جایگاه جهانی پژوهشگران کشور در سال ۲۰۲۱

به گزارش «تابناک» به نقل از ایسنا، تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد از رویکردهای نوین مدیریت عمومی در سده کنونی هستند. تجربه‌ها نشان می‌دهد که تصمیم‌گیری بدون توجه به شواهد و داده‌ها، تنها هدررفت منابع را در پی داشته‌اند و اگر گستره سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها در یک کشور باشد، مخاطرات آن‌ها نیز بسیار بیشتر خواهد شد.

تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد، مفهوم سنجش و ارزیابی را در درون خود دارد. به همین دلیل نیازمند شاخص‌هایی برای اندازه‌گیری ابعاد مختلف یک موضوع است.

باید توجه داشت که هیچ شاخصی کامل نیست و یک شاخص نمی‌تواند گویای همه واقعیت‌ها باشد. به همین دلیل امروزه شاخص‌های فراوانی در گستره‌های سازمانی، ملی، منطقه‌ای و جهانی، طراحی شده و توسعه پیدا کرده‌اند.

با وجود این که همه شاخص‌ها درخور توجه هستند، ولی شاخص‌هایی که در سطح جهانی منتشر می‌شوند، گستره بزرگ‌تری دارند و برای دولت‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار هستند؛ چرا که این شاخص‌ها می‌توانند گویای وضعیت یک کشور در جهان باشند. این شاخص‌ها می‌توانند داده‌های ارزشمندی را برای هر کشور فراهم کنند و کیفیت تصمیم‌ها را نیز بهبود بخشند. همچنین شاخص‌های جهانی امکان مقایسه کشورها با یکدیگر را فراهم می‌کنند و هر کشور می‌تواند خود را با دیگر کشورهای جهان بسنجد.

در زمینه علم، فناوری و نوآوری نیز ممکن است همه شاخص‌های موجود به کار سیاست‌گذاری کشور نیایند. چرا که برخی از آن‌ها ممکن است سوگیرانه یا بدون کاربرد باشند، یا این‌که داده‌های روزآمد و درست کشور را در برنداشته باشند. گاه آمارهای گوناگونی از یک شاخص گزارش می‌شود و گاه برخی شاخص‌ها گزارش نمی‌شوند. این آشفتگی، می‌تواند سیاست‌گذاران را از ماهیت و ارزش برخی از شاخص‌ها دور کند یا آن‌ها را به برخی از شاخص‌ها بی‌باور سازد. این موضوعات می‌تواند نقش داده‌ها و شواهد را در تصمیم‌گیری‌ و سیاست‌گذاری کاهش دهد.

بر همین اساس؛ پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) سامانه‌ «جایگاه علم، فناوری و نوآوری ایران در جهان (نما)» را راه‌اندازی کرده است که جایگاه ایران را در شاخص‌های کلیدی جهانی علم، فناوری و نوآوری گزارش می‌کند. ایرانداک به صورت سالانه با بررسی ۹۰ شاخص در هفت گروه جایگاه پژوهشگران، جایگاه نشریه‌های علمی، جایگاه مؤسسه‌ها در نظام‌های فراگیر رتبه‌بندی، جایگاه مؤسسه‌ها در نظام‌های موضوعی رتبه‌بندی، جایگاه مؤسسه‌ها در نظام‌های رتبه‌بندی وبگاه‌ها، جایگاه ایران در نمایه‌های استنادی و جایگاه ایران در رتبه‌بندی‌های علم، فناوری و نوآوری، گزارشی درباره جایگاه ایران در جهان منتشر می‌کند.

ما در سلسله گزارش‌هایی با استفاده از داده‌های گزارش «نمای ۲۰۲۱» ایرانداک به بررسی جایگاه ایران در حوزه‌های مختلف علم، فناوری و نوآوری می‌پردازیم. در اولین گزارش از این مجموعه گزارش که به بررسی وضعیت پژوهشگران ایران می‌پردازد، دو شاخص «پژوهشگران پراستناد» و «پژوهشگران با شاخص اچ بیشتر از ۱۰۰» بررسی شده‌اند.

فهرست پژوهشگران پراستناد

مؤسسه «کلاریویت آنالیتیکس» به صورت سالانه یک فهرست تحت عنوان «پژوهشگران پراستناد» را منتشر می‌کند. در این فهرست تاثیرگذارترین پژوهشگران در ۲۱ رشته موضوعی که در ۱۰ سال گذشته، مقالاتشان بالاترین میزان استناد را دریافت کرده‌اند و تاثیر قابل‌توجه و گسترده‌ای داشته‌اند، حضور دارند.

در آخرین گزارش مؤسسه کلاریویت آنالیتیکس در سال ۲۰۲۱ میلادی، بیش از ۶ هزار پژوهشگر از ۱۲۰۰ مؤسسه از بیش از ۶۰ کشور جهان، در فهرست پژوهشگران پراستناد قرار گرفتند. در این گزارش، ۱۵ پژوهشگر وابسته به مؤسسات ایرانی، در بین تاثیرگذارترین پژوهشگران در پیشرفت علوم قرار دارند.

در ویرایش پیشین فهرست پژوهشگران پراستناد در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۸ پژوهشگر از مؤسسه‌های ایرانی حضور داشتند.

در فهرست پژوهشگران پراستناد که شامل بیش از ۶ هزار پژوهشگر جهان است، ۲۴ برنده جایزه «نوبل» نیز وجود دارند که پنج نفر از آن‌ها در سال ۲۰۲۱ این جایزه را گرفته‌اند. دانشگاه هاروارد با ۲۱۴ پژوهشگر، پرتکرارترین مپسسه در این فهرست است و کشورهای آمریکا، چین، انگلستان، استرالیا، آلمان، هلند، کانادا، فرانسه، اسپانیا و سوئیس؛ به ترتیب بیشترین پژوهشگران را در این فهرست دارند.

در بین کشورهای منطقه، ایران از نظر تعداد پژوهشگران پراستناد با ۱۵ پژوهشگر در این فهرست، رتبه سوم را پس از کشورهای عربستان و رژیم اشغال‌گر قدس دارد. در فهرست پژوهشگران پراستناد، ۱۰۴ پژوهشگر با وابستگی به مؤسسات عربستان و ۳۹ پژوهشگر با وابستگی به مؤسسات رژیم اشغال‌گر قدس حضور دارند که البته ۷۴ پژوهشگر عربستان، وابستگی سازمانی دوم نیز دارند.

فهرست پژوهشگران با شاخص اچ بیشتر از ۱۰۰

«پژوهشگران با شاخص اچ بیشتر از ۱۰۰» فهرستی است که در مؤسسه آزمایشگاه «سایبرمتریکس» منتشر می‌شود و هدف آن تشویق پژوهشگران به فعالیت بیشتر در فضای برخط و آنلاین است. منبع جمع‌آوری اطلاعات برای ارزیابی این شاخص، «گوگل اسکُلار» است و به همین دلیل همه پژوهشگرانی که در این پایگاه پروفایل دارند، بررسی می‌شوند و آن‌هایی که شاخص «اچ» بیشتر از ۱۰۰ دارند، شناسایی می‌شوند. شاخص اچ؛ سنجه‌ای است که کمیت و کیفیت پژوهش را بررسی می‌کند و با در نظر گرفتن تعداد مقالات پراستناد افراد و تعداد دفعات استناد شدن آن‌ مقالات توسط دیگران، محاسبه می‌شود.

در آخرین ویرایش از فهرست پژوهشگران با شاخص H بیشتر از ۱۰۰ که در مارس ۲۰۲۱ منتشر شده است، حدود ۴هزار و ۷۰۰ پژوهشگر جهان حضور دارند و از بین آن‌ها، سه پژوهشگر ایرانی هستند.

در ویرایش پیشین این فهرست در سال ۲۰۲۰، دو پژوهشگر از ایران (رضا ملک‌زاده و فریدون عزیزی) حضور داشتند.

در آخرین ویرایش «پژوهشگران با شاخص اچ بیشتر از ۱۰۰»، «رونالد کسلر» از دانشگاه هاروارد، با شاخص اچ ۳۰۰ و بیش از ۴۰۰ هزار استناد در جایگاه نخست این فهرست قرار دارد و به این معنی است که این پژوهشگر، در پایگاه گوگل اسکالر ۳۰۰ مقاله داشته که به هر یک از آن‌ها دست کم ۳۰۰ بار استناد شده است.

به طور کل در سال ۲۰۲۱ جایگاه پژوهشگران ایران در نمایه‌های بین‌المللی ارتقا یافته است. ۱۵ پژوهشگر ایرانی در فهرست پژوهشگران پر استناد و ۳ پژوهشگر ایرانی نیز در فهرست پژوهشگران با شاخص بیشتر از ۱۰۰ قرار دارند و تعداد آن‌ها نسبت به سال پیش افزایش یافته است.