کلیات
ضربآهنگ، ریتم یا ایقاع، به معنی توالی ضربههای آهنگ که برای موزون کردن نوای موسیقی به کار میرود. به عبارت دیگر تکرار پیدرپی یک حرکت پایدار در زمان مشخص را در موسیقی وزن یا ریتم مینامند.
ریتم
ایقاع (ریتم) (rhythm)، در لغت به معنی افکندن و در موسیقی به معنای هماهنگ ساختن آوازهاست. توالی و تناوب منظم دو امر متقابل از قبیل حرکت و سکون، صدا و سکوت، فشار و نرمش و مانند آنها که در نتیجه آن نظمی در کل اثر هنری به وجود آید.
معنای اصطلاحی
ریتم در اصطلاح ادبی، تربیب متوالی هجاهای بلند و کوتاه در یک مصراع شعر یا سطری از نثر است که نظمی در کل اثر میآفریند؛ از این نظر ایقاع از ارکان اساسی اثر ادبی، یا هنری به ویژه شعر و نثر است؛ آنچنانکه لازمه زندگی است. ضربان قلب، گردش شب و روز و... بیانگر آن است که ضرباهنگ بخشی از زندگی انسانهاست. شاعر و نویسنده از رهگذر ضرباهنگها با شوری که میآفریند و فضای مساعدی که ایجاد میکند، خواننده را در درک کلام و دریافت مفهموم یاری میبخشد.
ضرباهنگ
ضرباهنگ در شعر براساس الگوهای وزنی متداول در هر زبان به وجود میآید.
ایقاع در عروض
در واقع منظور از ایقاع در عروض همان وزن شعر است. ریتم حاصل تکرار و ترتیب الگوی وزن است.
کاربرد آگاهانه ایقاع
کاربرد دقیق و آگاهانه ایقاع میتواند در بیان مقصود و ایجاد فضای مناسبتر برای فهم ک لام مؤثر باشد؛
نمونهها
ــ بهعنوان مثال در این شعر شاعر با به کار بردن وزن پر تحرک، جنبش بهار و صدای دف و طبل را اینگونه القا میکند:
به دلم از جنبش فروردین هوس آن طرفه نگار آمد ••• بزنای مطرب بزنای مطرب که زمستان رفت و بهار آمد
(مهدی حمیدی شیرازی)
ــ شاعر دیگری با به کاربردن این بحر محزون و آرام، فضای غمانگیزی برای شعر خود پدید میآورد:
شب آمد و دلِ تنگم هوای خانه گرفت ••• دوباره گریه بیطاقتم بهانه گرفت
(هوشنگ ابتهاج)
بیان یک نکته
ذکر این نکته نیز شایان ذکر است که برای ایجاد فضای عاطفی مناسب تنها انتخاب وزن مناسب کافی نیست؛ وزن بهتنهایی عامل فضاسازی نیست؛ به عنوان مثال در شاهنامه با وجود اینکه وزن واحد است، اما لحظههای سرور و پیروزی، جنگ و پیکار، مرگ و غم و شکست و پیروزی به شیوه استادانهای پرداخته شده است؛ بهطوریکه القای عاطفی مناسب خود را دارد.
ریتم در نثر
ریتم تنها مختص به شعر نیست؛ بلکه در نثر و شعر آزاد نیز از گذر ترتیب طبیعی کلام شکل میگیرد. از شیوههای ایجاد ضرباهنگ در نثر کاربرد سجع است. از نثرهای خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی میتوان بهعنوان نثر ریتمیک نام برد. ضرباهنگ در نثر از آزادی بیشتری برخوردار است؛ زیرا لازم نیست جملههای نثر در الگوی وزنی معینی جا داده شود.
شیوههای ایجاد ضرباهنگ
نویسنده داستان و نمایشنامه از شیوههای ایجاد ضرباهنگ برای القای حرکت و سکون، غم و شادی، خشم و مهر و... استفاده میکند. از مهمترین شیوهها در نثر، آهنگ افتان و آهنگ خیزان است.
آهنگ افتان
در آهنگ افتان در هر رکن، فشار تلفظ بر هجای نخستین واقع میشود.
آهنگ خیزان
آهنگ خیزان آن است که در هر رکن فشار تلفظ بر آخرین هجا واقع میشود و در نتیجه آهنگ از کوتاهی و زیری به بلندی گرایش مییابد.
مععیارهای سنجش بلاغت
انتخاب صحیح ریتم و کاربرد مناسب ضرباهنگ، از جمله معیارهایی است که برای سنجش بلاغت به کار میرود. برای یک موضوع غمانگیز مثلاً مرثیه باید از ریتم کُند و غمگین استفاده کرد؛ درحالیکه:
نمونهها
ــ خاقانی در مرثیهای از وزن «مفعول مفاعلن فعولن» استفاده کرده که وزنی ضربی و شاد است:ای قبله جان کجات جویم ••• جانی و به جان هوات جویم
ــ و یا وقار شیرازی برای زلزلهای این شعر را با کلماتی غمانگیز، اما در وزنی شاد به کار برده و در نتیجه متهم شده که شعر او از روری عاطفه و قلبی نیست:
دل درهم و خاطر به غم و سینه به تاب است ••• شهری به خروش است و جهانی به عذاب است
ــ، اما این مرثیه از قطران تبریزی ریتم مناسب دارد:
بود محال تو را داشتن امید محالبه عالمی که نباشد هرگز بر یک حال
ــ در هر صورت ریتم تنها عامل فضاسازی نیست؛ اگرچه از مهمترین عوامل آن محسوب میشود. نمونهای از نثر خواجه عبدالله انصاری:
الهی اگر طاعت بسی ندارم، در هر دو جهان جز تو کسی ندارم
الهی تا با تو آشنا شدم از خلق جدا شدم و در هر دو
جهان شیدا شدم، نهان بود و پیدا شدم.
ریتم؛
یک سولوی گیتار کلاسیک را با اجرای اسکات ولف نوازنده گیتار کلاسیک در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۹۴۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۰۹
ریتم؛
بیچاره فرهاد قطعهای از مصطفی راغب خواننده موسیقی پاپ است. موزیک ویدیو یان قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۹۳۹۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۰۸
ریتم؛
«اسکرتسو سوئیت ارکسترال شماره 2 در سی مینور / Badinerie from Orchestral Suite in B minor BWV 1067» بخشی از سوئیت ارکسترال شماره دو اثر یوهان سباستین باخ آهنگساز آلمانی است. اجرای این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۹۳۹۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۰۷
ریتم؛
دبل باس یا کنترباس، بمترین ساز زهی در ارکستر است. یک کوارتت کنترباس را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۹۳۸۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۰۶
ریتم؛
«خاطرات الحمرا / Recuerdos de la Alhambra» قطعهای از فرانسیسکو تارگا گیتاریست و آهنگساز اسپانیایی دوره رمانتیک است. در این قطعه تکنیک ترمولو که توسط گیتاریستهای حرفهای انجام میشود به کار گرفته شده است. اجرای این قطعه را توسط الکس و وسلی پارک در قالب یک دوئت گیتار کلاسیک در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۹۳۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۰۵
ریتم؛
یک دوئت کنترباس و ماندولین را با اجرای کریس تایل ماندولینیست و ادگار مایر بیسیست را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۹۳۱۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۰۴
ریتم؛
«کنسرتو براندنبورگ شماره 4 در سل ماژور / Bach - Brandenburg Concerto No. 4 in G major BWV 1049» اثر یوهان سباستیان باخ آهنگساز و نوازنده ارگ و هارپسیکورد اهل آلمان است. اجرای این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۹۳۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۰۳
ریتم
محمدرضا شجریان استاد موسیقی کلاسیک ایرانی از یک قدرت صدای کم نظیر نه در ایران، بلکه در سطح جهان برخوردار بود. او میتوانست نت سی بالا یا سی ماژور | B major را بخواند که کمتر خوانندهای در دنیا نیز چنین توانی در حنجرهاش دارد. بررسی این توانایی فنی و توضیح استاد شجریان درباره آن را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۸۴۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۲۲
ریتم
در بخشی از گفت و گوی عادل فردوسی پور و همایون شجریان، فردوسی پور با راهنمایی نوازنده کیبورد گروه شجریان، بخشی از قطعه خوابهای طلایی اثر مشهور جواد معروفی را مینوازد. در ادامه همایون شجریان در یک دوئت به شیوهای متفاوت از سبک مرسوم، با کیبورد نمینوازد. این بخش را میبینید.
کد خبر: ۱۱۹۶۹۲۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۱۴
ریتم
همایون شجریان در جریان گفت وگو با عادل فردوسی پور به همراه گروهش، اجرای تازهای از مرغ سحر از ساختههای مرتضی نیداوود در دستگاه ماهور و بر اساس شعری از ملکالشعرای بهار را ثبت کرده است. اجرای زنده محمدرضا شجریان را که یکی از بهترین اجراهای این تصنیف است که پیشتر در تابناک شنیدهاید. این اجرای تازه همایون را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۶۹۱۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۱۴
ریتم؛
«افرای قندی / Sugar Maple» قطعهای از نوآم پیکلنی نوازنده بانجو است. اجرای این سولوی بانجو را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۶۳۰۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۰۱
ریتم
یکی از رسانههای تخصصی موسیقی که با اهالی موسیقی شوخی میکند، ویدیوی از حضور سالار عقیلی در موقعیت پرتعداد تجاری و دیگر فعالیتهای پرشمار این خواننده که سوژه جمعی شده منتشر کرده است. این شوخی با این خواننده سنتی را میبینید.
کد خبر: ۱۱۹۶۲۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۱۰
ریتم
جلال الدین تاج اصفهانی، استاد برجسته آواز ایرانی در سفری به سوریه با امام موسی صدر دیدار میکند و در همان دیدار به درخواست امام صدر چند دقیقهای آواز میخواند. تاج اصفهانی یک آواز افشار در گوشه عراق متکی بر غزلی از سعدی میخواند. سید مرتضی طباطبایی، خواهرزادۀ امام صدر که در آن دیدار حضور داشته، با ضبط کوچکی این آواز را ثبت میکند. این آواز را به همراه گفت و گوی میان این دو در پیش و پس از آوازخوانی را در تابناک میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۴۷۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۲
ریتم
اجرای یک نگهبان با آهنگی از محمد علیزاده در آخرین قسمت مسابقه موزیکال معمایی صداتو غوغا به پا کرد و در فضای مجازی به عنوان یکی از استعداهایی که به حقشان نرسیده، مورد توجه قرار گرفت. این بخش را میبینید.
کد خبر: ۱۱۹۴۴۱۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۳۱
ریتم
گروهی از خارجیها واکنشهایشان را در هنگام شنیدن قطعاتی از همایون شجریان ضبط کرده و منتشر کردهاند. برخی از آنها متاثر و برخی شاد میشوند و شگفتی حس مشترک همه آنهاست. این واکنشها را به صورت یکجا میبینید.
کد خبر: ۱۱۹۲۷۸۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۲
ریتم
غزل اشارات نظر که با مصراع نخستش «نشود فاش کسی آنچه میان من و توست» شناخته میشود، اثر هوشنگ ابتهاج را با صدای همایون شجریان که به شکل غیررسمی و سلفی خوانده و ثبت کرده را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۹۱۳۷۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۱۳
ریتم
استاد محمدرضا شجریان مهمان ویژه تلویزیون ایران برای برنامه تحویل سال نوروز 1373 بود. بخشی از حضور استاد و یک اجرای زنده را که اکنون در دسترس است، در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۶۸۵۴۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۲۹
ریتم؛
آواره قطعهای از مصطفی راغب خواننده پاپ ایرانی است. موزیک ویدیو این قطعه پاپ را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۵۸۵۷۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۲۷
ریتم؛
«سونات 47 / Sonata, Op. 47» قطعهای از آلبرتو خیناستهرا آهنگساز برجسته آرژانتینی است. مانوئل اسپیناز این قطعه را اجرا کرده که در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۵۸۵۶۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۲۶
ریتم؛
«کادنزا / Kadenza» قطعهای از تپو هاوتا آهو آهنگساز و نوازنده فنلاندی دبل باس است. اجرای این قطعه را توسط دومینیک واگنر نوازنده کنترباس در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۵۸۵۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۲۵