رکوردشکنی نقدینگی در بستر نظام معیوب بانکی/ ۶۰ درصد دارایی بانک‌ها غیرواقعی است/ سه راهکار برای جلوگیری از رشد نقدینگی/ چرا مردم «شبه پول» را به «پول» تبدیل می‌کنند؟

رشد نقدینگی در سال های اخیر باعث شد تا رهبر انقلاب در دو دیداری که با اعضای هیات دولت در سال گذشته داشتند در مورد این رشد، هشدارهایی را بدهند.

به گزارش «تابناک اقتصادی»؛ رهبر انقلاب در ۲۴ تیر ماه ۱۳۹۷ در دیدار با اعضای هیات دولت فرمودند: این نقدینگی نعمت بزرگی بود، الان یک بلای بزرگی است، واقعاً یک چیز خیلی خطرناکی است. این رقم نقدینگی خیلی رقم فوق العاده‌ای است، هم رقمش خیلی بالاست، هم رشدش زیاد است؛ ۱۵۰۰ هزار میلیارد یک چیز افسانه‌ای است.

رهبر انقلاب در دیدار دوم خود با اعضای هیات دولت در هفتم شهریور ماه ۱۳۹۷ با تأکید بر امکان مهار نقدینگی افزودند: نقدینگی سرگردان به هر سو که برود (سکه، ارز، مسکن یا هر زمینه‌ی دیگر) ویرانگر خواهد بود و باید مجموعه‌ای تمام وقت، فعال و جهادی، مسئول کنترل و مدیریت آن شود.

به رغم این صحبت‌های رهبری گویا نقدینگی در اقتصاد کشور همچنان در حال رشد است و بنا بر آخرین آمار منتشره از سوی بانک مرکزی، نقدینگی در آذر ماه سال جاری به ۲۲۶۲ هزار میلیارد تومان رسیده است که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته رشد ۲۸.۲ درصدی و در مقایسه با اسفندماه سال گذشته رشد ۲۰.۲ درصدی داشته است.

نقدینگی ۴.۵ برابر تولید ناخالص داخلی شد!

همان گونه که عنوان شد، رقم نقدینگی در آذرماه سال جاری به ۲۲۶۲ هزار میلیارد تومان رسیده است. این در حالی است که طبق آخرین آمار مرکز آمار ایران میزان تولید ناخالص داخلی کشور با احتساب نفت، در آذر ماه سال جاری حدود ۵۰۰ هزار میلیارد تومان گزارش شده است؛ بنابراین، می‌توان گفت که میزان نقدینگی تا پایان آذر ماه سال جاری حدود ۴.۵ برابر تولید ناخالص داخلی بوده است.

این بیشتر بودن حجم نقدینگی از تولید ناخالص داخلی کشور آن هم به میزان ۴.۵ برابر، خود باعث دامن زدن به نرخ‌های تورم بیش از ۲۰ درصد شده است که در این سال‌ها تجربه کرده ایم.

سهم پول از نقدینگی رکورد زد

نقدینگی خود از دو جزء پول و شبه پول تشکیل شده است. پول شامل سپرده‌های دیداری بخش غیردولتی نزد بانک‌ها و اسکناس و مسکوک در دست اشخاص می‌باشد و شبه پول شامل سپرده‌های سرمایه گذاری مدت دار، قرض الحسنه پس انداز و سپرده‌های متفرقه است.

در دو سال گذشته سهم پول از نقدینگی در حال رشد بوده است، به گونه ای که در آذرماه سال جاری سهم «پول» از نقدینگی با ثبت رقم ۱/ ۱۶ درصدی رکورد جدیدی را به نام خود به ثبت رساند. رخدادی که تاییدکننده این موضوع است که درجه سیالیت نقدینگی در پایان آذر ماه افزایش یافته است.

با این آمارها، پرسش اول این است که چرا علیرغم تلاش‌های بانک مرکزی در یک سال گذشته از جمله تبدیل نرخ سود کوتاه مدت از روزشمار به ماه شمار، همچنان نقدینگی در حال رشد است؟

پرسش دوم این که چرا سهم پول از نقدینگی در حال رشد است و چه راهکاری می‌توان برای جلوگیری از ادامه این روند ارائه کرد؟

نظام بانکی، موتور رشد نقدینگی است

وحید شقاقی شهری، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی و کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با خبرنگار تابناک اقتصادی با اشاره به اینکه ریشه رشد نقدینگی به نظام معیوب بانکی بازمی‌گردد، گفت: یک زمانی دولت با کسری بودجه مواجه می‌شد و بانک مرکزی مجبور بود برای جبران این کسری بودجه دولت پول چاپ کند. این چاپ پول به رشد نقدینگی منجر می‌شد؛ بنابراین، ریشه رشد نقدینگی یک زمانی استقراض از بانک مرکزی و عرضه پول پرقدرت از سوی بانک مرکزی بود. اما از حدود ۱۵ سال پیش عملکرد نامطلوب نظام بانکی موجب ایجاد ناترازی بسیار بالایی بین دارایی‌ها و بدهی‌های آن‌ها شد و همین عاملی برای خلق نقدینگی شد.

شقاقی شهری ادامه داد: هم اکنون بین ۴۰ تا ۶۰ درصد دارایی‌های بانک‌ها موهومی و غیرواقعی است. وی افزود: دلیل این موهومی و غیرواقعی بودن طرف دارایی‌ها این است که بانک‌ها تسهیلاتی پرداخت کرده اند که بازگشتی نداشته و بابت این تسهیلات هم وثیقه کافی نگرفته اند، ولی مدیریت بانک‌ها این عدم بازگشت تسهیلات را در مطالبات معوق وارد نکرده و دوباره به این افراد تسهیلات مجددی پرداخت نموده است تا عملکرد خود را نزد سهامداران و بانک مرکزی خوب جلوه دهند.

این کارشناس مسائل اقتصادی افزود: هنگامی که ناترازی ایجاد می‌شود، نظام بانکی برای آنکه بتواند به حیات خود ادامه دهد، شروع به خلق نقدینگی بی ضابطه می‌کند و هنگامی که این نقدینگی را خلق کرد باید در سمت بدهی‌ها اقدام به جذب سپرده کند. راهکار جذب سپرده نیز افزایش نرخ سود بانکی است و بنابراین یک جنگ افزایش نرخ سود بانکی راه می‌افتد. شقاقی شهری گفت: این حرکت بانک‌ها به مثابه کسی می‌ماند که در حساب خود پول ندارد و چک می‌کشد و برای اینکه جای چک را پر کند استقراض می‌کند!

راهکار جلوگیری از رشد نقدینگی چیست؟

این استاد دانشگاه خوارزمی با اشاره به اینکه ریشه خلق نقدینگی به ناترازی نظام بانکی بازمی‌گردد، گفت: راهکار جلوگیری از رشد نقدینگی این است که اولاً باید برای بانک‌های بد، بانک‌هایی که ترازنامه‌های آن‌ها وضعیت مساعدی ندارند، محدودیت قرار دهند و اجازه خلق نقدینگی به آن‌ها داده نشود، ثانیاً اجازه اضافه برداشت به بانک‌ها از بانک مرکزی داده نشود و بانک‌ها به سمت بازار‌های بین بانکی هدایت شوند و در این بازار بین بانکی بیشتر از اوراق یعنی همین عملیات بازار باز استفاده شود و ثالثاً نظارت‌های بانک مرکزی بر بانک‌ها افزایش یابد تا آن‌ها بی ضابطه و بدون کنترل اعتبار خلق نکنند و اگر هم قصد خلق اعتبار را دارند، این خلق اعتبار و پرداخت تسهیلات برای بخش‌هایی انجام شود که بازگشت پذیرند و این خلق اعتبار بر دارایی‌های منجمد نیفزاید. به هر حال، در یک جا‌هایی نیز بانک مرکزی مجبور است برای بانک‌های بد حد اعتبار تعیین کند تا ترازنامه‌های آن‌ها را سالم سازی کند.

چرا سهم پول از نقدینگی رشد داشته و راهکار جلوگیری از این رشد سهم چیست؟

شقاقی شهری در پاسخ به این پرسش به خبرنگار تابناک اقتصادی گفت: دلیل اینکه سهم پول از نقدینگی در سال‌های اخیر بیشتر شده این است که سودآوری بازار‌های موازی از بانک‌ها بیشتر شده است؛ بنابراین مردم ترجیح می‌دهند شبه پول را به پول تبدیل کنند تا سیالت آن را افزایش دهند. این تبدیل شبه پول به پول برای بانک‌ها بسیار خطرناک است، چون عمده برنامه ریزی بانک‌ها بر پایه شبه پول است.

وی افزود: تا زمانی که جلوی بازار‌های غیرمولد و سوداگرانه گرفته نشود، این سهم پول از نقدینگی افزایش خواهد یافت و روند تبدیل شبه پول به پول صعودی خواهد بود؛ بنابراین، هر چقدر دولت بتواند جلوی بازار‌های سوداگرانه را با ابزار‌های سلبی از جمله مالیات ستانی بگیرد این موضوع خواهد توانست به کاهش سهم پول از نقدینگی کمک کند.