کلیات
باد ۱۲۰ روزه یا باد ۱۲۰ روزه سیستان نوعی باد است که از اواخر اردیبهشت تا پایان شهریور در منطقه سیستان می‌وزد. مدت وزش این باد معمولاً ۱۲۰ تا ۱۳۰ روز می‌باشد و گاهی حتی تا ۱۷۰ روز هم طول می‌کشد. این باد باعث فرسایش خاک در منطقه سیستان می‌شود.
محدوده جغرافیایی وزش باد
در بین بادهای محلی ایران بادهای ۱۲۰ روزه سیستان که در بخش شرقی سرزمین ایران برای مدتی از سال حاکمیت می‌یابند. محدوده وزش این بادها را خراسان جنوبی تا سیستان و زمان آن را فصل تابستان بیان کرده اند. بنا به نوشته دکتر علیجانی در کتاب آب و هوای ایران، باد ۱۲۰ روزه سیستان در دوره گرم سال یعنی از ۱۵ خرداد تا ۱۵ مهر به مدت ۱۲۰ روز از ارتفاعات شمال شرقی ایران به سرزمین‌های جنوب شرقی ایران می‌وزد. به گفته وی این بادها در دامنه جنوبی البرز بسیار مطبوع و خنک است، اما پس از عبور از بیابان‌های خشک دشت کویر و دشت لوت بسیار گرم و خشک می‌شود به طوری که در سیستان و بلوچستان پوشش گیاهی را از بین می‌بردو خسارات جبران ناپذیری را ببار می‌آورد. با تغییر الگوی فشار در زمستان، این باد هم ازبین می‌رود. در سایر منابع هم با اشاره به این که بادهای ۱۲۰ روزه سیستان معروف به بادهای لوار، دنباله بادهای موسمی هندوستان است و از طریق افغانستان و خصوصاً در بیابان تار این کشور قدرت یافته و با عبور از نواحی کم ارتفاع افغانستان، چون دشت نا امید وارد ایران می‌شود. جهت وزش آن‌ها در زابل به غلط شمالشرق – جنوبغرب ذکر گردیده است. در این مقاله سعی می‌شود ضمن ارائه اطلاعاتی دقیق‌تر از وضعیت بادهای ۱۲۰ روزه سیستان در شرق کشور، ارتباط آن با الگو‌های فشار سطح زمین نیز بررسی و برخی اثرات مثبت و منفی آن بر سطح زمین مورد مطالعه قرار گیرد.
نامگذاری و محدوده وزش با‌های ۱۲۰ روزه
با توجه به وضعیت جغرافیای طبیعی کشور و همچنین پراکندگی الگو‌های فشار سطح زمین، به نظر می‌رسد در بیشتر نواحی ایران بادهای محلی فصل تابستان وجود داشته باشند ولی در هر محل نام مخصوص به خود دارند. تقریباًاکثر ساکنان جنوب خراسان و سیستان و بلوچستان با بادهای معروف ۱۲۰ روزه آشنایی دارند. به گفته آنان این بادها در فصل گرم سال وزیدن گرفته و از دو مشخصه؛ یکی سرعت و دیگری تداوم زیاد برخوردارند. این بادها در خراسان جنوبی به گرم باد یا تف باد معروف بوده و به سمت ناحیه سیستان، بادهای لوار یا ۱۲۰ روزه خوانده می‌شود. علت اطلاق نام تف باد به آن در خراسان جنوبی کیفیت حرارتی باد مذکور بدون توجه به جهت یا روز‌های خاصی است. در این منطقه در روز‌های گرم سال هر بادی و با هر جهتی، چون گرم است، تف باد نامیده می‌شود. در سیستان و خصوصاًزابل نامگذاری باد مذکور بیشتر از عامل زمان تا هر چیز دیگری نشأت می‌گیرد. از آن گذشته این بادها واقعاً در زابل دارای جهت مشخص‌تر و ثابت‌تر، سرعت بیشتر و زمان مشخص تری می‌باشندو. که به طور متوسط هر ساله حدود ۱۲۰ روز تداوم می‌یابد. بنابراین وقتی از بادهای ۱۲۰ روزه سیستان صحبت می‌کنیم طبیعتاً بایستی محدوده مطالعاتی بخشی از جنوب خراسان تا سیستان و بلوچستان شمالی را در بر گیرد.
زمان و مناطق در معرض بادها
به منظور پیگیری نحوه تغییرات فصلی و ماهانه جهت، تعداد و شدت بادها در منطقه مورد مطالعه (ایستگاه‌های هواشناسی بیرجند – نهبندان – زابل – زاهدان) و نهایتاً تفکیک بادهای ۱۲۰ روزه از سایر بادها اقدام به تهیه و ترسیم گلباد‌های ایستگاه‌ها شده است. بر اساس اطلاعات حاصل از این گلباد‌ها می‌توان زمان، جهت و سرعت بادهای ۱۲۰ روزه سیستان را در بخش‌های مختلف منطقه تعیین کرد. به طور کلی در هر چهار ایستگاه از بهار به بعد، بادهای غالب در یک یا دو جهت کاملاً مشخص با بیشترین فراوانی و سرعت ظاهر می‌شوند که این وضعیت در طول فصل تابستان شدت و ثبات بیشتری می‌یابد. با شروع فصل پاییز تقریباً وضعیت آرامی در ایستگاه‌ها به چشم می‌خورد؛ و به جز در ایستگاه زابل، در سایر ایستگاه‌ها، بادهای مختلف دارای شرایط مشابهی از نظر فراوانی و سرعت هستند. این وضع در زمستان و تا حدودی در نیمه اول بهار حفظ می‌گردد. در ۳ ایستگاه نهبندان، زابل و زاهدان ماه‌های تیر، خرداد و شهریور و در ایستگاه بیرجند از تیر ماه به بعد با افزایش فراوانی و سرعت باد در یک یا دو جهت مشخص که منطبق بر جهت غالب بادهای فصل تابستان است، همراه می‌باشد. زمان شدید‌ترین و بیشترین بادها، دو ماه تیر و مرداد تعیین می‌شود. که تقریباً ۸۰ درصد از بادهای وزیده شده در این ماه‌ها سرعتی بیش از ۵ متر بر ثانیه دارند.
در مورد بادهای ۱۲۰ روزه در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
