کلیات

شهرستان سوادکوه یکی از شهرستان‌های استان مازندران در شمال ایران و زادگاه رضاشاه پهلوی است که در ناحیه البرز مرکزی و در مجاورت استان سمنان قرار گرفته‌است. شهرستان سوادکوه از سمت شمال به شهرستان سوادکوه شمالی و شهرستان قائمشهر، از سمت جنوب به شهرستان فیروزکوه در استان تهران و شهرستان مهدیشهر در استان سمنان، از سمت غرب بهشهرستان بابل و از سمت شرق به شهرستان ساری و ارتفاعات دودانگه و دهستان چاشم در شهرستان مهدیشهر محدود است. جمعیت این شهرستان طبق سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، به حدود ۷۰٬۰۰۰ نفر می‌رسد. مساحت آن به ۲۰۷۸ کیلومتر مربع‌ می‌رسد. این شهرستان با ترا کم نسبی جمعیت ۹/۳۲ نفر در هر کیلومتر مربع مساحت، در فصل سرما دارای یکی از پائین‌ترین میانگین در سطح شهرستان‌های استان مازندران است.

تقسیمات کشوری

شهرستان سوادکوه از دو بخش به نام‌های بخش مرکزی،  زیراب و از چهار شهر به نام‌های ۱-پل سفید ۲- زیراب ۳-آلاشت و ۴-شیرگاه (سوادکوه شمالی)، تشکیل شده‌است. این شهرستان در مجموع از شش دهستان بنام‌های سرخ‌گرجی‌محله با بیست آبادی، کردآباد، راستوپی با ۶۹ آبادی، ولوپی با ۵۲ آبادی، کسلیان با ۱۷ آبادی تشکیل شده‌است.

اقلیم

شهرستان سوادکوه در یک دره وسیع طولانی و در دامنه‌های شمالی رشته کوه‌های البرز مرکزی واقع شده‌است. حوزه کلی این ناحیه از منتهی‌الیه جلگه‌های جنوبی، و ۳۰ کیلومتری دریای خزر آغاز ده و با شیب بسیار تند به سوی جنوب کشیده می‌شود. پوشش ارتفاعات تا بلندی ۲۰۰۰ متری سرسبز و جنگلی و از آن به بعد مرتعی، خشک با آب و هوای سردسیری می‌باشد.
جهت شرقی و غربی این ارتفاعات به موازات سواحل دریای خزر مانع و سد بزرگ برای تبادل جریان‌های جوی بین این دریا و فلات مرکزی یاران بوده و جریان‌های غربی به همراه ابر‌های باران‌آور که از غرب اروپا به ایران می‌رسند در کنار دیواره‌های ستبر و غول پیکر این کوهستان محبوس شده و باعث ریزش برف و باران فراوان و سودمند می‌شوند. واحد مرکزی این رشته کوه‌ها در سوادکوه قرار دارد. ارتفاعات و تپه ماهور‌هایی که از جنوب به شمال کشیده شده‌اند به سرعت بلندی خود را از دست می‌دهند و به جلگه مازندران و بر حاشیه جنوبی شهرستان قائم شهر منتهی می‌شوند. آبادی‌های فراوانی نیز در دل این ارتفاعات قرار داشته و در سطح شهرستان پراکنده‌اند.
دهستان راستوپی از مجموعه کوه‌هایی تشکیل شده که بلندترین نقطه آن به نام قله اتابک، ۳۲۷۱ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. حوزه ارتفاعات و دره‌های شفلین نیز منطقه ولوپی را تشکیل می‌دهند که ارتفاع آن‌ها از جنوب به شمال و متمایل به شرق کاسته شده و بلندترین نقطه این ناحیه نیز ۳۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. شهر آلاشت در ارتفاع ۱۸۰۰ متری شیب شرقی این ناحیه واقع شده‌است.
اختلاف ارتفاع زیاد در فواصل اندک و بالا بودن میانگین شیب زمین سبب شده‌است که آب و هوا و پوشش گیاهی سوادکوه بشکل بسیار متنوع و متفاوتی جلوه گر شود.
بارش در ارتفاعات این شهرستان به صورت برف در نواحی کم ارتفاع شمالی به صورت باران می‌باشد.
نواحی قشلاقی ان در ارتفاع ۲۰۰ الی ۷۵۰ متر و ارتفاع بالا از ۱۷۰۰ متری تا نواحی ییلاقی و مراتع، کاملاً متمایز از یکدیگرند. مراتع این ناحیه از بهترین و غنی‌ترین انواع در سطح کشور به‌شمار می‌روند.

اقتصاد و فرهنگ

در گذشته‌ای نه چندان دور مراتع غنی این منطقه منبع درآمد ساکنین آن بود. مردم این ناحیه اکنون نیز به علت شرائط مناسب اقلیمی به کار دامپروری و پرورش انواع دام اشتغال دارند. تا قبل از ملی شدن مراتع و اصلاحات ارضی سواد کوه جزء یکی از مهم‌ترین تأمین‌کننده مواد لبنی و گوشتی بازار تهران و مازندران به‌شمار می‌رفت.
در حال حاضر نیز سوادکوه به عنوان یک از قطب‌های دامپروری استان مازندران مطرح بوده و یکی از بهترین نژاد گوسفند زل در این ناحیه پرورش یافته و نگهداری می‌شوند.
بعلت کوهستانی بودن منطقه کشاورزی در این شهرستان از رونق چندانی برخوردار نیست و در نواحی جنوبی آن کشت گندم، جو و ارزان در گذشته مرسوم بود. کشت و کار در نواحی جلگه‌ای شمال آن و در حومه شهر شیرگاه دارای رونق بیشتری است و برنج کاری قسمت اصلی تأمین معاش و گردش امورات اقتصادی آن به‌شمار می‌رود. در اوایل قرن چهاردهم سنتی با کشف منابع عظیم زغال سنگ، در این ناحیه، البرز مرکزی، بسیاری از بومیان این منطقه در این بخش مشغول بکار شده و کار در معادن و امور جنبی آن چهره اقتصادی سوادکوه را دگرگون نمود.
علاوه بر ذخائر عظیم زغال سنگ، منابع معدنی دیگر مانند فلورین و سیلیس نیز از در آمد‌های اقتصادی این ناحیه به‌شمار می‌رود و عده کثیری نیز در خدمات مربوط به راه‌آهن دولتی کشور اشتغال دارند.
جنگل‌های سوادکوه، نیز نقش اندکی در امورات اقتصادی ناحیه دارند. این شهرستان دارای ۱٬۰۵۰٬۰۰۰هکتار جنگل‌آباد و مرغوب، ۱۶۰٬۰۰۰ هکتار جنگل نامناسب و ۱۰۸٬۰۰۰ هکتار مرتع می‌باشد.
از نظر سوابق فرهنگی نیز منطقه سوادکوه دارای پیشینه‌ای بسیار روشن در ایران بوده و شخصیت‌های بزرگی را در علوم مختلف به جامعه علمی کشور تقدیم کرده‌است. در حال حاضر نیز ساکنین این شهرستان از فرهنگ اصیل، سنتی و بسیار غنی برخوردارند که در رفتار اجتماعی آنان نیز نمود یافته‌است. وسعت فراوان و شرائط سخت اقلیمی و طبیعی باعث گردیده که در خصوص احداث اماکن فرهنگی و آموزش عالی که سوادکوه به جایگاه واقعی خود دست پیدا نکند، ولی با روند مثبت موجود در حال توسعه می‌باشد.

گویش

بومیان سوادکوه گویش و زبان طبری یا همان زبان مازندرانی را با لهجه خاصی تکلم می‌کنند. شایان ذکر است که بیشتر واژه‌های زبان طبری به دلیل نفوذ زبان‌های دیگر در استان مازندران فراموش شده، ولی در سوادکوه از اصالت بیشتری برخوردار بوده و کمتر دچار صدمه گردیده‌است.
در گذشته‌های دور زبان پهلوی در این ناحیه رایج بود و تا قرن پنجم هجری قمری نیز مردم این دیار با زبان پهلوی گفتگو می‌کردند و دیرتر از نقاط دیگر ایران تحت نفوذ زبان و فرهنگ بیگانه قرار گرفتند.

آداب و رسوم

تا چند دهه قبل آداب و رسوم سنتی که از دوران باستان به یادگار مانده بود در سوادکوه رواج داشت اکنون بسیاری از آن‌ها به خاطر رسوخ تفکرات خاص شهرنشینی به فراموشی سپرده شده و نسبت‌های بر جای مانده نیز دچار تغییرات اساسی گردیده‌است.
مردم منطقه سوادکوه مانند دیگر مناطق مازندران آئین‌های سنتی و مذهبی ماه مبارک رمضان، عید فطر، قربان و غدیر خم و جشن‌های میلاد ائمه به همراه سوگواری خاص ماه محرم و آئین‌های ملی عید نوروز، شب یلدا را بر پا می‌دارند.
از دیگر سنت‌های زیبا و نیکوی قدیمی شب‌نشینی است که توأم با بیان حکایات و اساطیر قدیم می‌باشد. در این دور هم‌نشینی‌ها تنقلات و شیرینی‌های سنتی مانند پشت زیک، ماکلمه و نان کتی نیز تهیه و استفاده می‌شود و تا میهمان قندان را برنگرداند، میزبان دادن چای را قطع نمی‌کند.
باور‌های خرافی مثل زوزه شغال، بانگ مرغ، دیدن زن در شروع مسافرت بر سر راه و... نیز وجود داشت و اکنون نیز به ندرت دیده می‌شود. در آئین سنتی ۲۶ عید ماه که هر ساله در پایان ماه تیر برگزار می‌شود اهالی بیاد در گذشتگان و نیاکان خود در کنار مزار آن‌ها به مرثیه خوانی، پذیرای و برپائی ورزش‌های سنتی اهتمام می‌ورزند. از رسوم جالب دیگر منطقه،  مراسم پنو‌ می‌باشد که خاص دامداران و دامپروران بوده و بیشتر در زمان انتقال دام‌ها به نواحی ییلاقی و ارتفاعات اجرا می‌شود.
مراسم نوروز خوانی در ماه پایانی زمستان و در آستانه عید نوروز شبانان و چوپانان مناطق ییلاقی شب هنگام با کوبیدن درب منازل آغاز بهار و پایان زمستان را بشارت می‌دهند. علاوه برآن با تکان دادن زنگوله و ایجاد سر و صدا وارد روستا‌ها می‌شوند و با آهنگ و آوئی ویژه شعر می‌خوانند و از صاحب خانه مژدگانی طلب می‌کنند. زنان کدبانو مژدگانی دادن را نیک پنداشته و از شگون‌های خوب می‌دانند. در برخی از اوقات نوروزی خوان یک کیسه کوچک را به سر یک طناب کوتاه می‌بندند و آن را به داخل منازل انداخته و صاحب خانه پس از پرکردن کیسه از پول یا شیرینی، تخم مرغ، قند، چای و آن را به نوروزی خوان برمی‌گرداند.

• در مورد استان مازندران بیشتر بخوانید