کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
- در مورد مجلس شورای اسلامی بیشتر بخوانید
«پاتریک لیهی» سناتور ۸۰ ساله آمریکایی که قرار است ریاست جلسات استیضاح دونالد ترامپ را بر عهده بگیرد ناگهان از دفتر خود در کنگره آمریکا به بیمارستان منتقل شد.
کد خبر: ۱۰۳۰۵۴۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۱/۰۸
رهبر اکثریت دموکرات مجلس سنای آمریکا اعلام کرد که استیضاح دونالد ترامپ بیستم بهمن ماه جاری در این مجلس برگزار می شود.
کد خبر: ۱۰۲۹۶۷۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۱/۰۴
یاسر فلاح، درباره وضعیت استعفای قالیباف اصل توضیحاتی ارائه کرد.
کد خبر: ۱۰۲۹۲۶۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۱/۰۱
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه میکنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۱۰۲۸۰۴۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۶
رئیس جمهور فعلی آمریکا در پیامی ویدئویی گفت که مهاجمان حمله چهارشنبه گذشته به ساختمان کنگره این کشور محاکمه خواهند شد.
کد خبر: ۱۰۲۷۸۸۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۵
ارکانی، نماینده مجلس عنوان کرد: بانکها ملزم شدند که دوباره وارد بازار بورس شده و نسبت به خرید مجدد سهام از کف بازار و مردم عادی اقدام کنند تا حداقل قسمتی از این خسارتها جبران شود.
کد خبر: ۱۰۲۷۰۷۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۱
شبکه سی ان ان اعلام کرد که دونالد ترامپ رییس جمهور فعلی آمریکا در حال تعیین وکلای خود برای استیضاح احتمالی است.
کد خبر: ۱۰۲۶۹۳۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۱
نانسی پلوسی، رئیس دموکرات مجلس نمایندگان آمریکا از مطرح شدن لایحه استیضاح دونالد ترامپ در روز دوشنبه خبر داد.
کد خبر: ۱۰۲۶۷۲۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۰
حسینعلی امیری به تلاش برخی نمایندگان مجلس برای استیضاح فرهاد دژپسند واکنش نشان داد.
کد خبر: ۱۰۱۳۶۱۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۸/۱۷
نمایندگان مجلس که از ابتدای ورود خود به بهارستان تمرکز خود را روی بازار سرمایه قرار داده بودند، حالا که شاخص کل بورس به زیر یک میلیون و سیصد هزار واحد نزول کرده، قرار است فرهاد دژپسند را به مجلس بکشانند و استیضاح کنند.
کد خبر: ۱۰۱۳۰۲۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۸/۱۴
یک هفته از طرح موضوع جنجالی استیضاح رییس جمهوری توسط یکی از نمایندگان در توییتر و واکنشهای عمدتا منفی سایر پارلماننشینان به آن میگذرد. بخش عمدهای از نمایندگان مخالف این طرح معتقدند که استیضاح در اوضاع کنونی به صلاح کشور نیست و کمکی به حل مشکلات مردم نمیکند.
کد خبر: ۱۰۱۰۵۶۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۸/۰۱
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه جبهه پایداری استیضاح رییس جمهوری را در شرایط فعلی به صلاح کشور نمیداند، گفت: استیضاح رییس جمهوری در این شرایط موجب تلاطم سیاسی و شوک بازار در حوزه اقتصادی خواهد شد که فشار را بر مردم افزایش میدهد.
کد خبر: ۱۰۱۰۱۵۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۲۹
مسعود کرباسیان، وزیر پیشین اقتصاد و مدیرعامل کنونی شرکت ملی نفت ایران پشتپردههایی از استیضاح خود را افشا کرد.
کد خبر: ۱۰۰۹۶۹۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۲۷
کد خبر: ۱۰۰۸۹۴۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۲۳
مرور روزنامههای چهارشنبه شانزدهم مهرماه
اصل و حاشیه لغو جلسه سران قوا، موضع ایران در قبال جنگ قرهباغ از زبان سخنگوی دولت، احتمال برپایی بیمارستان صحرایی، رویارویی مسکو و آنکارا در میدان قرهباغ، احتمال آتنی شدن اقتصاد ایران، دادگاه محمد امامی و ۳۳ متهم دیگر، مولاوردی محاکمه شد، همسرش بازداشت! رویارویی روحانی-قالیباف و فرار مالیاتی سختتر میشود؟ از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۱۰۰۷۴۷۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۶
نایب رئیس مجلس گفت: اگر بخواهیم در خط مطالبهگری حقیقی حرکت کنیم، باید تقریباً روزانه یک وزیر را عزل کنیم، اما با توجه به اینکه نهایت تا مرداد ماه سال آینده دولت فعلی روی کار است این کار را نمیکنیم.
کد خبر: ۱۰۰۵۴۲۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۰۶
کد خبر: ۱۰۰۵۴۰۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۰۶
قطار در حال حرکت وزارت بیژن زنگنه، بار دیگر به مقابل نمایندگان مجلس رسیده؛ اما نه از طریق سؤال و استیضاح ، بلکه از مسیر سران قوا! ۱۱۴ نماینده مجلس شورای اسلامی نامهای به سران سه قوه نوشتهاند و در این نامه بیان کردهاند که هدفشان از نوشتن این نامه ۵ بندی، تذکر به سران ۳ قوه است و «ادامه حضور بیژن زنگنه در مسند وزارت نفت خلاف منافع و مصالح ملت و کشور است.»
کد خبر: ۹۹۸۱۰۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۶/۰۱
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس با بیان اینکه نمایندگان مقابل «برجام فوتبالی» خواهند ایستاد، گفت: استیضاح وزیر ورزش و جوانان با ۱۵ امضاء در مجلس کلید خورد.
کد خبر: ۹۹۷۷۹۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۵/۳۰
بازتاب
احساس میشود رای فیفا قبل از اینکه حقوقی باشد، جریانات سیاسی در آن حاکم بوده است. درخواست تجدید نظر داریم و آن را به صورت جدی پیگیری خواهیم کرد.
کد خبر: ۹۹۷۶۷۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۵/۲۹