کلیات
ضربآهنگ، ریتم یا ایقاع، به معنی توالی ضربههای آهنگ که برای موزون کردن نوای موسیقی به کار میرود. به عبارت دیگر تکرار پیدرپی یک حرکت پایدار در زمان مشخص را در موسیقی وزن یا ریتم مینامند.
ریتم
ایقاع (ریتم) (rhythm)، در لغت به معنی افکندن و در موسیقی به معنای هماهنگ ساختن آوازهاست. توالی و تناوب منظم دو امر متقابل از قبیل حرکت و سکون، صدا و سکوت، فشار و نرمش و مانند آنها که در نتیجه آن نظمی در کل اثر هنری به وجود آید.
معنای اصطلاحی
ریتم در اصطلاح ادبی، تربیب متوالی هجاهای بلند و کوتاه در یک مصراع شعر یا سطری از نثر است که نظمی در کل اثر میآفریند؛ از این نظر ایقاع از ارکان اساسی اثر ادبی، یا هنری به ویژه شعر و نثر است؛ آنچنانکه لازمه زندگی است. ضربان قلب، گردش شب و روز و... بیانگر آن است که ضرباهنگ بخشی از زندگی انسانهاست. شاعر و نویسنده از رهگذر ضرباهنگها با شوری که میآفریند و فضای مساعدی که ایجاد میکند، خواننده را در درک کلام و دریافت مفهموم یاری میبخشد.
ضرباهنگ
ضرباهنگ در شعر براساس الگوهای وزنی متداول در هر زبان به وجود میآید.
ایقاع در عروض
در واقع منظور از ایقاع در عروض همان وزن شعر است. ریتم حاصل تکرار و ترتیب الگوی وزن است.
کاربرد آگاهانه ایقاع
کاربرد دقیق و آگاهانه ایقاع میتواند در بیان مقصود و ایجاد فضای مناسبتر برای فهم ک لام مؤثر باشد؛
نمونهها
ــ بهعنوان مثال در این شعر شاعر با به کار بردن وزن پر تحرک، جنبش بهار و صدای دف و طبل را اینگونه القا میکند:
به دلم از جنبش فروردین هوس آن طرفه نگار آمد ••• بزنای مطرب بزنای مطرب که زمستان رفت و بهار آمد
(مهدی حمیدی شیرازی)
ــ شاعر دیگری با به کاربردن این بحر محزون و آرام، فضای غمانگیزی برای شعر خود پدید میآورد:
شب آمد و دلِ تنگم هوای خانه گرفت ••• دوباره گریه بیطاقتم بهانه گرفت
(هوشنگ ابتهاج)
بیان یک نکته
ذکر این نکته نیز شایان ذکر است که برای ایجاد فضای عاطفی مناسب تنها انتخاب وزن مناسب کافی نیست؛ وزن بهتنهایی عامل فضاسازی نیست؛ به عنوان مثال در شاهنامه با وجود اینکه وزن واحد است، اما لحظههای سرور و پیروزی، جنگ و پیکار، مرگ و غم و شکست و پیروزی به شیوه استادانهای پرداخته شده است؛ بهطوریکه القای عاطفی مناسب خود را دارد.
ریتم در نثر
ریتم تنها مختص به شعر نیست؛ بلکه در نثر و شعر آزاد نیز از گذر ترتیب طبیعی کلام شکل میگیرد. از شیوههای ایجاد ضرباهنگ در نثر کاربرد سجع است. از نثرهای خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی میتوان بهعنوان نثر ریتمیک نام برد. ضرباهنگ در نثر از آزادی بیشتری برخوردار است؛ زیرا لازم نیست جملههای نثر در الگوی وزنی معینی جا داده شود.
شیوههای ایجاد ضرباهنگ
نویسنده داستان و نمایشنامه از شیوههای ایجاد ضرباهنگ برای القای حرکت و سکون، غم و شادی، خشم و مهر و... استفاده میکند. از مهمترین شیوهها در نثر، آهنگ افتان و آهنگ خیزان است.
آهنگ افتان
در آهنگ افتان در هر رکن، فشار تلفظ بر هجای نخستین واقع میشود.
آهنگ خیزان
آهنگ خیزان آن است که در هر رکن فشار تلفظ بر آخرین هجا واقع میشود و در نتیجه آهنگ از کوتاهی و زیری به بلندی گرایش مییابد.
مععیارهای سنجش بلاغت
انتخاب صحیح ریتم و کاربرد مناسب ضرباهنگ، از جمله معیارهایی است که برای سنجش بلاغت به کار میرود. برای یک موضوع غمانگیز مثلاً مرثیه باید از ریتم کُند و غمگین استفاده کرد؛ درحالیکه:
نمونهها
ــ خاقانی در مرثیهای از وزن «مفعول مفاعلن فعولن» استفاده کرده که وزنی ضربی و شاد است:ای قبله جان کجات جویم ••• جانی و به جان هوات جویم
ــ و یا وقار شیرازی برای زلزلهای این شعر را با کلماتی غمانگیز، اما در وزنی شاد به کار برده و در نتیجه متهم شده که شعر او از روری عاطفه و قلبی نیست:
دل درهم و خاطر به غم و سینه به تاب است ••• شهری به خروش است و جهانی به عذاب است
ــ، اما این مرثیه از قطران تبریزی ریتم مناسب دارد:
بود محال تو را داشتن امید محالبه عالمی که نباشد هرگز بر یک حال
ــ در هر صورت ریتم تنها عامل فضاسازی نیست؛ اگرچه از مهمترین عوامل آن محسوب میشود. نمونهای از نثر خواجه عبدالله انصاری:
الهی اگر طاعت بسی ندارم، در هر دو جهان جز تو کسی ندارم
الهی تا با تو آشنا شدم از خلق جدا شدم و در هر دو
جهان شیدا شدم، نهان بود و پیدا شدم.
ریتم
رویا قطعهای از مصطفی راغب خواننده پاپ است. اجرای این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۹۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۴
ریتم؛
«کنسرتو در ر مینور / Concerto in D minor BWV 596» قطعهای از یوهان سباستیان باخ آهنگساز و نوازنده ارگ و هارپسیکورد اهل آلمان است. اجرای این قطعه موسیقی را با اجرای لئو ون دوسلار نوازنده ارگ بادی در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۹۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۳
ریتم؛
در هوای تو قطعهای از علیرضا افتخاری با تکیه بر ترانهای از قیصر امین پور است که در آلبوم نیلوفرانه منتشر شد. اجرای زنده این قطعه را با همراهی ارکستر ملی ایران به رهبری فریدون شهبازیان در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۹۱۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۲
ریتم؛
«اوله تورنتو / Olé Toronto» قطعهای از فرر فران موزیسن و آهنگساز اسپانیایی است که برای ادای احترام به دوستش جولیان ملرو تورنتو ساخته است. اجرای این قطعه را توسط ارکستر سمفونیک آلخمسی اسپانیا در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۹۱۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۱
ریتم؛
«با ملایمت / Tendrement» قطعهای از اریک ساتی آهنگساز فرانسوی است. اسکات موریس و ریک نویس این قطعه موسیقی را در قالب در یک دوئت گیتار و فلوت اجرا کردهاند که در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۹۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۰
ریتم
اجرایی خصوصی از استاد محمدرضا شجریان با نوای نی استاد محمد موسوی که به تازگی منتشر شده را میبینید و میشنوید. در این اجرا، شجریان اشعاری از سعدی و باباطاهر را میخواند.
کد خبر: ۱۲۱۲۸۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۸
ریتم؛
«ساکن شبه جزیره ایبری / Iberique Peninsulaire» قطعهای از فرانسوا راباث آهنگساز اهل سوریه است. این موزیسن سوری این قطعه را برای سولو دبل باس نوشته که با اجرای دومینیک واگنر نوازنده کنترباس در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۱۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۹
ریتم؛
«کنسرتو در لامینور برای هارپسیکورد / Concerto in A minor BWV 1065» اثر یوهان سباستیان باخ آهنگساز و نوازنده ارگ و هارپسیکورد اهل آلمان است. اجرای این قطعه را در قالب یک «نونت / Nonet» یا نه نوازی مرکب از کنترباس، ویولنسل، سه ویولن و چهار هارپسیکورد در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۱۰۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۸
ریتم؛
پیچک قطعهای از مصطفی راغب خواننده موسیقی پاپ است. اجرای این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۰۹۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۷
ریتم؛
«درون سبز / Inside Green» قطعهای از تارو وایاما آهنگساز و نوازنده گیتار کلاسیک است. اجرای این قطعه را در قالب یک تریو با اجرای تارو وایاما و توماس فاستر نوازندگان گیتار و دیوید روئیست نوازنده ویولن در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۲۰۸۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۶
ریتم
گروهی از زنان بازیگر سینمای ایران، از جمله الهام حمیدی، مریم کاویانی، نسیم ادبی، حدیث فولادوند و... با حضور و انتشار در یک ویدیوی متفاوت درباره شب یلدا، به اجرای قطعه ایران جوان استاد شهرام ناظری با زبان اشاره پرداختند. این اجرای زیبا را میبینید.
کد خبر: ۱۲۱۱۴۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۳۰
ریتم
علی طولابی خواننده نوجوان اجرای منحصر به فردی در ویژه برنامه شب یلدا داشته است. این اجرای فوق العاده را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۱۲۳۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۲۹
ریتم؛
«اتود شماره 1 / Etude no. 1» قطعهای از مایکل لوکارلی آهنگساز و نوازنده گیتار کلاسیک است. اجرای این قطعه را توسط او در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۰۴۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۵
ریتم؛
«گربه وحشی یا ال گاتو مونتس / El Gato Montés» یک اپرای سه پردهای ساخته مانوئل پنلا آهنگساز اسپانیایی است. این قطعه را با اجرای ارکستر سمفونیک آلخمسی اسپانیا در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۰۴۷۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۳۰
ریتم؛
«آسیابان و جویبار / Der Müller und der Bach» قطعه نوزدهم از مجموعه بیست قطعهای از «میلر زیبا / Die Schöne Müllerin» اثر فرانتس شوبرت است. اجرای این قطعه را توسط دومینیک واگنر، نوازنده دبل باس و کان کاکمور، نوازنده پیانو در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۰۴۷۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۱
ریتم؛
یک سولو گیتار کلاسیک را با اجرای فابریچیو ماتوس نوازنده برزیلی گیتار کلاسیک در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۰۴۶۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۲۹
ریتم؛
هوای عشق قطعهای از مصطفی راغب خواننده پاپ است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۱۰۴۴۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۲۸
ریتم
زجل شکلی سنتی از شعر استروفیکی شفاهی است که در گویش محاورهای بیان میشود. در حالی که شواهد کمی از منشأ دقیق زجال وجود دارد، اولین شاعر زجال ثبت شده، شاعر ابن قزمان اندلسی بود که از 1078 تا 1160 میزیست. زجل و موشح یا تواشیح موروها -مسلمان اسپانیایی- که در قرن سیزدهم و چهاردهم از اسپانیا گریختند، به مصر و شرق مدیترانه آورده شد و تاکنون یکی از سبکهای مورد علاقه اعراب به خصوص در کشورهایی چون سوریه و لبنان است. در سالهای اخیر برخی از زجل خوانیهای مشهور معاصر، با سبکهای غربی موسیقی نظیر هیپ هاپ میکس شده که به شدت مورد توجه قرار گرفته است. چند میکس پرمخاطب را یک جا در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۹۹۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۲۲
ریتم
یک دختر نوازنده که از قضا از ناحیه مچ دست دچار معلولیت و نقص عضو است، با هنرش در تار نوازی، همه را انگشت به دهان گذاشت. مهارت نوازنده زن را میبینید.
کد خبر: ۱۲۰۹۲۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۹
ریتم؛
«کُر / cor» یا «هورن / horn» یا «فرنچ هورن /French horn» یکی از سازهای بادی برنجی است که در فرانسه از روی شیپور شکار ساخته شده است. یک سولوی هورن را با اجرای لوئیس کاپالدی در «تابناک» میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۰۷۸۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۸