کلیات
«آلودگی هوا» به حضور مواد شیمیایی یا ترکیبات سمی (شامل مواردی که ریشه زیستی دارند) در هوا در سطحی گفته میشود که خطراتی را برای سلامتی انسانها در پی داشته باشد. در سطح گستردهتر، آلودگی هوا به معنای حضور مواد شیمیایی یا ترکیبایی در هوا است که معمولا در هوا وجود ندارند و کیفیت هوا را کاهش میدهند یا منجر به تغییرات مضر در کیفیت حیات میشوند.
عوامل ایجاد آلودگی هوا
عوامل آلودگی هوا در دو دسته طبیعی و انسانی هستند. فوران آتشفشانها و آتشسوزی در جنگلها از عوامل طبیعی و استخراج از معادن، حمل و نقل، فعالیتهای صنعتی و کشاورزی عوامل انسانی هستند. درادامه، این موضوع به طور دقیقتر مورد بررسی قرار گرفته است. آلودگی هوا، احتمالا یکی از جدیترین مسائل زیست محیطی است که تمدن کنونی بشر را تهدید میکند. اغلب اوقات، فعالیتهایی مانند استخراج از معادن، ساخت و ساز، حمل و نقل، فعالیتهای صنعتی، کشاورزی، ذوب فلزات و دیگر موارد، منجر به آلودگی هوا میشود. اگرچه، فرایندهای طبیعی مانند فوران آتشفشانها و آتشسوزی در جنگلها نیز ممکن است هوا را آلوده کند؛ اما وقوع چنین پدیدههایی نادر است و معمولا بر خلاف فعالیتهای انسانی، منجر به آلودگی هوایی همهگیر و آلودگی هوایی جهانی نمیشوند و اثرات محلی دارند.
در اغلب موارد، آلایندههای هوا را نمیتوان با چشم دید و یا بوی آن را احساس کرد. اگرچه، این به معنی عدم وجود آلایندهها در هوا و مضر نبودن هوای بیرنگ و بیبو برای سلامتی انسان نیست. علاوه بر آن، تعدادی از گازها که به پدیدهای به نام «اثر گلخانهای» مربوط میشوند در گرمایش جهانی نقش دارند. گازهای گلخانهای، دستهای از گازها هستند که گرمای زیادی را حفظ میکنند. متداولترین مثال از گازهای گلخانهای، «کربن دیاکسید» است که از بسیاری از فرایندهای صنعتی ساطع میشود. مثال دیگری در همین رابطه، گاز «متان» است که یک گاز انفجاری محسوب میشود. به طور کلی، مهمترین دلایل آلودگی هوا را میتوان در دو دسته عوامل طبیعی و انسانی برشمرد. در ادامه به طور کامل به عوامل آلودگی هوا پرداخته شده است.
اثرات الودگی هوا و تاثیر آن بر سلامتی انسان
به طور کل، افراد طیف گستردهای از اثرات سلامتی را، از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا تجربه میکنند. اثرات را میتوان به اثرات کوتاه مدت و اثرات بلندمدت تقسیم کرد.
اثرات کوتاه مدت آلودگی هوا
اثرات کوتاه مدت که موقتی هستند، شامل بیماریهایی مانند سوزش بینی، گلو، چشم یا پوست، ذات الریه یا برونشیت میشوند. آلودگی هوا همچنین میتواند باعث سردرد، سرگیجه و تهوع شود. بوهای ایجاد شده توسط کارخانهها، زبالهها یا سیستمهای فاضلاب نیز آلودگی هوا محسوب میشوند. این بوها کمتر جدی اما همچنان ناخوشایند هستند.
اثرات بلند مدت آلودگی هوا
اثرات بلندمدت آلودگی هوا میتوانند برای سالها یا برای همیشه باقی بمانند. آنها حتی میتوانند منجر به مرگ فرد شوند. اثرات طولانی مدت ناشی از آلودگی هوا شامل بیماریهای قلبی، سرطان ریه و بیماری های تنفسی مانند آمفیزم است. آلودگی هوا همچنین می تواند باعث آسیب طولانی مدت به اعصاب افراد، مغز، کلیه ها، کبد و سایر اندامها شود. برخی دانشمندان گمان میکنند که آلایندههای هوا هر ساله باعث مشکلات زیادی از جمله نقصهای مادرزادی میشوند.
تاثیر آلودگی هوا بر سیستم عصبی
ذرات ریز و بسیار ریز (به ترتیب با قطر کمتر از 2.5 و کمتر از 0.1 میکرومتر) میتوانند در ریه ها رسوب کنند، به گردش خون سیستمیک نفوذ کرده و در نهایت از سد خونی مغزی عبور کنند. هنگامی که آلایندهها به مغز میرسند، سیستم ایمنی بدن نقش مهمی در میانجیگری سمیت عصبی ایفا میکنند.
میکروگلیا، سلولهای ایمنی ساکن در مغز، ممکن است به آلایندهها حمله کند که منجر به التهاب عصبی از طریق انتشار سیتوکینها و گونههای اکسیژن میشوند. التهاب عصبی یا استرس اکسیداتیو ناشی از میکروگلیا نیز میتواند در غیاب انتقال مستقیم به مغز رخ دهد. به عنوان مثال، آلایندههای گازی، مانند ازن، میتوانند ماکروفاژهای ریوی را فعال کنند، که منجر به واکنش التهاب ریه شده که بر سیستم عصبی مغز تأثیر میگذارد بنابراین، قرار گرفتن در معرض آلاینده هوا میتواند منجر به اثرات نامطلوب عصبی از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم با مغز شود.