کلیات
نفت به عنوان یکی از منابع اصلی و حیاتی تولید انرژی و تولید فرآورده های شیمیایی اکنون بخش مهمی از اقتصاد جهانی را به خود اختصاص داده است و اقتصاد بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای تولید کننده این محصول به نفت وابسته است. بر این اساس افزایش و یا کاهش قیمت نفت، همواره اقتصاد کشورها را در ابعاد کلان متأثر و شرایط ویژه ای را برای آنها ایجاد می کند. قیمت نفت همواره در تلاطم بازار افزایش و یا کاهش می باید و از متغیرهای فراوانی تأثیر می پذیرد.
متغیرهای قیمت نفت
پس از کشف منابع عظیم گاز طبیعی در ۱۹۵۹ در هلند و افزایش درآمد‌های ارزی حاصل از صدور آن، اقتصاد این کشور با مشکلات متعددی روبه‌رو گشت که غالباً از آن به «بیماری هلندی» یاد می‌گردد. پس از آن هر گاه که درآمد‌های بخش صادراتی کشور، منجر به ورود مقادیر قابل توجهی ارز گردد، خطر ابتلا به این بیماری به ذهن خطور می‌کند.
در وهله اول به نظر می‌رسد که منشأ این مشکل افزایش قیمت یا مقدار کالای صادراتی باشد، در حالی که این مسأله می‌تواند از ورود سرمایه ناشی از استقراض نیز پدیدار شود. به طور مثال یانگر (۱۹۹۲) به بررسی این پدیده در ارتباط با اخذ وام خارجی و ورود سرمایه به کشور غنا پرداخته است. اما این بیماری در کشورهای صادرکننده نفت پس از اولین شوک نفتی در ۱۹۷۳ ـ. در نتیجه تلاش‌های کشورهای عضو اوپک برای افزایش قیمت نفت ـ. ظهور کرد. این مسأله تغییرات ساختاری زیادی را در کشورهای صادرکننده نفت حوزه‌ی خلیج فارس به وجود آورد. به هر حال، ممکن است که این مسأله علت اصلی تحولات پرشتاب خاورمیانه نباشد، اما به عنوان یکی از عوامل فراهم کردن بستر اقتصادی تحولات اقتصادی سیاسی سه دهه اخیر قابل توجه است.
اقتصاد ایران از دیرباز به عدم تعادل‌ها در اقتصاد کلان دچار بوده است. در عصر قاجار دولت اقتصادی به معنی امروزی وجود نداشت و اصولاً هزینه‌های دولتی به مفهوم کنونی نبود. عدم تعادل‌ها از طریق دادن اعتبارات یا اخذ وام‌ها تا حدودی جبران می‌گشت و اقتصاد همیشه در شرایطی بود که مثلاً تراز بازرگانی با خروج طلا و فلزات قدیمی از کشور متعادل می‌شد. با کشف نفت و تزریق درآمد‌های نفتی به بودجه دولت نیاز به وام خارجی تا حدودی کاهش یافت. اما فقط زمانی که قیمت نفت در اولین شوک نفتی دهه ۱۳۵۰ شدیداً افزایش یافت، ایران از جرگه‌ی کشورهای وام‌گیرنده خارج شد.
در برنامه اول (۳۴ ـ. ۱۳۲۷) پیش‌بینی شده بود که استقراض خارجی ۳۱ درصد از کل منابع درآمدی برنامه و ۶۰ درصد از کل استقراض را تأمین کند که با شروع نهضت ملی شدن نفت و روی کار آمدن دولت ملی دکتر مصدق برنامه عملاً به اجرا درنیامد.
در برنامه دوم، استقراض خارجی به ۲۷ درصد کل منابع درآمدی برنامه و ۸۶ درصد کل استقراض در طی برنامه در نظر گرفته شده بود. این مسأله در مورد برنامه‌های سوم به ترتیب ۱۴ درصد، ۹۱ درصد و برنامه چهارم به ۱۴ درصد، ۵۳ درصد رسید.
کشور در آستانه برنامه پنجم دچار تحولاتی عظیم گشت. در شروع برنامه قیمت نفت در طی یک سال از ۹/۱ دلار به حدود ۱۰ دلار رسید و درآمد‌های نفتی به خزانه دولت سرازیر گشت. حکومت وقت قسمت اعظمی از دلار‌های نفتی را در قالب برنامه پنجم درآورد، به طوری که سطح پولی برنامه عمرانی دو برابر گردید. این مسأله سبب مشکلاتی شد که قبلاً برای کشورهای دیگر پیش آمده بود و از آن به عنوان بیماری هلندی یاد می‌شود.
تکیه به نفت در سال‌های پس از انقلاب نیز ادامه یافته است. با شروع جنگ و ادامه آن عملاً نظام تولید کشور تحت تأثیر شرایط جنگ، بحران مدیریت و مالکیت مختل گردید. مدیریت اقتصاد در طی این سال‌ها به دنبال فروش هر چه بیشتر نفت برای تأمین هزینه‌های جنگ و مایحتاج ضروری کشور بود؛ لذا بازار سیاه به سایر کالا‌های اساسی، بادوام و حتی خوراکی کشیده شد. پس از پایان جنگ و شروع اولین برنامه پنج ساله پس از انقلاب، سهم ارزش افزوده بخش نفت به قیمت ثابت به تولید ناخالص داخلی در طی سال‌های برنامه از ۲۰ تا ۳/۲۱ درصد در نوسان بود.
سیاست‌های تجاری در خصوص تشویق صادرکنندگان و به حرکت افتادن بخش‌های صادراتی اقتصاد که در دوران جنگ به تعطیلی کشیده شده بود سبب شد که سهم صادرات نفت در کل صادرات که در اوایل برنامه حدود ۹۲ درصد در ۱۳۶۸ بود به حدود ۷۹ درصد کاهش یافت. برنامه دوم به دلیل معضلاتی که در آن پیش آمده و عملاً به شکست یکسان‌سازی نرخ ارز منجر شده بود، نیاز به صادرات نفت برای برنامه‌های توسعه و طرح‌های زیادی که در برنامه اول تعریف شده بود موجب شد که سهم صادرات نفتی در کل صادرات به ۳/۸۲، ۸۶، ۴/۸۴ درصد در سال‌های دوم، سوم و چهارم برنامه دوم توسعه برسد.
شوک نفتی
معمولاً منظور از شوک نفتی تغییرات ناگهانی در قیمت نفت است. به نظر می‌رسد در این تعریف خام همه کارشناسان متفق‌القول هستند، اما در بحث سنجش آن بر متغیرهای اقتصاد کلان تعاریف گوناگون و بنابراین روش‌های اندازه‌گیری متعددی ارایه می‌شود و ظاهراً بخشی از اختلاف در نتایج نیز از این مسأله نشأت می‌گیرد.
برای مثال مطالعات صورت گرفته توسط انگل و پاتون (۲۰۰۱)، کوپر (۲۰۰۲) و خیمنس رودریگز (۲۰۰۲) با استفاده از مدل‌های آرچ ـ. گاچ صورت گرفته است. در حالی که در برخی از مطالعات دیگر از یک تعریف قراردادی برای بی‌ثباتی قیمت نفت استفاده می‌شود.
مثلاً هامیلتون (۱۹۹۶) بی‌ثباتی را افزایش بیش از ۲۵ درصد ماکزیمم قیمت نفت در سال قبل‌تر تعریف کرده است. اما به دور از مباحث نظری، آنچه امروزه از شوک نفتی در اذهان جای گرفته است شوک‌هایی است که هنوز از تعداد انگشتان یک دست فراتر نرفته است. آنها عبارتند از: شوک نفتی اول که به دنبال تلاش اوپک در ۱۹۷۲ ـ. ۱۹۷۴ روی داد و ماحصل آن افزایش قیمت نفت از هر بشکه ۹/۱ دلار در ۱۹۷۲ به ۴۱/۱۰ دلار در ۱۹۷۴ بود، به عبارت دیگر طی دوره مورد نظر قیمت نفت به بیش از ۵ برابر افزایش یافت
دومین شوک نفتی در ۱۹۷۸ (۱۳۵۷ خورشیدی) روی داد. بروز انقلاب و اعتصابات کارکنان صنعت نفت سبب قطع صادرات نفت ایران به عنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت در دنیا، سبب افزایش قیمت نفت گردید. قیمت نفت در بازار تک محموله‌ای به ۴۰ دلار در هر بشکه رسید. سومین شوک نفتی برخلاف دو شوک اول و دوم سقوط قیمت نفت در ۱۹۸۵ را در پی داشت.
قیمت نفت که حال پس از گذشت چند سال از پیروزی انقلاب در ایران و صادرات مجدد نفت این کشور به ۳۴ دلار در اوایل دهه هشتاد رسیده بود، مرتباً کاهش یافت. اوج این کاهش در ۱۹۸۵ بود که در طول آن سال قیمت نفت از ۲۸ دلار به ۱۱ دلار سقوط کرد. چهارمین شوک نفتی در ۱۹۹۱ و به دنبال اشغال کشور کویت توسط ارتش عراق و به دنبال آن حمله آمریکا و متحدینش به عراق پدید آمد. در این سال قیمت نفت به حدود ۴۰ دلار نیز رسید، اما این قیمت فقط حدود یک ماه دوام آورد و سپس در طول سال تدریجاً به ۲۰ دلار کاهش یافت.
ایدن بردلی، مدیر اجرایی بانک «کامنولت» استرالیا، با حضور در شبکه تلویزیونی «سی ان بی سی» از بازار کالا و نفت گفت. به عقیده بردلی، اگرچه کندی رشد اقتصاد چین به تقاضای نفت ضربه زده است، اما کماکان عرضه بیش از تقاضا عامل اصلی سقوط قیمت نفت است.
مدیر اجرایی بانک «کامنولت» گفت: اگرچه در رابطه با بازار کالا، کاهش تقاضا را عامل اصلی افت قیمت‌ها می‌دانند، اما به عقیده من درباره نفت، دومین عامل است. چرا که تخمین زده شده در سال جاری رشد مصرف حدود ۱.۴ میلیون بشکه باشد که چین به تنهایی ۳۵۰ هزار بشکه از این مقدار را به خود اختصاص می‌دهد.
بردلی با تأکید بر اهمیت تقاضا در افت قیمت‌ها، تصریح کرد: با این حال اصلی‌ترین مشکل، تقاضا نیست. معضلاتی که اخیراً و ظرف ۱۲ ماه گذشته در حوزه نفت مشاهده شده بیشتر به عرضه مربوط است. مازاد تولید روزانه نفت حدود دو میلیون بشکه است که بیشتر از جانب آمریکا می‌رسد.
به گفته بردلی متغیر اصلی و مؤثر در قیمت نفت تولید است و داده‌های مربوط به آمریکا محرک قیمت نفت خواهد بود.
وی افزود: تا جایی که در سال ۲۰۱۵ دیدیم، داده‌های منتشر شده از آمریکا درباره تعداد دکل‌های نفتی و حدسیات درباره میزان تولید و موارد دیگر، عامل اصلی تعیین کننده قیمت نفت تا آخر سال خواهد بود.
مجری «سی ان بی سی» پرسید، آیا این احتمال می‌رود که اعضای اوپک، به کاهش تولید فکر کنند؟ چرا که بسیاری از این کشورها از جمله عربستان سعودی برای ایجاد تعادل در بودجه کشور نیاز به قیمت‌های بالاتری دارند.
ایدن بردلی در پاسخ، اظهار کرد: یکی از مسائلی که اخیراً زیاد مورد بحث قرار گرفته این است که در بازار نفت در یک یا دو سال اخیر، دو تغییر ساختاری با هم اتفاق افتاده است. این را هم در نظر داشته باشید که ظرف ۱۵۰ سال اخیر، به طور کل هفت تغییر ساختاری داشتیم.
بردلی از افزایش تولید آمریکا و تکمیل ظرفیت اوپک به عنوان دو تغییر ساختاری یاد کرد و توضیح داد: سه تا از هفت تغییر ساختاری پیشین نیز از تولید روی آب در آمریکا ناشی شده بود. این افزایش تولید، نوسانات را زیاد می‌کند. صنعت نفت با قیمت ۴۰ دلار ویران و با ۶۰ دلار در هر بشکه باز جان خواهد گرفت.
وی ادامه داد: تغییر دیگر که بسیار جالب هم هست، این است که برای اولین بار در ۳۰ سال گذشته، می‌بینیم که بازار نفت، ظرفیت مازاد اوپک را ندارد. به این معنی که خصوصاً عربستان سعودی دیگر آن برش قبلی را ندارد و نمی‌تواند سیاست‌هایش را به سایر کشورهای عضو سازمان تحمیل کند.
ایدن بردلی در خصوص دقت داده‌ها، تصریح کرد: فکر می‌کنم تمام داده‌هایی که امروزه چه درباره تولید و چه تقاضا دریافت می‌کنیم، یا گمانه‌زنی‌های سازمان‌هایی مانند وزارت انرژی است، یا چند ماه از تاریخش گذشته و همین‌ها نیز به نوسانات بازار می‌افزاید.
عوامل موثر بر کاهش قیمت نفت
همانطور که اشاره شد، متغیرهای فراوانی زمینه ساز افزایش و یا کاهش قیمت نفت در مرور زمان می شود که در ادامه به صورت جزئی تر سه عامل مهم آن بررسی می شود.
رکود اقتصادی
شاید بزرگترین ریسک برای قیمت نفت، رکود اقتصادی است. اقتصاد جهانی در حال حاضر سیگنال‌های هشداردهنده‌ای را بروز داده که شامل کندی رشد اقتصادی در چین، رشد منفی تولید ناخالص داخلی در بخش‌هایی از اروپا، بحران‌های ارزی در بازار‌های نوظهور و نوسان مالی در سراسر جهان بوده است. تحلیلگران شرکت “وود مک کنزی” در این باره نوشتند: زنگ خطر به صدا درآمده است. رشد تقاضا یکی از ارکان قوت بازار نفت از زمان افت قیمت‌ها بوده و از سال ۲۰۱۲ هر سال از یک میلیون بشکه در روز فراتر رفته است. ما رشد تقاضا برای نفت در سال ۲۰۱۹ را ۱.۱ میلیون بشکه در روز پیش‌بینی می‌کنیم، اما این روند در خطر است.
منفی شدن قیمت نفت
همزمان با شیوع ویروس کرونا در جهان و کاهش شدید مشتریان نفت، قیمت نفت در بازار جهانی به شدت کاهش یافت. بر اساس گزارش‌های منتشر شده قیمت هر بشکه نفت پایه وست تگزاس اینترمدیت برای تحویل در ماه مه، در جریان معاملات روز دوشنبه بازار‌های جهانی، بزرگترین سقوط روزانه خود را تجربه کرد و با ۳۱۶ درصد کاهش به منفی ۳۹ دلار و ۵۵ سنت رسید که رقمی بی‌سابقه در طول تاریخ به شمار می‌رود.
روزنامه گاردین روز دوشنبه یکم اردیبهشت ۹۹ دلیل این سقوط قیمت از ۱۸ دلار به منفی ۳۵ دلار که از قضا بیش از ۵۳ دلار کاهش داشت را اینگونه توصیف کرد که شرکت‌های آمریکایی دیگر جایی برای انبار کردن نفت خود ندارند. ظرفیت این انبار‌ها تمام شده و شرکت‌ها مجبور هستند به خریداران برای بردن نفت مازاد خود، حتی تا بشکه‌ای ۳۵ دلار پول بدهند.
همزمان با شیوع ویروس کرونا در جهان و کاهش شدید مشتریان نفت، قیمت نفت در بازار جهانی به شدت کاهش یافت. بر اساس گزارش‌های منتشر شده قیمت هر بشکه نفت پایه وست تگزاس اینترمدیت برای تحویل در ماه مه، در جریان معاملات روز دوشنبه بازار‌های جهانی، بزرگترین سقوط روزانه خود را تجربه کرد و با ۳۱۶ درصد کاهش به منفی ۳۹ دلار و ۵۵ سنت رسید که رقمی بی‌سابقه در طول تاریخ به شمار می‌رود.
روزنامه گاردین روز دوشنبه یکم اردیبهشت ۹۹ دلیل این سقوط قیمت از ۱۸ دلار به منفی ۳۵ دلار که از قضا بیش از ۵۳ دلار کاهش داشت را اینگونه توصیف کرد که شرکت‌های آمریکایی دیگر جایی برای انبار کردن نفت خود ندارند. ظرفیت این انبار‌ها تمام شده و شرکت‌ها مجبور هستند به خریداران برای بردن نفت مازاد خود، حتی تا بشکه‌ای ۳۵ دلار پول بدهند.
در مورد قیمت نفت در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
کد خبر: ۱۲۲۰۸۸۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۲۱
قیمت نفت روز سه‌شنبه روند صعودی خود را حفظ کرد زیرا سرمایه‌گذاران منتظر نتیجه تلاش‌های آنتونی بلینکن، دیپلمات ارشد آمریکایی در خاورمیانه برای توقف جنگ غزه و فرونشاندن تنش‌ها در این منطقه بزرگ تولیدکننده نفت بودند.
کد خبر: ۱۲۲۰۴۴۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۸
قیمت نفت در اوایل معاملات روز جمعه بازار آسیا، در پی تصمیم اوپک پلاس برای عدم تغییر سیاست تولید نفت خود، افزایش یافت اما در مسیر ثبت کاهش هفتگی قرار گرفت.
کد خبر: ۱۲۱۹۴۲۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۳
قیمت نفت در معاملات روز سه‌شنبه بازار آسیا که معامله‌گران سرگرم ارزیابی عوامل متضاد عرضه و نگرانی‌های پیرامون تقاضا بودند، تغییر چندانی نداشت.
کد خبر: ۱۲۱۷۴۱۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۳
قیمت نفت معاملات روز جمعه را با اندکی کاهش به پایان برد اما تحت تاثیر نگرانی‌ها نسبت به اختلال در عرضه نفت که دغدغه‌ها نسبت به وضعیت اقتصاد چین و جهان را تحت الشعاع قرار داد، رشد هفتگی به ثبت رساند.
کد خبر: ۱۲۱۶۸۸۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۳۰
بر اساس گزارش اوپک، تولید نفت ایران در ماه دسامبر ۲۰۲۳ به ۳.۱۴۳ میلیون بشکه در روز رسید که نسبت به ماه نوامبر ۲۰۲۳، ۱۱ هزار بشکه کاهش داشت. حال باید دید علت این کاهش تولید چیست؟
کد خبر: ۱۲۱۶۸۱۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۳۰
قیمت نفت روز جمعه با افزایش تعداد نفتکش‌هایی که در پی حملات هوایی و دریایی آمریکا و انگلیس به یمن، مسیر خود را از دریای سرخ تغییر دادند، یک درصد افزایش یافت.
کد خبر: ۱۲۱۵۴۴۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۳
قیمت نفت در معاملات روز پنج شنبه بازار آسیا، تحت تاثیر نگرانی نسبت به تشدید تنش‌ها در خاورمیانه، صعود کرد.
کد خبر: ۱۲۱۵۱۷۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۱
بانک آمریکایی گلدمن ساکس پیش بینی کرد اگر پای اتفاقات دریای سرخ به تنگه هرمز هم باز شود ممکن است قیمت نفت در بازار جهانی تا دو برابر هم افزایش یابد.
کد خبر: ۱۲۱۴۷۱۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۹
کد خبر: ۱۲۱۴۵۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۸
چندی پیش، رویترز در گزارشی، از توقف ارسال محموله‌های نفتی ایران به چین خبر داد و اعلام کرد که تهران با این اقدام به دنبال افزایش قیمت نفت است. سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان نفت در گفت‌وگو با تابناک به عوامل تاثیرگذار در چنین تصمیمی پرداخت و چشم‌انداز بازار نفت در سال ۲۰۲۴ را پر رونق دید.
کد خبر: ۱۲۱۴۲۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۶
قیمت نفت در معاملات روز جمعه بازار آسیا در پی انتشار جزئیات نشست ماهانه بانک مرکزی آمریکا که نشان داد تورم، تحت کنترل است و سفر وزیر خارجه آمریکا به خاورمیانه برای جلوگیری از گسترش جنگ غزه، افزایش یافت.
کد خبر: ۱۲۱۴۱۰۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۶
قیمت نفت در اوایل معاملات روز چهارشنبه بازار آسیا که بازارها به ارزیابی چشم انداز اقتصاد آمریکا از یک سو و اختلالات عرضه از سوی دیگر پرداختند، ثبات یافت.
کد خبر: ۱۲۱۳۷۵۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۳
کد خبر: ۱۲۱۲۵۸۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۷
کد خبر: ۱۲۱۲۴۵۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۶
از آن جا که 12 درصد تجارت جهانی و 30 درصد ترافیک جهانی کشتی‌های کانتینری ـ که تجارت سالانه یک تریلیون دلاری را به خود اختصاص می‌دهند ـ از مسیر دریای سرخ انجام می‌شود، پیش‌بینی می‌گردد، تأخیر و انحراف در حرکت این کشتی‌ها در راستای شلیک موشک حوثی‌ها، باعث اختلال قابل‌توجهی در تجارت جهانی شود.
کد خبر: ۱۲۱۲۲۹۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۵
کد خبر: ۱۲۱۲۲۲۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۵
قیمت نفت در معاملات روز سه‌شنبه بازار آسیا در پی حمله به کشتی‌ها در دریای سرخ که تجارت دریایی را مختل کرده و باعث شده است شرکت‌های کشتیرانی مسیر کشتی‌ها را تغییر دهند، افزایش یافت.
کد خبر: ۱۲۱۱۰۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۲۸
قیمت نفت در معاملات امروز بازار آسیا تحت تاثیر صادرات کمتر روسیه و مختل شدن عبور کشتی‌ها در دریای سرخ، افزایش پیدا کرد.
کد خبر: ۱۲۱۰۸۷۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۲۷
کد خبر: ۱۲۱۰۱۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۲۳
