کلیات
ضربآهنگ، ریتم یا ایقاع، به معنی توالی ضربههای آهنگ که برای موزون کردن نوای موسیقی به کار میرود. به عبارت دیگر تکرار پیدرپی یک حرکت پایدار در زمان مشخص را در موسیقی وزن یا ریتم مینامند.
ریتم
ایقاع (ریتم) (rhythm)، در لغت به معنی افکندن و در موسیقی به معنای هماهنگ ساختن آوازهاست. توالی و تناوب منظم دو امر متقابل از قبیل حرکت و سکون، صدا و سکوت، فشار و نرمش و مانند آنها که در نتیجه آن نظمی در کل اثر هنری به وجود آید.
معنای اصطلاحی
ریتم در اصطلاح ادبی، تربیب متوالی هجاهای بلند و کوتاه در یک مصراع شعر یا سطری از نثر است که نظمی در کل اثر میآفریند؛ از این نظر ایقاع از ارکان اساسی اثر ادبی، یا هنری به ویژه شعر و نثر است؛ آنچنانکه لازمه زندگی است. ضربان قلب، گردش شب و روز و... بیانگر آن است که ضرباهنگ بخشی از زندگی انسانهاست. شاعر و نویسنده از رهگذر ضرباهنگها با شوری که میآفریند و فضای مساعدی که ایجاد میکند، خواننده را در درک کلام و دریافت مفهموم یاری میبخشد.
ضرباهنگ
ضرباهنگ در شعر براساس الگوهای وزنی متداول در هر زبان به وجود میآید.
ایقاع در عروض
در واقع منظور از ایقاع در عروض همان وزن شعر است. ریتم حاصل تکرار و ترتیب الگوی وزن است.
کاربرد آگاهانه ایقاع
کاربرد دقیق و آگاهانه ایقاع میتواند در بیان مقصود و ایجاد فضای مناسبتر برای فهم ک لام مؤثر باشد؛
نمونهها
ــ بهعنوان مثال در این شعر شاعر با به کار بردن وزن پر تحرک، جنبش بهار و صدای دف و طبل را اینگونه القا میکند:
به دلم از جنبش فروردین هوس آن طرفه نگار آمد ••• بزنای مطرب بزنای مطرب که زمستان رفت و بهار آمد
(مهدی حمیدی شیرازی)
ــ شاعر دیگری با به کاربردن این بحر محزون و آرام، فضای غمانگیزی برای شعر خود پدید میآورد:
شب آمد و دلِ تنگم هوای خانه گرفت ••• دوباره گریه بیطاقتم بهانه گرفت
(هوشنگ ابتهاج)
بیان یک نکته
ذکر این نکته نیز شایان ذکر است که برای ایجاد فضای عاطفی مناسب تنها انتخاب وزن مناسب کافی نیست؛ وزن بهتنهایی عامل فضاسازی نیست؛ به عنوان مثال در شاهنامه با وجود اینکه وزن واحد است، اما لحظههای سرور و پیروزی، جنگ و پیکار، مرگ و غم و شکست و پیروزی به شیوه استادانهای پرداخته شده است؛ بهطوریکه القای عاطفی مناسب خود را دارد.
ریتم در نثر
ریتم تنها مختص به شعر نیست؛ بلکه در نثر و شعر آزاد نیز از گذر ترتیب طبیعی کلام شکل میگیرد. از شیوههای ایجاد ضرباهنگ در نثر کاربرد سجع است. از نثرهای خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی میتوان بهعنوان نثر ریتمیک نام برد. ضرباهنگ در نثر از آزادی بیشتری برخوردار است؛ زیرا لازم نیست جملههای نثر در الگوی وزنی معینی جا داده شود.
شیوههای ایجاد ضرباهنگ
نویسنده داستان و نمایشنامه از شیوههای ایجاد ضرباهنگ برای القای حرکت و سکون، غم و شادی، خشم و مهر و... استفاده میکند. از مهمترین شیوهها در نثر، آهنگ افتان و آهنگ خیزان است.
آهنگ افتان
در آهنگ افتان در هر رکن، فشار تلفظ بر هجای نخستین واقع میشود.
آهنگ خیزان
آهنگ خیزان آن است که در هر رکن فشار تلفظ بر آخرین هجا واقع میشود و در نتیجه آهنگ از کوتاهی و زیری به بلندی گرایش مییابد.
مععیارهای سنجش بلاغت
انتخاب صحیح ریتم و کاربرد مناسب ضرباهنگ، از جمله معیارهایی است که برای سنجش بلاغت به کار میرود. برای یک موضوع غمانگیز مثلاً مرثیه باید از ریتم کُند و غمگین استفاده کرد؛ درحالیکه:
نمونهها
ــ خاقانی در مرثیهای از وزن «مفعول مفاعلن فعولن» استفاده کرده که وزنی ضربی و شاد است:ای قبله جان کجات جویم ••• جانی و به جان هوات جویم
ــ و یا وقار شیرازی برای زلزلهای این شعر را با کلماتی غمانگیز، اما در وزنی شاد به کار برده و در نتیجه متهم شده که شعر او از روری عاطفه و قلبی نیست:
دل درهم و خاطر به غم و سینه به تاب است ••• شهری به خروش است و جهانی به عذاب است
ــ، اما این مرثیه از قطران تبریزی ریتم مناسب دارد:
بود محال تو را داشتن امید محالبه عالمی که نباشد هرگز بر یک حال
ــ در هر صورت ریتم تنها عامل فضاسازی نیست؛ اگرچه از مهمترین عوامل آن محسوب میشود. نمونهای از نثر خواجه عبدالله انصاری:
الهی اگر طاعت بسی ندارم، در هر دو جهان جز تو کسی ندارم
الهی تا با تو آشنا شدم از خلق جدا شدم و در هر دو
جهان شیدا شدم، نهان بود و پیدا شدم.
ریتم؛
خودمو دارم که قطعهای از بابک جهانبخش خواننده موسیقی پاپ است. موزیک ویدیو این قطعه را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۵۴۷۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۷
ریتم؛
عاشقتم قطعهای از رضا صادقی خواننده موسیقی پاپ است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۵۴۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۶
ریتم؛
دلبر سیاه قطعهای از امید حاجیلی خواننده موسیقی پاپ است. اجرای زنده این قطعه را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۵۴۶۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۳
ریتم
همایون شجریان در جریان کنسرتش در مونترال کانادا به همراه انوشیروان روحانی در سورپرایزی متفاوت، آهنگ «با تیر مژگان می زنی» را اجرا کرد. این اجرا را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۵۳۵۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۲
ریتم
مادر من قطعهای از گروه آریان بود؛ گروهی که متشکل از علی پهلوان (خواننده و گیتارنواز اصلی)، پیام صالحی (خواننده و گیتارنواز اصلی)، سیامک خواهانی (ویولن)، محمدرضا گلزار (گیتارنواز)، برزویه بدیهی (تنبک و پرکاشن)، شراره فرنژاد (گیتارنواز و همخوان)، ساناز کاشمری (همخوان) و سحر کاشمری (همخوان) بود. موزیک ویدیو این قطعه را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۳۷۲۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۳
ریتم
مطابق با رسمی که گاهی در کنسرتها شاهد هستیم، بهنام بانی مهمان محمد علیزاده بود و به عنوان سورپرایز روی صحنه آمد و این دو خواننده پاپ یک آهنگ محمد علیزاده را همخوانی کردند. این همخوانی در فضای مجازی بحث برانگیز شد. گروهی این دو خواننده را به واسطه توان اجرای زندهشان و لایو بودن کنسرت تحسین کردند. برخی دیگر آهنگهایی از این جنس را ناله خواندند و گفتند از ناله خوانندگان پاپ خسته شدهاند. عدهای دیگر نیز آنها را با برخی خوانندگان پاپ قدیمی مقایسه کردند و مدعی بودند سطح کار پایین آمده است. ویدیوی این همخوانی را میبینید.
کد خبر: ۱۲۱۳۶۲۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۲
ریتم؛
«آههای اسپانیا / Suspiros de España» اثری از مارتن آنتونیو آلوارز آلونسو آهنگساز اسپانیایی است. اجرای این قطعه را توسط ارکستر سمفونیک آلخمسی اسپانیا در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۳۳۳۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۱
ریتم؛
«کاتدرال / La Catedral» قطعهای از آگوستین بوریس مانگوره آهنگساز پاراگوئهای است. اجرای این قطعه را توسط مانوئل اسپیناس نوازنده گیتار کلاسیک در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۳۳۲۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۴
ریتم؛
«الگترو کاپریچو / Allegretto Capriccio» قطعهای از جیووانی بوتسینی آهنگساز و رهبر ارکستر ایتالیایی است. این قطعه موسیقی را با اجرای دومینیک واگنر نوازنده دبل باس و کان کاکمور نوازنده پیانو در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۳۳۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۰
ریتم؛
صدای باران قطعهای از مصطفی راغب خواننده پاپ است. اجرای این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۳۳۱۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۹
ریتم؛
«سوناتا جیوکوزا / Sonata Giocosa» قطعهای از خواکین رودریگو آهنگساز اسپانیایی است. این قطعه را با اجرای مایکل گراتوویچ نوازنده گیتار کلاسیک در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۳۳۱۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۸
ریتم؛
«وینسنتو رویز / Vicente Ruiz» قطعهای است که انریکه رز آهنگساز اسپانیایی برای ادای احترام به یکی از دوستانش ساخت. اجرای این قطعه را توسط ارکستر آلخمسی اسپانیا در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۳۳۰۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۷
ریتم؛
یک سولوی گیتار کلاسیک را با اجرای ماک گرگیچ نوازنده گیتار در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۳۳۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۶
ریتم؛
«شب و رویاها / Nacht und Träume» قطعهای از فرانتس شوبرت آهنگساز اتریشی مکتب موسیقی کلاسیک-رمانتیک است. اجرای این قطعه را توسط دومینیک واگنر نوازنده دبل باس و کان کاکمور نوازنده پیانو در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۳۳۰۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۵
ریتم
رویا قطعهای از مصطفی راغب خواننده پاپ است. اجرای این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۹۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۴
ریتم؛
«کنسرتو در ر مینور / Concerto in D minor BWV 596» قطعهای از یوهان سباستیان باخ آهنگساز و نوازنده ارگ و هارپسیکورد اهل آلمان است. اجرای این قطعه موسیقی را با اجرای لئو ون دوسلار نوازنده ارگ بادی در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۹۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۳
ریتم؛
در هوای تو قطعهای از علیرضا افتخاری با تکیه بر ترانهای از قیصر امین پور است که در آلبوم نیلوفرانه منتشر شد. اجرای زنده این قطعه را با همراهی ارکستر ملی ایران به رهبری فریدون شهبازیان در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۹۱۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۲
ریتم؛
«اوله تورنتو / Olé Toronto» قطعهای از فرر فران موزیسن و آهنگساز اسپانیایی است که برای ادای احترام به دوستش جولیان ملرو تورنتو ساخته است. اجرای این قطعه را توسط ارکستر سمفونیک آلخمسی اسپانیا در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۹۱۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۱
ریتم؛
«با ملایمت / Tendrement» قطعهای از اریک ساتی آهنگساز فرانسوی است. اسکات موریس و ریک نویس این قطعه موسیقی را در قالب در یک دوئت گیتار و فلوت اجرا کردهاند که در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۹۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۰
ریتم
اجرایی خصوصی از استاد محمدرضا شجریان با نوای نی استاد محمد موسوی که به تازگی منتشر شده را میبینید و میشنوید. در این اجرا، شجریان اشعاری از سعدی و باباطاهر را میخواند.
کد خبر: ۱۲۱۲۸۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۸