روایت اردشیر زاهدی از زندگی و زمانه‌اش

مستند «آخرین دیپلمات» ساخته امیر تاجیک مستندساز و مدیر پیشین شبکه مستند مراحل فنی پس از تولید را پشت سر می‌گذارد و در همین شرایط تیزر از آن منتشر شده است. فرانک آرتا در شرق همزمان با پایان جشنواره سینماحقیقت درباره این مستند و همچنین جشنواره سینماحقیقت گفت و گو داشته است.

سیزدهمین دوره جشنواره سینماحقیقت به پایان رسید. مایلم بدانم به عنوان کسی که زمانی مدیر شبکه مستند تلویزیون بودید، تحلیل تان از فیلم های مستند این دوره چیست؟
جشنواره این دوره نسبت به دوره های گذشته، تفاوت های متعددی داشت. از نحوه برگزاری گرفته، تا برنامه های جانبی و مهمتر از همه، حضور فیلمسازان جوان و مستعد که فیلم هایی بسیار با کیفیت و خلاقانه تولید نمودند. توجه به مسائل اجتماعی در میان فیلم های این دوره رشد زیادی داشته که می تواند برگرفته از دغدغه های اجتماعی باشد که همچون دیگر گروه های جامعه، هنرمندان و اهالی سینمای مستند را نیز درگیر کرده است.

واقعیت این است که خاستگاه اصلی فیلم مستند در تمام دنیا، تلویزیون است. به نظر شما وجود یک جایی مثل مرکز گسترش سینمای مستند چقدر به مستندسازی کمک می کند؟
بله همانطور که اشاره فرمودید، جایگاه سینمای مستند در کشورهای توسعه یافته، تلویزیون است اما در همین کشورها و در حوزه تولید، دستگاه های مختلف دولتی و خصوصی و سازمان های غیردولتی نقش موثری دارند. اگرچه وجود نهادهای حمایتی چون مرکز گسترش در کشور ما لازم است اما نباید کار محدود به این مرکز و یا یکی دو شبکه تلویزیونی شود. سازمان ها و مراکز مختلف دولتی و خصوصی می بایست از پتانسیل های حوزه سینمای مستند و هنرمندان این حوزه بیشتر استفاده و حمایت نمایند.

شنیده ام که اخیرا بعد از ساخت فیلم های موبایلی، مشغول ساخت مستندی دیگر هستید. می توانم بپرسم که چه سوژه ای در دست تولید دارید؟
هدف از تولید فیلمهای مستند موبایلی تسهیل شرایط تولید برای فیلمسازان دغدغه مند و با توجه به وضعیت اقتصادی کشور بود. همزمان حدود یکسالی است که درگیر تولید مستندی پرتره از آقای اردشیر زاهدی با عنوان "آخرین دیپلمات" هستم.

شخصیت فیلم، فرزند فضل الله زاهدی (نخست وزیر منصوب شاه پس از سقوط دولت دکتر مصدق) و داماد محمدرضا پهلوی است. وی در دوران نخست وزیری هویدا، سکاندار وزارت امور خارجه بود و هنوز هم در مسائل بین المللی با یادداشت ها و مقالاتش درمورد مسائل ایران اظهار نظر می کند. پس از مدتها تحقیق در خصوص آقای زاهدی، تصمیم گرفتم فیلمی از وی با هدف روایت شفاف تر از دوران حکومت پهلوی دوم و جزئیات ناگفته اش تولید نمایم. لذا در دو نوبت و به فاصله پنج ماه کار تصویربرداری فیلم را در شهر مونتروی سوئیس، محل سکونت آقای زاهدی، انجام دادم. فیلم 70 دقیقه است و تیزر آن به زودی رونمایی می شود.

ساخت فیلم هایی از این دست بیش از هرچیزی، به اسناد و مدارک بدیع و حتی غیر قابل دسترس دارد. شما چقدر در دست یابی به چنین اسنادی موفق بودید ؟
بنده با علاقه ای که به موضوع فیلم داشتم و وقت و انرژی که صرف نمودم، تلاش کردم اسناد جذاب، دیده نشده و یا کمتر دیده شده ای را جمع آوری نمایم. از مهمترین منابع فیلم، آلبوم ها و اسناد شخصی آقای زاهدی بود که ایشان در اختیارم گذاشت. در فیلم با تصاویری جالب از زندگی ایشان مواجه می شویم که تقریبا پیش از این در جایی منتشر نشده است.

علاوه بر تهیه و خرید تصاویر آرشیوی از موسسات داخلی و خارجی، به آرشیوهای شخصی افراد در داخل و خارج از کشور دسترسی پیدا نمودم که در مجموع می توان گفت وجود این اسناد و تصاویر تاریخی، روایت سومی از تاریخ را در فیلم به نمایش خواهد گذاشت.

نگاه و زاویه تحلیل تان به زندگی و عملکرد آقای زاهدی چیست ؟
ایشان زندگی پر حادثه‌ای داشته اند. در کنار پدرشان، در مهمترین رویدادهای سیاسی و اجتماعی ایران و جهان در دهه‌های 30 تا 60 شمسی حاضر بوده اند. از جدایی بحرین از ایران که آقای زاهدی خودشان را مقصر می دانند، تا دفاع از جزایر سه گانه که برای حفظ شان تا رویارویی نظامی هم پیش رفتند. امروز ایشان از سیاست های کشورمان در حوزه‌های بین الملل، علوم، دفاعی، کشاورزی و آموزشی دفاع می‌کند و برای اینکه اعتراض خود را به زورگویی‌های کشورهایی چون آمریکا نشان دهد، با هزینه خود مقاله نوشته و در روزنامه‌های کثیرالانتشار بین المللی به چاپ می رساند. زاهدی گرچه یکی از مشاوران عالی و امین شاه مخلوع بود، آشکارا از اشتباهات و رفتارهای محمدرضا پهلوی انتقاد می کند.  با استناد به اسناد، برخی روایات تاریخی را برای اولین بار در فیلم بازگو می کند. به نظرم داستان زندگی فردی اینچنینی، ارزش دیدن دارد.

مشکلات پیش روی این مستند چه بوده؟
تولید هر مستندی در داخل و خارج از کشور، مراحلی دارد که سخت و زمانبر است. شاید مشکل ترین بخش کار، اقناع آقای زاهدی بود. ایشان طبق روال با افراد مختلفی که درخواست مصاحبه های خبری داشته باشند، همکاری می کند اما بنده برای اینکه بتوانم اعتمادشان را جلب نموده و اجازه ورود به اندرونی شان را پیدا کنم، زمان قابل توجهی گذاشتم. در نهایت تهیه آرشیو زمان زیادی را به خود اختصاص داد. امیدوارم ماحصل زحمات بنده و همکارانم در این پروژه مورد توجه مخاطبان قرار گرفته و زوایای جدیدی از تاریخ کشورمان را آشکار سازد.

برای اکران فیلم هم برنامه ای دارید؟
مثل هر مستندساز دیگری، بنده هم مایل به دیده شدن فیلم از مدیوم های مختلف هستم. امیدوارم رسانه ملی در دیده شدن بهتر این فیلم کمک کند. در کنار این، با توجه به پژوهش کامل و منحصر به فردی که همکارانم برای تولید فیلم داشتند، مایلم فیلم به عنوان سندی تاریخی - پژوهشی امکان اکران در دانشگاه ها و مراکز مطالعاتی را پیدا کند و در نهایت از بستر فضای مجازی برای بهتر دیده شدن فیلم کمک خواهم گرفت.