیست؟

پیش بینی می‌شود بر خلاف تصورات، اوپک نشست سختی را پیش روی داشته باشد. عدم اطمینان کوتاه مدت از سمت تقاضای نفت‌خام، رشد چشمگیر عرضه از سوی رقبای کشور‌های حاضر در توافق کاهش تولید و افزایش سطح ذخیره سازی نفت در جهان مسائلی هستند که باید اوپکی‌ها در این نشست به آن بپردازند و نگاهی جامع به گزارش چشم انداز بازار نفت ۲۰۲۰ که به تازگی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی منتشر شده است، داشته باشند که در آن ضمن پیش بینی کاهش تقاضا برای نفت اوپک در سال ۲۰۲۰، از افزایش میزان قابل توجه عرضه از سمت کشور‌های غیرعضو اوپک خبر داده است. نکته مهم این نشست سایه تهدیدی است که آمریکا بر روی سازمان اوپک که ۱۴ کشور در آن عضو هستند انداخته است. اوپکی‌ها در ماه می ۲۰۱۹ در مجموع حدود ۲۹.۹ بشکه در روز تولید داشته اند که این رقم در مقایسه با سال ۲۰۱۷ این میزان تولید، حدود ۲ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است، حال آنکه به گزارش دبیرخانه اوپک، تولید نفت آمریکا در سال گذشته میلادی در حدود ۱۰ میلیون و ۹۶۰ هزار بشکه در روز بوده که پیش بینی شده این رقم برای سال ۲۰۲۰ حدود دو میلیون بشکه افزایش یابد؛ بنابراین آمریکا دقیقاً در حال جبران کاهش تولید نفت اوپک است که این می‌تواند سیاست کاهش تولید نفت اوپک به منظور کنترل قیمت نفت را بی اثر کند.

از دیگر چالش‌های اعضای اوپک در این نشست این است که دوره سه ساله دبیر کلی محمد سانوسی بارکیندو بر این سازمان به پایان خواهد رسید و اعضا باید تصمیم جدیدی را برای این پست اتخاذ کنند؛ آن گونه که از شواهد پیداست دبیرکلی بارکیندو تمدید خواهد شد.

زنگنه پیش از عزیمت به این نشست چه گفت؟

بیژن زنگنه بامداد امروز (دوشنبه، دهم تیرماه) پیش از عزیمت به وین گفت: بیشتر اعضای اوپک دوستان ما هستند، اما در حالی که ما با کشوری دشمنی نکرده‌ایم، چند عضو اوپک راه دشمنی با ملت بزرگ ایران را در پیش گرفته‌اند. وی افزود: ایران از همکاری با صادرکنندگان نفت خارج از اوپک حمایت می‌کند، اما تا زمانی که برخی اعضای اوپک علیه اعضای دیگر از جمله ایران تنش‌آفرینی می‌کنند، تفاهم اوپک با غیراوپک بی‌معنی می‌شود و هیچ فضایی برای  همکاری باقی نمی‌ماند، لذا هیچ‌کس حسن‌نیت اعضای ستیزه‌جوی اوپک را باور نمی‌کند. زنگنه با یادآوری اینکه بهتر است اوپک ابتدا در میان اعضای خود تفاهم ایجاد کند، ادامه داد: بهتر است برخی همسایگان ما دست از ستیزه‌جویی علیه ایران بردارند و دست دوستی ما را بفشارند؛ در غیر این صورت و بدون وحدت درونی اوپک، هر بحث دیگری یک ژست بی‌خاصیت خواهد بود. به گفته وزیر نفت، وقتی دو عضو اوپک به دنبال ضربه زدن به منافع سایر اعضا باشند، اوپک رو به فروپاشی می‌رود و صحبت از تفاهم اعضای اوپک و غیراوپک بی‌معنا می‌شود.