کلیات
هواشناسی یکی از شاخه‌های علمی مرتبط به مسائل جوی است که پیرامون ماهیت و فیزیک جو با هدف تمرکز بر پیش بینی هوا مطرح میشود. بررسی در این حوزه و این دانش بر خلاف بسیاری از دانش‌های مشابه سابقه‌ای بسیار دیرینه دارد و به دلیل ارتباط مستقیمی که با زندگی انسان دارد، از دوران حیات انسان‌های اولیه تا کنون مد نظر بوده است. این مهم از آنجایی تأیید میشود که بدانیم در سده‌های پیشین انسان‌ها ابزار و روش‌هایی برای پیش بینی هوا و مطالعه آن بکار گرفته اند که تا حدود زیادی نسبت به سایر علوم پیشرفت داشته است.
در قرن ۱۹ فرایند‌های نسبتاً کمی در این زمینه بعد از شبکه‌های مشاهدهٔ هوا که در محل‌های خارجی ایجاد شده بود، انجام شد. تلاش‌های اصلی در پیشبینی وضع آب و هوا بستگی به اطلاعات و داده‌ها داشت. تا قبل از بیان قوانین فیزیک و مهمتر از آن استفاده از کامپیوتر کاری انجام نشده بود. استفاده از کامپیوتر برای حل بسیاری از معادلات برای مدلسازی آب و هوا است. در نیمهٔ دوم قرن بیستم پیشرفت‌های مهمی در پیشبینی وضعیت آب و هوا به دست آمد.
هواشناسی شاخ‌های تخصصی از فیزیک پیشرفتهاست که از ابزار‌های ریاضی پیچید‌های بهره میگیرد و بر همه علوم فیزیک تکی‌های استوار دارد. هواشناسی بیش از همه با نظریه تابش الکترومغناطیسی، ترمودینامیک، مکانیک کلاسیک، فیزیک شارهها، شیمی فیزیک و نظریه لایه مرزی سر و کار دارد. اگر جو زیرین نیز در آن گنجانده شود، فیزیک خورشید، طیف شناسی، فیزیک پلاسما، یونش، فیزیک ذرات بنیادی، پدیده‌های اشعه ایکس، نور شناخت، فیزیک پرتوی کیهانی، پدیده‌های برانگیزش، الکترودینامیک، مگنتوهیدرودینامیک، انتشار رادیویی و سایر فرآیند‌های مربوطه را نیز باید فرا گرفت.
مطالعه و پژوهش درباره تمامی جنبه‌های جو زمین که بطور تفصیلی از سطح زمین تا سطح بالایی جو را در بر میگیرد، امروزه تحت عنوان علوم جوی نامیده میشود. واژه قدیمی و مصطلحتر هواشناسی مطالعه سطوح پایانی جو را، که دارای تغییرات دائمی است، شامل میشود. بشر از ابتدای خلقت به دلیل تماس نزدیک با طبیعت و مشاهده عینی پدیده‌های جوی همواره نسبت به کشف این پدیده‌ها کنجکاوی نشان دادهاست. اولین تجربه عینی پدیده‌های جوی شاید مشاهده رعد و برق و آتش گرفتن جنگل‌ها بوده که بعد‌ها به کشف آتش منجر شدهاست. همچنین اولین کوشش انسان برای تهیه غذا و کشاورزی نیز همراه با دیده بانی هوا بوده است.
پدیده‌های هواشناسی
پدیده‌های هواشناسی
پدیده‌های هواشناسی با تغییرات اتمسفر زمین توضیح و تفسیر میشوند: دما، فشار هوا، بخار آب، جریان باد و اختلاف و ارتباط این متغیر‌ها و اینکه در زمان چطور تغییر میکنند. مقیاس‌های فضایی مختلف برای توصیف و پیشبینی آب و هوای یک محلی، منطق‌های و جهانی استفاده میشوند.
هواشناسی، اقلیمشناسی، فیزیک جوی و شیمی جوی زیر شاخه‌های علوم جوی هستند. هواشناسی و آبشناسی باهم حوزه جدیدی به اسم آب و هواشناسی به وجود میآورند. تعامل‌های بین جو زمین و اقیانوسها بخشی از سیستم جو اقیانوسی است. هواشناسی در حوزه‌های مختلفی مثل ارتش، تولید انرژی، حمل و نقل، کشاورزی و ساخت و ساز کاربرد دارد. کلمه هواشناسی در انگلیسی meteorology ریشه یونانی دارد و به معنی بسیار بالا در آسمان و مطالعه اشیای موجود در هوا میدهد.
ریشه لغوی
یونانیان واژه متیورولوگیا را، برگرفته از کلمه «متیوروس»، به معنی اشیای معلق در آزمایش‌های مربوط به هوا، به اضافه «لوگوس» که به خطابه یا درس ترجمه شدهاست، برای این علم بکار بردهاند. لیکن، امروزه مطالعه جو زمین چنان به رشته‌های تخصصی تقسیم شدهاست که واژه فراگیر متئورولوژی (هواشناسی) که از یونانیان باستان بر جای ماندهاست، هیچ کس را ارضا نمیکند. از اینرو، برای مطالعه بخشی از جو که در آن یونش و گسست مهم است و روی هم رفته بالاتر از ارتفاع حدود ۳۵ Km قرار دارد، واژه آیرونومی (نزدیک جو بالا) را بکار میبرند، در حالی که برخی، به عنوان نامی فراگیر، علم (یا علوم) جو را میپسندند.
دانشمند ایرانی سده پنجم هجری، ابوحاتم اسماعیل اسفزاری خراسانی برای نخستین بار در جهان پدیده‌های جوی و هواشناسی را به زبان فارسی در کتاب خود به نام آثار علوی گردآوری نموده است.
تاریخچه
اولین بار ادموند هالی به سال ۱۶۸۸ اسنادی را در زمینه پدیده‌های جوی و نقشه‌های مربوطه به باد‌های متواتر در سطح اقیانوسها، برای بخشی از سطح زمین منتشر میکند و در سال ۱۸۴۰ هوری نقشه باد‌های اقیانوسها را ترسیم و توان و جهت وزش آن‌ها را مشخص میسازد و بدین ترتیب در رفع نیاز دریانوردی گامی برداشته میشود.
نخستین اندیشمندی که رویداد‌های هواشناسی را مدون و طبقهبندی نمود و او را باید، بهحق، پدر دانش هواشناسی نامید، دانشمند ایرانی سده پنجم هجری، ابوحاتم اسماعیل اسفزاری خراسانی است که برای نخستین بار در جهان پدیده‌های جوی و هواشناسی را به زبان فارسی در کتاب خود به نام آثار علوی گردآوری کرده است.
تحول در دانش هواشناسی
در اواخر قرن نوزدهم مطالعات جوشناسی در سطح زمین بویژه در زمینه اندازهگیری باران‌ها توسعه پیدا میکند و از سال ۱۹۱۶ مطالعه پدیده‌های جوی در زمینه پیشبینی هوا شکل مییابد و این بررسی‌ها بر مبنای ویژگی‌های سیستماتیک صورت میگیرد. در سال‌های بعد، توسعه هوانوردی پیش بینی‌های دقیقتری را در وسعت گسترد‌های ایجاب میکند و آگاهی هوانوردان از حالات احتمالی آزمایش‌های مربوط به هوا در ناحیه معین و برای یک لحظه از زمان الزامی مینماید و به منظور رفع همین نیاز هست که در پار‌های از نقاط دنیا سازمان‌های هواشناسی بوجود میآید.
به تدریج به موازات توسعه شناسایی‌های علمی، برای بهره گیری منطقی از منابع اقتصادی زمین به آگاهی‌های بیشتری از پدیده‌های جوی احساس نیز میشود، به گونهای که برای شناخت قدرت هیدرولیکی ناهمواری‌ها و «نفت سفید» کوهستان‌ها به عنوان منبع زایش آبها، تعیین حجم متوسط آب رودخانه‌ها در رابطه با نوسان میزان بارندگی سالانه حوضه‌ها مورد توجه قرار میگیرد. همچنین پیشرفت علم کشاورزی به منظور کاشت و برداشت محصولات کشاورزی، مهندسین زراعی را به کسب اطلاعاتی در زمینه آب و هواشناسی وا میدارد و همین نیاز به عنوان انگیزه دیگری در پیشرفت تحقیقات کلیماتولوژی موثر میافتد.
هواشناسی در ایران
هواشناسی به مفهوم امروزی علمی نوپا در کشور ایران است. اولین اطلاعات هواشناسی در ایران مربوط به ایستگاه‌هایی در سفارت خانه‌های کشور‌های اروپاییی بوده است. با توجه به نیاز‌های روز افزون امور هواپیمایی و کشاورزی و ابشناسی ساختار‌های جدید ایستگاه‌های هواشناسی در اوایل دهه سی شمسی در ایران ایجاد شد که از جمله ان‌ها ایستگا‌های جمع اوری اطلاعات هواشناسی زیر نظر بنگاه توسعه کشاورزی ان دوران میباشد. بعد‌ها سازمان هواشناسی بعنوان قسمتی از وزارت جنگ به کار جمع اوری و ارائه خدمات هواشناسی میپرداخت و بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷ زیر نظر وزارت راه و ترابری قرار گرفت. زند یاد دکتر گنجی و پروفسور حسابی از پیش کسوتان هواشناسی ایران هستند. همچنین مرحوم مهندس بازرگان نیز تالیفاتی در زمینه هواشناسی دارند. دانشمندان بزرگ ایرانی در کتاب‌های خود به موضوع هواشناسی پرداخته اند. ابوریحان بیرونی در کتاب آثار الباقیه، ابوعلی سینا در کتاب دانشنامه علائی بخش طبیعیات، اسفزاری خراسانی در کتاب آثار علوی، شهمردان بن ابالخیر رازی در نزهت نامه علائی.
در ادامه به تعریف برخی مفاهیم مرتبط با هواشناسی پرداخته میشود.
جبهه هوا
خط مرز بین توده هوا گرم و سرد را جبهه هوا میگویند که بنا به وضعیت غالب (یعنی وضعیتی که توده هوای سرد غالب بر گرم باشد و یا بالعکس) جبهه را نامگذاری میکنند.
توده‌های هوا
یک توده هوا عبارت است از حجم عظیمی از هوا که خصوصیات فیزیکی آن به ویژه از نظر دما و رطوبت و آهنگ کاهش دما (Lapse rate) در سطح افقی برای صد‌ها کیلومتر تقریبا همسان باشد.
جبهه‌های گرم
یک جبهه گرم، جبه‌های است که در طول آن، هوای گرم جانشین هوای سرد میشود. در صورتی که که جهت حرکت توده‌های هوا به طریقی باشد که هوای گرم به تدریج از روی سطح زمینی عبور کند که قبلاً در آنجا هوای سرد وجود داشته است، جبهه تشکیل شده، جبهه گرم خواهد بود. بر روی نقشه‌های هواشناسی، جبهه گرم معمولاً به صورت نیم دایره‌های سیاه رنگ و در سمتی که جبهه به آن طرف حرکت میکند رسم میشود. بر روی نقشه‌های چاپی، جبهه گرم با خط پر رنگ و قرمز مشخص شود. حاصل شکل گیری جبهه گرم ایجاد پوشش نسبتاً ضخیم ابر بر روی سطح جبهه و در نزدیکی دنباله آن و بارندگی یکنواخت است.
جبهه‌های سرد
در جبهه‌های سرد، هوای سرد جانشین هوای گرم میشود. تیغه‌های سیاه رنگ بر روی خطی که جبهه را نشان میدهد علامت جبهه سرد هستند و همیشه بر روی جهتی قرار داده میشوند که جبهه در آن مسیر حرکت میکنند. بر روی نقشه‌های هواشناسی جبهه سرد با خط پررنگ آبی مشخص میشود. حاصل تشکیل جبهه سرد بوجود آمدن ابر‌های کومولوس و کومولونیمبوس، همراه با بارندگی‌های رگباری است.
چرخند (سیکلون)
به منطقه کم فشار که وسعت آن ممکن است به هزار‌ها کیلومتر برسد گفته میشود. در چنین ناحی‌های کمترین فشار در مرکز بوده و در امتداد شعاع به طرف حاشیه مقدار فشار افزایش پیدا میکند. چرخند‌ها معمولا بر اثر صعود دینامیکی هوا ایجاد میشوند. جهت حرکت در چرخند‌ها در نیمکره شمالی بر خلاف عقربه‌های ساعت است.
واچَرخَند (آنتی سیکلون)
منطق‌های که در آن فشار جو در مقایسه با منطقه مجاور زیاد است و در آن حداقل یک منحنی بسته وجود داشته باشد. در نیمکره شمالی باد‌ها در جهت عقربه‌های ساعت میچرخند در حالیکه در نیمکره جنوبی این حالت بر عکس است. در مرکز واچرخند باد‌ها آرام، ولی در کنار‌ها باد شدت یافته و قویتر میشود. به طور کلی آنتی سیکلون‌ها در عرض‌های جغرافیائی ۳۰ درجه شمالی و ۶۰ درجه جنوبی به صورت دائمی یافت می شوند.
در مورد هواشناسی در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
بر اساس بررسی نقشه‌های پیش‌یابی و تحلیل الگو‌های همدیدی، وضعیت جوی استان تهران از امروز تا ظهر فردا آسمانی (۱۵ و ۱۶ بهمن ماه) صاف تا قسمتی ابری، در بعضی ساعات با وزش باد و در مناطق پرتردد شهری با غبار محلی پیشبینی میشود.
کد خبر: ۱۲۱۹۸۴۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۵
معاون اداره کل هواشناسی استان اصفهان از گذر موج ناپایدار بارش‌زا اواسط روز دوشنبه ۱۶ بهمن خبرداد و گفت: فعالیت این موج بیشتر مناطق به ویژه نیمه غرب استان را در بر میگیرد.
کد خبر: ۱۲۱۹۶۶۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۴
سازمان هواشناسی کشور از فعالیت سامانه بارشی در نوار شرقی و ادامه افت محسوس دما خبر داد.
کد خبر: ۱۲۱۹۴۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۴
سازمان هواشناسی نسبت به بارش برف و باران و وزش باد درشش استان و کاهش دما در ۱۹ استان هشدار داد.
کد خبر: ۱۲۱۹۴۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۳
اداره کل هواشناسی خوزستان نسبت به کاهش محسوس دما در استان هشدار داد.
کد خبر: ۱۲۱۹۳۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۳
سازمان هواشناسی کشور از بارش باران و برف در بیشتر مناطق ایران و کاهش محسوس دما از امروز خبر داد.
کد خبر: ۱۲۱۹۳۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۳
معاون هماهنگی پیشگیری و کاهش خطرپذیری سازمان مدیریت بحران کشور با بیان اینکه از امشب وضعیت بارش‌ها تشدید خواهد شد، گفت: آمادگی لازم در دستگاه‌ها و تجهیزات برای ادامه مواجه با موج سرما و بارشی که در کشور ایجاد شده، وجود دارد.
کد خبر: ۱۲۱۹۲۹۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۲
بارش برف در تهران آغاز و برخی مناطق را سفید پوش کرد.
کد خبر: ۱۲۱۸۹۵۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۱
سازمان هواشناسی از بارش پراکنده باران و برف طی امروز در سواحل غربی خزر، همچنین استان‌های واقع در غرب و شمال غرب کشور خبر داد.
کد خبر: ۱۲۱۸۹۵۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۱
بارش برف و باران در آسمان نصف جهان ادامه دارد.
کد خبر: ۱۲۱۸۹۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۱
با صدور هشدار سطح نارنجی هواشناسی مبنی بر وقوع طوفان و بارش شدید باران و برف در برخی مناطق کشور، هلال‌احمر به حالت آماده باش درآمد.
کد خبر: ۱۲۱۸۸۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۰
سازمان هواشناسی کشور از بارش باران و برف در ۱۹ استان کشور خبر داد.
کد خبر: ۱۲۱۸۷۶۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۰
رییس سازمان هواشناسی گفت: امروز افزایش رخداد مخاطرات حدی در بسیاری از کشورها مردم را تهدید میکند که بهترین راه برای مقابله با این مخاطرات مساله سازگاری است.
کد خبر: ۱۲۱۸۶۴۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۹
اداره کل هواشناسی استان تهران از بارش متناوب برف و باران از ظهر فردا تا پایان هفته در استان خبر داد.
کد خبر: ۱۲۱۸۶۳۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۹
مدیرکل اداره هواشناسی استان تهران ضمن ارائه گزارشی از وضعیت دما و بارش تهران طی ماه‌های گذشته اظهار کرد: طی ۳ ماه آینده وضعیت دمایی تهران حدود ۱ تا ۲ درجه بیش از نرمال و متوسط بارش استان نیز در حد نرمال پیشبینی میشود و مدیریت منابع آبی اهمیت زیادی دارد.
کد خبر: ۱۲۱۸۵۴۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۹
جدیدترین نقشه‌های پیش بینی فصلی بارش کشور بر مبنای نقشه‌های احتمالاتی از نیمه دوم بهمن ماه سال ۱۴۰۲ تا نیمه نخست تیرماه سال ۱۴۰۳، از احتمال وقوع بارش فراتر از نرمال طی نیمه بهمن ماه حکایت دارد.
کد خبر: ۱۲۱۸۴۳۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۸
سه شنبه با ورود سامانه بارشی جدیدی از شمال غرب کشور، ابرناکی و بارش برف و باران در شمال غرب و دامنه‌های جنوبی البرز واقع در قزوین البرز و تهران شروع میشود.
کد خبر: ۱۲۱۸۴۰۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۸
رئیس مرکز ملی پیشبینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا از تداوم بارش در نقاط مختلف کشور و وزش باد شدید در برخی استان‌ها خبر داد.
کد خبر: ۱۲۱۸۳۶۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۸
سازمان هواشناسی نسبت به تشدید بارش‌ها در ۱۹ استان همچنین افزایش وزش باد و ارتفاع موج در دریای خزر هشدار داد.
کد خبر: ۱۲۱۸۲۶۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۷
به اعتقاد عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در پاییز امسال شرایط دورپیوند ال‌نینیو به گونهای بود که برخی کارشناسان علوم جوی انتظار پاییزی پربارش را داشتند، ولی به علت پیچیدگی سامانه آب و هوایی و عدم قطعیت بالا و شرایط آشوبناک جو، این امر محقق نشد.
کد خبر: ۱۲۱۸۰۹۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۷
