کلیات

سوره طلاق شصت و پنجمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء بیست و هشتم جای دارد. نام‌گذاری این سوره به نام طلاق به دلیل اشاره به احکام طلاق در بیشتر آیات این سوره است. در بخش اول سوره طلاق از كلياتى درباره احكام طلاق همراه با انذار، تهديد و بشارت سخن گفته شده و در بخش دوم به عظمت خداوند، جایگاه پیامبر(ص)، پاداش صالحان و مجازات بدكاران اشاره شده است.

باقی ماندن بر سنت رسول خدا(ص) و امان از آتش دوزخ از ثمرات تلاوت این سوره بیان شده است.

معرفی سوره

نام‌گذاری

این سوره به این مناسبت طلاق نام دارد که از نخستین آیه تا حدود دو سوم کل سوره، درباره احکام طلاق، عده طلاق و زنان مطلقه سخن می‌گوید. سوره طلاق را سوره «نساء الصغری» نیز نامیده‌اند که در مقابل سوره چهارم قرآن که نساء كبرى است، قرار دارد.

محل و ترتیب نزول

سوره طلاق جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، نود و نهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، شصت و پنجمین سوره است و در جزء ۲۸ قرآن جای دارد.

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره طلاق ۱۲ آیه، ۲۸۹ کلمه و ۱۲۰۳ حرف دارد و از نظر حجم از سوره‌‏های مفصلات و از سوره‌های نسبتا کوچک قرآن است. سوره طلاق از سوره‌های مخاطبات است که با خطاب «‌یا أَیهَا النَّبِی‌» آغاز می‌‏شوند. این سوره را در شمار سوره‌های ممتحنات نیز آورده‌اند؛^[۶] که گفته شده این سوره‌ها با سوره ممتحنه تناسب محتوایی دارند.

محتواى سوره

سوره طلاق را دربردارنده كلياتى درباره احكام طلاق به همراه اندرزها، تهديدها و بشارت‌هایی دانسته‌اند. این سوره افزون بر احکام طلاق، عده طلاق، زنان مطلقه، نفقه زنان باردارِ مطلقه و احکام رضاع، به سرنوشت جوامع و امم گذشته جهت عبرت آیندگان اشاره می‌کند. سخن از توحید، معاد، نبوت و توصیف متقین، همچنین سفارش به تقوا و توکل بر خداوند از دیگر موضوعات سوره طلاق است.

شأن نزول نخستین آیه

آیات مشهور

مفسران درباره شأن نزول و تفسیر فراز پایانی آیه دوم و فراز آغازین آیه سوم سوره طلاق که غالبا با هم خوانده می‌شود، با استناد به روایات مباحثی درباره جمع بین عبادت و تقوا از یک سو و تلاش و توکل از سوی دیگر مطرح کرده‌اند

درباره شأن نزول این دو فراز آمده است، پسر عوف بن مالک اشجعی توسط مشرکان اسیر شد. عوف نزد پیامبر(ص) برای بی‌تابی همسرش در فراق فرزندش چاره‌جویی کرد. حضرت فرمود صبر پیشه کنید و زیاد ذکر لاحَولَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللّه بگویید. آنان نیز دستور پیامبر را انجام دادند تا روزی پسرشان از غافلگیری دشمن استفاده کرد و همراه با گله گوسفندانشان فرار کرد. به همین مناسبت این دو فراز نازل شد.

مجمع البیان ذیل این آیه از پیامبر(ص) نقل کرده است که هرکس تقوا پیشه کند، خدااو را از شبهات دنیا و سختی‌های مرگ و قیامت حفظ می‌کند و با استناد به روایتی از امام صادق(ع) فرموده است: هرکس تقوا پیشه کند، خداوند به دارایی‌های او برکت می‌دهد.

در تفسیر نمونه توصیهٔ خدا به تقوا و امیدبخشی او را به این جهت دانسته است که در آیات پیش، سخن از طلاق و نگرانی از مسائل معیشتی، ممکن است سبب عدم رعایت عدالت از طرف زن و شوهر یا شاهدان شود؛ به همین دلیل امر به رعایت تقوا کرده است.

علامه طباطبایی نیز در تفسیر المیزان ذیل این دو فراز گفته است: هرکس از کارهای حرام دوری کند، خداوند راه نجاتی از تنگی‌های زندگی برای او فراهم می‌کند؛ چرا که دین خدا بر اساس فطرت انسان است و انسان را به چیزی رهنمون می‌شود که سعادت دنیا و آخرتش را تضمین می‌کند؛ بنابراین انسان مؤمن نباید بترسد که اگر تقوا پیشه کند، از زندگی خوب در این دنیا، محروم می‌شود.