کلیات
ضربآهنگ، ریتم یا ایقاع، به معنی توالی ضربههای آهنگ که برای موزون کردن نوای موسیقی به کار میرود. به عبارت دیگر تکرار پیدرپی یک حرکت پایدار در زمان مشخص را در موسیقی وزن یا ریتم مینامند.
ریتم
ایقاع (ریتم) (rhythm)، در لغت به معنی افکندن و در موسیقی به معنای هماهنگ ساختن آوازهاست. توالی و تناوب منظم دو امر متقابل از قبیل حرکت و سکون، صدا و سکوت، فشار و نرمش و مانند آنها که در نتیجه آن نظمی در کل اثر هنری به وجود آید.
معنای اصطلاحی
ریتم در اصطلاح ادبی، تربیب متوالی هجاهای بلند و کوتاه در یک مصراع شعر یا سطری از نثر است که نظمی در کل اثر میآفریند؛ از این نظر ایقاع از ارکان اساسی اثر ادبی، یا هنری به ویژه شعر و نثر است؛ آنچنانکه لازمه زندگی است. ضربان قلب، گردش شب و روز و... بیانگر آن است که ضرباهنگ بخشی از زندگی انسانهاست. شاعر و نویسنده از رهگذر ضرباهنگها با شوری که میآفریند و فضای مساعدی که ایجاد میکند، خواننده را در درک کلام و دریافت مفهموم یاری میبخشد.
ضرباهنگ
ضرباهنگ در شعر براساس الگوهای وزنی متداول در هر زبان به وجود میآید.
ایقاع در عروض
در واقع منظور از ایقاع در عروض همان وزن شعر است. ریتم حاصل تکرار و ترتیب الگوی وزن است.
کاربرد آگاهانه ایقاع
کاربرد دقیق و آگاهانه ایقاع میتواند در بیان مقصود و ایجاد فضای مناسبتر برای فهم ک لام مؤثر باشد؛
نمونهها
ــ بهعنوان مثال در این شعر شاعر با به کار بردن وزن پر تحرک، جنبش بهار و صدای دف و طبل را اینگونه القا میکند:
به دلم از جنبش فروردین هوس آن طرفه نگار آمد ••• بزنای مطرب بزنای مطرب که زمستان رفت و بهار آمد
(مهدی حمیدی شیرازی)
ــ شاعر دیگری با به کاربردن این بحر محزون و آرام، فضای غمانگیزی برای شعر خود پدید میآورد:
شب آمد و دلِ تنگم هوای خانه گرفت ••• دوباره گریه بیطاقتم بهانه گرفت
(هوشنگ ابتهاج)
بیان یک نکته
ذکر این نکته نیز شایان ذکر است که برای ایجاد فضای عاطفی مناسب تنها انتخاب وزن مناسب کافی نیست؛ وزن بهتنهایی عامل فضاسازی نیست؛ به عنوان مثال در شاهنامه با وجود اینکه وزن واحد است، اما لحظههای سرور و پیروزی، جنگ و پیکار، مرگ و غم و شکست و پیروزی به شیوه استادانهای پرداخته شده است؛ بهطوریکه القای عاطفی مناسب خود را دارد.
ریتم در نثر
ریتم تنها مختص به شعر نیست؛ بلکه در نثر و شعر آزاد نیز از گذر ترتیب طبیعی کلام شکل میگیرد. از شیوههای ایجاد ضرباهنگ در نثر کاربرد سجع است. از نثرهای خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی میتوان بهعنوان نثر ریتمیک نام برد. ضرباهنگ در نثر از آزادی بیشتری برخوردار است؛ زیرا لازم نیست جملههای نثر در الگوی وزنی معینی جا داده شود.
شیوههای ایجاد ضرباهنگ
نویسنده داستان و نمایشنامه از شیوههای ایجاد ضرباهنگ برای القای حرکت و سکون، غم و شادی، خشم و مهر و... استفاده میکند. از مهمترین شیوهها در نثر، آهنگ افتان و آهنگ خیزان است.
آهنگ افتان
در آهنگ افتان در هر رکن، فشار تلفظ بر هجای نخستین واقع میشود.
آهنگ خیزان
آهنگ خیزان آن است که در هر رکن فشار تلفظ بر آخرین هجا واقع میشود و در نتیجه آهنگ از کوتاهی و زیری به بلندی گرایش مییابد.
مععیارهای سنجش بلاغت
انتخاب صحیح ریتم و کاربرد مناسب ضرباهنگ، از جمله معیارهایی است که برای سنجش بلاغت به کار میرود. برای یک موضوع غمانگیز مثلاً مرثیه باید از ریتم کُند و غمگین استفاده کرد؛ درحالیکه:
نمونهها
ــ خاقانی در مرثیهای از وزن «مفعول مفاعلن فعولن» استفاده کرده که وزنی ضربی و شاد است:ای قبله جان کجات جویم ••• جانی و به جان هوات جویم
ــ و یا وقار شیرازی برای زلزلهای این شعر را با کلماتی غمانگیز، اما در وزنی شاد به کار برده و در نتیجه متهم شده که شعر او از روری عاطفه و قلبی نیست:
دل درهم و خاطر به غم و سینه به تاب است ••• شهری به خروش است و جهانی به عذاب است
ــ، اما این مرثیه از قطران تبریزی ریتم مناسب دارد:
بود محال تو را داشتن امید محالبه عالمی که نباشد هرگز بر یک حال
ــ در هر صورت ریتم تنها عامل فضاسازی نیست؛ اگرچه از مهمترین عوامل آن محسوب میشود. نمونهای از نثر خواجه عبدالله انصاری:
الهی اگر طاعت بسی ندارم، در هر دو جهان جز تو کسی ندارم
الهی تا با تو آشنا شدم از خلق جدا شدم و در هر دو
جهان شیدا شدم، نهان بود و پیدا شدم.
ریتم
مراسم خصوصی وداع با گلپا در منزل شخصی این خواننده موسیقی سنتی ایران با حضور گروهی از اهالی هنر و خانواده برگزار شد. احسان خواجه امیری، سالار عقیلی و محمد گلریز -برادر اکبر گلپایگانی- به اجرای زندهای کوتاه پرداختند و اعضای خانواده گلپا آخرین وداع را با پیکرش را انجام دادند و پیکر برای غسل، تشییع و تدفین در ساعت 10 صبح امروز -سه شنبه 16 آبان- به بهشت زهرا منتقل شد. تصاویر کوتاهی از این مراسم خصوصی و حال و هوایش را در تابناک میبینید.
کد خبر: ۱۲۰۳۰۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۶
ریتم؛
«خیال / Reverie - Nocturne, Op.19» یک نوکترون اثر جولیو رگوندی آهنگساز سوئیسی است. اجرای این قطعه را توسط الکساندر میلوانو نوازنده گیتار در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۱۶۴۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۸
ریتم؛
«سوئیت شماره 3 برای چلو در دو مینور / Cello Suite no. 3 in C major BWV 1009» قطعهای از یوهان سباستیان باخ آهنگساز و نوازنده ارگ و هارپسیکورد اهل آلمان است. اجرای این قطعه را توسط رینر وینک نوازنده ویلنسل در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۱۶۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۵
ریتم؛
حسین محمد علیزاده موسیقیدان، ردیفدان، آهنگساز، پژوهشگر و نوازنده تار و سهتار اهل ایران و نامزد دریافت سه جایزه گرمی است. این هنرمند برجسته ایرانی در این ویدیوی قدیمی زندگیاش را روایت میکند. روایت علیزاده از علیزاده را در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۱۶۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۴
ریتم؛
«بارون بباره» قطعهای از مصطفی راغب خواننده موسیقی پاپ است. اجرای این قطعه را در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۱۶۲۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۳
ریتم؛
«من چه دانم» یکی از غزلیات دیوان شمس مولانا جلال الدین بلخی است که شهرام ناظری در آلبوم مولویه خوانده است و در عین حال در کنسرتهای مختلف اجرا کرده است. پیش از این یک اجرا از این قطعه را در «تابناک» شنیدهاید و اکنون به اجرایی به کمی تنظیم متفاوت در پاریس گوش میسپارید.
کد خبر: ۱۲۰۱۶۱۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۲
ریتم
سالار عقیلی خواننده 46 ساله موسیقی سنتی ایرانی ویدیویی از اجرای خیابانی در میدان تجریش تهران که در اینستاگرامش منتشر کرد و نوشت: «گفتم یادی بکنم از این ویدئوی خاطره انگیز که حدود پنج سال ازش میگذره ولی هیچ وقت محبت مردم و این نوازندگان عزیز رو فراموش نمیکنم و همیشه عاشق مردمم بوده و هستم» این اجرا را میبینید.
کد خبر: ۱۲۰۱۵۸۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۰۸
ریتم
علیرضا طلیسچی به تازگی قطعه پا قدم را منتشر کرده که به شدت مورد توجه قرار گرفته است. تیزر این آهنگ را میبینید و نسخه صوتی آن را میتوانید دانلود کنید
کد خبر: ۱۲۰۱۵۱۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۰۸
ریتم؛
یک سولوی گیتار کلاسیک با اجرای رولاند دینس آهنگساز و نوازنده گیتار کلاسیک اصل تونس را در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۱۴۲۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۰
ریتم؛
«سوئیت شماره 6 برای چلو در ر ماژور / Cello Suite no. 6 in D major BWV 1012» اثر یوهان سباستین باخ آهنگساز و نوازنده ارگ و هارپسیکورد اهل آلمان است. این قطعه را با اجرای سرگی مالو نوازنده ویولن در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۱۴۱۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۹
ریتم؛
«سونات در فاماژور برای هورن و پیانو / Sonata for horn and piano» اثر کلود دبوسی است. اجرای این قطعه را توسط دومینیک واگنر نوازنده کنترباس و کن کاکمر نوازنده پیانو را در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۱۴۱۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۸
ریتم؛
دل دیوونه قطعهای از مصطفی راغب خواننده موسیقی پاپ است. اجرای این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۱۳۶۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۱
ریتم؛
حاجت رندان یکی از اجراهای خصوصی محمدرضا شجریان با همراهی نی سعید روحانی متکی بر غزلی از حافظ است. این اجرا را با این توضیح در «تابناک» میبینید و میشنوید که کیفیت صوت و تصویر ثبت شده، مطلوب نیست.
کد خبر: ۱۲۰۱۳۵۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۷
ریتم؛
«دوباره شروع کن / Begin Again» یکی از قطعاتی است که گروه د پیانو گایز اجرا کرده است. این اجرا را در قالب یک دوئت پیانو و ویولنسل در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۱۳۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۶
ریتم؛
یک دوئت گیتار کلاسیک و فلامنکو را با اجرای آلفردو کوسرس و والدو ونزوئلا را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۱۳۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۵
ریتم؛
پروانه قطعهای از مصطفی راغب خواننده پاپ است. اجرای این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۱۳۱۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۴
ریتم؛
انور براهم یا انور ابراهیم / Anouar Brahem نوازنده تونسی است که ساز بربط (عود) را وارد سبکهای جاز و عصر نو کرده است. اجرای مشترک انور براهم را با دیو هالند نوازنده کنترباس، جک دوژانه نوازنده درام، لئون بتس نوازنده پیانو در فیلارمونی پاریس را در تابناک تماشا میکنید.
کد خبر: ۱۱۹۹۵۵۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۳
ریتم؛
«از فراز بهشت به زمین میآیم / Canonic Variations on "Vom Himmel hoch da komm' ich her", BWV 769» اثری از یوهان سباستین باخ آهنگساز آلمانی است که معمولاً با «ارگ بادی / Pipe organ» نواخته میشود. اجرای این واریاسیون را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۹۵۴۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۲
ریتم؛
«الگریا / Alegria» (خوشبختی) قطعهای است که گابریل اوسونا و جراردو مولارس در قالب یک دوئت گیتار کلاسیک و کاخن در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۹۵۴۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۱
ریتم؛
یک دریا نریم قطعهای با صدای علیرضا طلیسچی است که پیش تر موزیک ویدیو آن را در تابناک شنیدهاید. اکنون نوبت اجرای زنده این قطعه است.
کد خبر: ۱۱۹۹۵۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۰