کلیات
جنگ عراق با ایران که در ایران با نام جنگ تحمیلی یا دفاع مقدس یا جنگ هشت ساله و در زمان صدام در عراق با نام قادسیه صدام شناخته میشود، طولانیترین جنگ متعارف در قرن بیستم میلادی و دومین جنگ طولانی این قرن پس از جنگ ویتنام بود که نزدیک به هشت سال به طول انجامید؛ جنگی با تجاوز رژیم بعث عراق به ایران آغاز شد و پس از تحمیل هزینه های سنگین به دو کشور، بدون دستاوردی برای صدام به پایان رسید.
آغاز جنگ
جنگ به صورت رسمی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ برابر ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰ آغاز شد. در این روز درگیریهای پراکنده مرزی دو کشور با یورش همزمان نیروی هوایی عراق به ده فرودگاه نظامی و غیرنظامی ایران و تهاجم نیروی زمینی این کشور در تمام مرزها به یک جنگ تمام عیار تبدیل شد هرچند مقامات عراقی معتقد بودند که جنگ از ۱۳ شهریور ۱۳۵۹ برابر با ۴ سپتامبر ۱۹۸۰ با حملات توپخانهای ایران به شهرهای مرزی عراق آغاز شدهاست.
وضعیت روابط ایران و عراق پیش از جنگ
روابط ایران و عراق از سال ۱۳۴۸ تا پیش از جنگ نیز به شدت تیره و تار بوده و پیش از انقلاب ایران ۱۰۴ مورد درگیری و جنگ بین ایران و عراق اتفاق افتاد که در برخی از آنها از جمله در درگیری ۲۱ بهمن ۱۳۵۲ صدها تن از دو طرف کشته و زخمی شدند. در سال ۱۳۵۳ ده درگیری نظامی بین ایران و عراق روی داد که در آنها هواپیماهای جنگی حضور داشتند. معروف است که محمد رضا شاه در همین سال در جواب به این سؤال که "چرا این قدر هلیکوپتر کبرا میخرید؟، پاسخ داده بود: "از همسایهام سؤال کنید که چرا این قدر تانک میخرد، من برای هر تانک عراقی یک کبرای آماده پرواز دارم".
تنش ایران و عراق بعد از انقلاب اسلامی
در زمان انقلاب ایران سه اتفاق باعث از بین رفتن توان دفاعی ایران در مقابل عراق شد. در اولین مورد ده روز قبل از سقوط نظام شاهنشاهی ایران، شاپور بختیار ۳/۵ میلیارد دلار سلاح خریداری شده از آمریکا شامل صدها هواپیما و موشک پیشرفته را بدون پس گرفتن پول پرداخت شده در برابر آنها به آمریکا پس فرستاد که باعث کاهش توان دفاعی ایران شد. در دومین مورد، بر خلاف رویکرد تقابلجویانه شاه که به دنبال ایجاد قدرت دفاعی در مقابل صدام حسین بود، پس از رویدادن انقلاب ایران، احمد مدنی، وزیر «دفاع ملی» بازرگان که مخالف هزینه در امور نظامی بود، دوره سربازی را از دو سال به یک سال کاهش داد و اندازه ارتش را نصف کرد. همچنین در یک سال اول انقلاب و علیالخصوص بعد از وقوع کودتای نوژه، بسیاری از افسران بلندپایه ارتش تصفیه شدند که باعث از بین رفتن ساختار ارتش شد. این مسائل باعث شدند که صدام به این ارزیابی برسد که بر خلاف ۱۰۴ مورد قبلی، این بار ایران توان دفاع دربرابر حملات او را نخواهد داشت و در عرض یک هفته تهران را فتح خواهد کرد. با این محاسبات، عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ برای ۱۰۵ امین بار از سال ۱۳۴۸ به ایران حمله کرد.
کلیات جنگ هشت ساله
این جنگ در نهایت پس از حدود ۸ سال در مرداد ۱۳۶۷ با قبول آتشبس از سوی دو طرف و پس از به جا گذاشتن یک میلیون نفر تلفات و ۱۱۹۰ میلیارد دلار خسارات به دو کشور خاتمه یافت.
ویژگیهای دفاع مقدس
در مورد ویژگی های دفاع مقدس به موارد زیر می توان اشاره کرد:
دفاعی بودن
بی تردید، مقدسترین جهاد، جهادی است که به عنوان دفاع از حقوق انسانی صورت گرفته باشد. در جنگ تحمیلی، رژیم بعث عراق، جنگی ناخواسته را به کشور ما تحمیل کرد و با نادیده گرفتن استقلال سرزمین ما به ایران اسلامی تجاوز کرد. از این رو، مردم غیرتمند ایران، در دفاعی مقدس، از حق خود که دفاع از استقلال سرزمین و هویت دینی ـ. ملی خود بود، دفاع کردند.
- معنویت جبهههای جنگ و دفاع مقدس
از جلوههای معنویت در دفاع مقدس، حالت تضرع، استغاثه و راز و نیاز عارفانه رزمندگان اسلام بوده است. دفاع مقدس، فرصت نمایش خالصانهترین و زیباترین مناجاتها و دعاها را پدید آورد. در کنار نماز و قرآن، دعا وسیله دیگری بود که یاد خدا را در دل رزمندگان زنده نگاه میداشت، به آنان قدرت روحی میبخشید و تحمل سختیهای نبرد را برای آنان آسانتر میساخت.
- استقامت رزمندگان و فرماندهان در نبرد
فرماندهان در سخنان خود درباره دفاع مقدس، به پایداری و مقاومت رزمندگان در عملیاتهای مختلف اشاره کردند و آن را از علتهای پیروزی لشکر اسلام برشمرده اند. سردار شهید، مهدی زین الدین، درباره مقاومت و ایستادگی و تأثیر آن در پیروزی میگوید: «تنها کسانی که در صحنه نبرد راست قامتانند که به خداوند اتکال نمایند و با توکل بر او پیش بتازند. نه در سختیها و نه در پیروزی ها، در هیچ کجا از یاد او غافل نشوند و محکم و مقاوم، چون کوه بایستند و دشمن را از پای درآورند و این صفت فقط مخصوص رزمندگان اسلام است. در هیچ کجای دنیا آن کسانی که اعتقاد به خداوند و اعتقاد به معاد روز قیامت ندارند، نمیتوانند دارای چنین مقاومت و ایستادگی باشند. رمز پیروزی صحنه نبرد، مقاومت و ایستادگی است». از ارزشهایی که رزمندگان در دفاع مقدس بدان متصف بودند، بی اعتنایی به دنیا و مظاهر آن است
- شجاعت فرماندهان در دوران دفاع مقدس
شجاعت فرماندهان، در دوران هشت سال دفاع مقدس، مثال زدنی بود. یکی از رزمندگان، از شجاعت سردار شهید مهدی باکری در عملیات فتح المبین چنین سخن میگوید: «شب عملیات، هفت ساعت راه باید میرفتیم تا به منطقه میرسیدیم و دشمن را غافل گیر میکردیم. حدود شش ساعت راه رفته بودیم که یک دفعه متوجه شدیم راه را گم کرده ایم. به شدت مضطرب شده بودیم. با چند نفر به جلو رفتیم تا راه را پیدا کنیم. من متوجه شدم یک نفر از جلو میآید. با خود گفتم حتما دشمن است. صدا کردم کیستی؟ گفت: من باکری هستم، فورا به عقب برگرد و نیروها را بیاور. شاید کسی باور نمیکرد او جلوتر از ما رفته، دشمن را دور زده و آمده بود ما را هم ببرد. بعد به ما گفت: نترسید، همه نیروهای دشمن خواب هستند».
- بزرگواری و مروّت در حال قدرت
از نمونههای بزرگواری رزمندگان در دفاع مقدس، خودداری از بمباران و گلوله باران مناطق مسکونی عراق بود. خلبانان و نیروهای توپ خانه میتوانستند مناطق مسکونی را به عنوان مقابله به مثل ناامن سازند و دشمن را با مشکلی جدی رو به رو کنند، ولی پای بندی آنان به ارزشهای اخلاقی، سبب میشد در طول هشت سال دفاع مقدس هیچ گاه از این حربه استفاده نکنند.
- بی اعتنایی به دنیا
از ارزشهایی که رزمندگان اسلام در دفاع مقدس بدان متصف بودند، بی اعتنایی به دنیا و مظاهر فریبنده آن است. رزمندگان اسلام در دوران نوجوانی و جوانی و اوان ظهور خواستههای بی شمار مادی، به همه لذتهای دل فریب دنیا پشت پا زدند و حضور در جبهه و دفاع از میهن و نظام اسلامی را برتر دیدند. بی گمان، بدون دل بریدن از دنیا و دل بستن به آخرت، رزمندگان هیچ گاه توفیق آفرینش حماسههای سترگ و ماندگار دفاع مقدس را نمییافتند.
- شهادت طلبی رزمندگان در دفاع مقدس
از عوامل پیروزی آفرین در صحنه نبرد، خطرها را به جان خریدن و به پیشواز مرگ سرخ رفتن است. ترس از مرگ و اشتیاق به زنده ماندن، با روح جنگ جویی و رزمندگی ناسازگار است. یکی از ارزشهایی که رزمندگان اسلام با تکیه بر آن توانستند پیروزیهای بزرگی را برای جبهه حق به ارمغان آورند، شهادت طلبی است. رزمندگان اسلام از آن جا که دفاع در برابر تهاجم بعثیان را مقدس میدانستند و کشته شدن در این راه را برای خود، مرگی سعادت آفرین و افتخارآمیز ارزیابی میکردند، نه تنها از دادن جان دریغ نمیورزیدند که شیفته آن بودند. شهادت طلبی رزمندگان اسلام به عنوان عامل مؤثر معنوی، از امتیازهای جبهه حق در برابر جبهه باطل بود.
از جمله پرسشهایی که درباره جنگ ایران و عراق مطرح است این است که چرا رژیم بعث عراق در ماه های پایانی جنگ نسبت به نیروی نظامی جمهوری اسلامی ایران برتری پیدا کرده بود، که با مراجعه به کتاب پرسشها و پاسخها، پاسخی به آن داده ایم.
کد خبر: ۱۰۰۲۴۱۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۶/۲۳
نبض خبر؛
عملیات کربلای 4، یکی از عملیاتهای تهاجمی نیروهای مسلح ایران در جنگ ایران و عراق بود، که در سوم تا پنجم دیماه 1365 به فرماندهی سپاه پاسداران انجام شد. ویدیوی تازه دفتر رهبر انقلاب درباره این عملیات را میبینید.
کد خبر: ۹۴۶۴۸۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۰/۰۴
وقایع اتفاقیه؛
علی شمخانی فرمانده وقت سپاه خوزستان، در اوج دوران دفاع مقدس در نماز جمعه تهران به سه خط فکری اصلی در قبال جنگ ایران و عراق اشاره میکند و با نقد دو خط، بر روی خط مقاومت مردمی با امکانات موجود تاکید میکنید. سخنرانی آتشین شمخانی را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۹۴۰۵۴۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۸
وقایع اتفاقیه؛
مهدی چمران از خلاقیتهای شهید دکتر مصطفی چمران در زمان جنگ تحمیلی میگوید. او نخستین گامهای تولید تسلیحات در ایران از جمله ساخت خمپاره 60 میلیمتری در طول یک ماه، ساخت زیردریاییهای کوچک و... را در دوران حیات برادرش در ابتدای جنگ ایران و عراق تشریح میکند. این روایت تاریخی را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۹۲۷۳۹۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۱۱
روایت تاریخی سردار علایی، بخش سوم؛
با اجرای این چهار عملیات پی در پی در سال دوم جنگ، حدود ده هزار کیلومتر مربع از سرزمینهای ایران در استان خوزستان از اشغال ارتش صدام آزاد شد. آزادسازی سرزمینهای اشغالی از طریق اجرای عملیاتهای مختلف نظامی، باعث شد تمام برنامههای رژیم عراق برای تهاجم به ایران به هم بریزد و صدام از رسیدن به اهدافش ناکام ماند. با این چهار عملیات، استعدادی در حدود نیروها یک سپاه از سه سپاه بعثی مهندم شد و به همین میزان انواع تانک، نفربر، توپخانه و دستگاههای مهندسی و خودروهای دشمن نیز به غنیمت رزمندگان اسلام درآمد.
کد خبر: ۹۲۶۰۴۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۰۴
روایت تاریخی سردار علایی، بخش دوم؛
با تدبیر و تصمیم امام خمینی، تلاش رزمندگان اسلام برای مقابله با ارتش عراق افزایش یافت. عملیات محدودی اجرا شد که قدرت طرحریزی عملیاتها را بالا برد و امکان برنامه ریزی عملیات بزرگتر را فراهم آورد. به این صورت سال اول جنگ با اطمینان از این نکته پایان یافت که ارتش عراق، قادر به پیشروی بیشتر در خاک ایران نیست و قوای ایران میتوانند دست به تهاجم بزنند و ابتکار عمل را در جبههها به دست گیرد.
کد خبر: ۹۲۵۶۳۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۰۲
روایت تاریخی سردار علایی، بخش اول؛
دولت عراق احساس میکرد، با دادن هزینه و تلفات قابل قبولی، قادر به دستیابی به اهداف استراتژیک جنگ است، ولی به نظر میرسد رژیم عراق، برخی واقعیات و حقایق را در مورد ملت ایران نادیده گرفته بود. البته آنچه دولت عراق مشاهده میکرد، بسیار متفاوت بود با آنچه بعدها در جریان مقاومت ملت ایران در برابر تهاجم و تجاوز گسترده عراق اتفاق افتاد.
کد خبر: ۹۲۵۱۸۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۶/۳۱
وقایع اتفاقیه؛
جنگ ایران و عراق بزرگترین و طولانیترین جنگ نیم قرن اخیر است که در نهایت با مقاومت رزمندگان ایران و تسلیم صدام حسین دیکتاتور عراق و پذیرش قطعنامه 598 به پایان رسید. بر اساس آخرین آمارها در جریان این نبرد عظیم، 213225 تن از مردم ایران به شهادت رسیدند که 155081 تن از ایشان در نبرد مستقیم شهید شدند. همچنین 140 ﻫﺰﺍﺭ ﺟﺎﻧﺒﺎﺯ، 320 ﻫﺰﺍﺭ ﻣﺠﺮﻭﺡ و 40 ﻫﺰﺍﺭ ﻧﻔﺮ ﺁﺯﺍﺩﻩ یادگار این نبرد تاریخی هستند. اکنون فیلمی از یکی از این رزمندگان را در تابناک میبینید که پس از عملیات و قطع دستش با روحیه غیرورآفرین میگوید: «دستم از مچ قطع شد ولی با دیگر دستم جنگیدم»
کد خبر: ۸۴۴۳۸۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۷/۲۸
پدرم در یکی از لشکرهای عراق خدمت میکرد. با اینکه محل خدمت او در منطقه الرمادی بود، در جریان فعالیتهای خود متوجه شد ارتش عراق در حال کشیدن نیروهای نظامی خود به سمت مرزهای ایران است و در همین رابطه اطلاعات قابل اطمینانی از سوی نیروهایی که در بخشهای مختلف ارتش داشت، به او انتقال مییافت. وی با نقشه از پیش طراحی شده، به همراه چند تن از دوستان خود وارد دفتر فرماندهی شد و پس از ربودن اسناد و نقشههای جنگ، آنها را به ایران منتقل کرد.
کد خبر: ۸۳۵۱۹۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۷/۰۴
مروری بر شرایط ایران پیش از وقوع جنگ تحمیلی؛ بخش سوم
به نظر من، آن روز، در تمام سطوح هیچ کس از جنگ ادراکی نداشت. البته، به یاد دارم دو سه ماه پس از جنگ، سپاه سمیناری گذاشت. من جایی نوشتم یا شفاهی گفتم که صدام با همه عراق و همه اعراب به ایران حمله کرده است، در حالی که من در خوزستان، تنها به کمک سپاه خوزستان مقابل او ایستادهام؛ یعنی سپاه تهران هم برای کمک نمیآمد و به طور قطع، ما در چنین معادلهای بازنده بودیم.
کد خبر: ۸۳۵۱۵۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۳۰
مروری بر شرایط ایران پیش از وقوع جنگ تحمیلی؛ بخش دوم
صدام خیال میکرد در دفاع از یک همسایه متجاوز زمینهای مردمی وجود دارد؛ همین تفکری که امریکا در مورد مردم عراق داشت که با گل از آنها استقبال میکنند، وی نیز چنین تصوری داشت، اما وقتی آمد و دید با گلوله از او استقبال میکنند، تحلیلش به هم خورد. او هرگز فکر نمیکرد در خرمشهر؛ در محلی که انتظار همراهی داشت، بیشترین مقاومت صورت بگیرد، این نکته درخور توجهی است!
کد خبر: ۸۳۵۱۰۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۲۹
وقایع اتفاقیه؛
درباره دوران جنک تحمیلی رژیم صدام حسین علیه ایران مستندهای فراوانی توسط مستندسازان غربی ساخته شده است که اغلب تصویر تحریف شدهای را نشان میدهد. این مستند که توسط شبکه تلویزیونی آی تی ان انگلستان تهیه شده نیز دچار اشکالاتی بود که تابناک از بازنشر بخشهای دارای تحریف صرف نظر کرد اما در مجموع نسبت به دیگر آثار نگاه جامعی نسبت به این جنگ عظیم دارد و تصویر تازهای از این نبرد بزرگ را به تماشاگر ارائه میدهد. در این ویدیو با جنگ تحمیلی از سوی عراق و مسایل نظامی آن از نزدیک آشنا میشویم؛ از تاکتیک های نظامی بکار رفته تا دلایل پیروزی ایران در این جنگ مدرن به تصویر کشیده شدهاند که شباهت هایی با جنگ جهانی اول دارند.
کد خبر: ۷۷۰۶۶۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۱/۱۴
وقایع اتفاقیه؛
در شرایطی که دولت آمریکا در سالهای اخیر و در جریان جنگ سوریه، نگران سلاح های شیمیایی شده، این کشور در اتحاد با رژیم بعث عراق، سکوت کرد. این موشن گرافی تاریخی، نگاهی به بزرگ ترین قربانی سلاح شیمیایی در طول تاریخ است.
کد خبر: ۷۶۲۲۸۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۰/۱۷
شاهکارهای آلفرد یعقوبزاده از هشت سال جنگ؛
اگر بخواهیم از عکاسی جنگ ایران و عراق سخن بگوییم، یکی از معروفترین نامها، آلفرد یعقوبزاده، عکاس مشهور ایرانی است که عکاسی را با وقایع انقلاب آغاز کرد و سپس با شروع جنگ ایران و عراق در جبهههای جنگ حاضر شد و به ثبت تصاویر جنگ پرداخت.
کد خبر: ۵۳۴۱۲۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۴/۰۷/۰۳