آیا واقعا می‌توان به INSTEX امیدوار بود؟ /آیا حقیقتاً در این چهل سال پیشرفت کرده‌ایم؟ /سازوکار جدید اروپایی را سیاه و سفید نبینیم

هدف انقلاب چه بود؟ چانه‌زنی دولت و کارگران بر سر افزایش حقوق، واکنش‌ها به لغو سخنرانی لاریجانی در کرج، گلایه ظریف از خنجر زدن‌های داخلی ها، بدون داشتن مشکل طلاق ممنوع، پوپولیسم و پولشویی میراث احمدی نژاد، استقبال بخش خصوصی از «اینستکس»، پشتیبانی مجدد ایران از دولت قانونی ونزوئلا، جولان جوانان در جشنواره فجر، مالیات علیه سوداگران در دستور کار دولت، خندوانه تهدید، قهر یا پایان؟، تراکنش‌های بانکی در تور بانک مرکزی و درخشش معنادار ارتش در چهل سال اخیر، از مواردی است که موضوع گزارش‌های خبری و تحلیلی روزنامه‌های امروز شده است.

به گزارش «تابناک»؛ روزنامه‌های امروز یکشنبه چهاردهم بهمن ماه در حالی چاپ و منتشر شدند که موضوع کانال تجاری INSTEX و نقد و بررسی‌ها پیرامون آن برای دومین روز در روزنامه‌های امروز برجسته شد. تیتر‌هایی همچون استقبال بخش خصوصی از INSTEX و «اینستکس» تکرار آرزوی ترامپ است؛ تکلیف مجمع روشن شد، دو رویکرد روزنامه‌های دو جریان سیاسی عمده به اینستکس است. ماجرای لغو سخنرانی علی لاریجانی در کرج و حواشی آن در کنار موضوعاتی همچون حمایت روحانی از دولت قانونی ونزوئلا و یادداشت‌ها و مقالاتی درباره چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی نیز در روزنامه‌های امروز مورد توجه قرار گرفته است.

در ادامه تعدادی از یادداشت‌ها و سرمقاله‌های منتشره در روزنامه‌های امروز را مرور می‌کنیم؛

آیا حقیقتاً در این چهل سال پیشرفت کرده‌ایم؟

روزنامه جوان در بخشی از یادداشتی که در شماره امروز خود به مناسبت چهلمیت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی منتشر کرده در مطلبی با تیتر «آیا حقیقتاً پیشرفت کرده‌ایم» به قلم محمدجواد اخوان نوشت: مطالعه دقیق تحولات سیاسی اجتماعی اقتصادی ایران، خصوصاً در دهه ۵۰ شمسی نشان می‌دهد روندی که در سال‌های حکومت پهلوی دنبال می‌شد، دقیقاً در خلاف مسیری بود که در این سال‌ها پیمودیم و پیروزی انقلاب رویدادی بود که این روند را متوقف و روند جدیدی مبتنی‌بر اهداف و آرمان‌های انقلاب ترسیم کرد. برخی از مصادیق مهم این تغییر روند عبارت‌اند از:  الف- در مدل توسعه پهلوی، با الگوی تمدن‌نمایی ویترینی تلاش می‌شد در مرکز کشور و به‌ویژه شمال تهران نماد‌هایی از توسعه از قبیل: ساختمان‌ها، بزرگراه‌ها و... ساخته شود و این در حالی بود که بیشتر کشور در محرومیت مطلق قرار داشتند. هنگامی‌که در سال ۱۳۵۷ شاه ایران را ترک کرد، نیمی از جمعیت کشور از بی‌سوادی و فقدان برخورداری از اولین تسهیلات زندگی مانند آب و برق رنج می‌بردند. وقوع انقلاب اسلامی، این رویکرد توسعه را متوقف و توجه ویژه‌ای را به مناطق محروم کشور کرد و عدالت در توسعه را حاکم ساخت.

ب- در سال‌های پایانی دوره شاه روند متکی ساختن کشور به صادرات نفت خام تا حدی پیش رفت که ایران به مسابقه صادرات نفت خام با عربستان سعودی روی آورد و بی‌شک اگر این روند منفی ادامه می‌یافت علاوه بر آلودگی هرچه بیشتر اقتصاد ایرانی به خام‌فروشی نفت، ثروتی که برای چندین نسل باید به مصرف برسد، در اثر جاه‌طلبی پهلوی‌ها به باد می‌رفت.
ج- هر چند رژیم پهلوی از ابتدا در راستای مأموریت وابسته‌سازی فرهنگی، کمر همت به نابودی مظاهر دینی و ایمانی جامعه بسته بود، اما در دهه ۴۰ و ۵۰ سرعت و وسعت تلاش پهلوی‌ها برای دین‌زدایی از جامعه ایران، شدت بیشتری گرفت و با کمک درآمد نفتی، تقلای شدیدی را برای بی‌دین و فاسد کردن نسل جوان را در پیش گرفتند. بی‌شک اگر دم مسیحایی روح خدا موجب بیداری جامعه و خیزش علیه دشمنان دین و خدا نمی‌شد، اکنون شاهد بروز ناهنجاری‌های به‌مراتب تلخ‌تری در حوزه فرهنگی و سبک زندگی از وضع کنونی بودیم. چراکه اگر اکنون نیز ضعف‌هایی در حوزه فرهنگی به چشم می‌خورد، اما کلیات حکومت برخلاف رژیم گذشته در مسیر فاسدسازی و بی‌دین سازی جوانان حرکت نمی‌کند و بر عکس حمایت‌هایی هرچند ناکافی از تبلیغ دین و ارزش‌های اسلامی می‌کند.
۵- علاوه بر موارد فوق بخشی از رهاورد‌های انقلاب کبیر اسلامی ناشی از بعد پیش برندگی و تأثیر شگرفی است که این انقلاب بر اندیشه و روحیه انسانی گذارده است. باور به «می‌توانیم» و «امکان حیات بدون وابستگی به ابرقدرت‌ها» در تقویت روحیه «اعتمادبه‌نفس ملی» خصوصاً در جوانان، ایران را از کشوری تحت سلطه بیگانه و مدیریت مستشاران خارجی به کشوری در حال پیشرفت با اراده و اندیشه جوانان و نخبگان خود تبدیل کرد.
۶- اگر در دوره پیش از انقلاب اسلامی، در برخی از حوزه‌ها و مناطق محدود پیشرفت‌هایی رخ داده، عمدتاً با حضور و نظارت کارشناسان و مستشاران خارجی بوده و در بسیاری از کشور‌های دیگری که هنوز هم جزو اقمار قدرت‌های بین‌المللی هستند، این روند ادامه دارد. اما آنچه پس از انقلاب اسلامی و در طول ۴۰ سال گذشته رخ داد، جهش‌های بزرگی بود که عمدتاً بدون کمک خارجی و با ظرفیت‌های درونی ملت ایران رخ داده است.
هزار نکته باریک‌ترازمو همین‌جاست که اتفاقاً قدرت‌های غربی در طول ۴۰ سال گذشته نه‌تن‌ها هیچ کمکی به پیشرفت ایران نکردند، بلکه از هیچ تلاشی برای توقف، مانع‌تراشی و انحراف مسیر پیشرفت ملت ایران فروگذار نکردند. تمام پیشرفت‌هایی که در چهلمین بهار انقلاب از آ‌نها یاد می‌شود، در حالی رخ‌داده است که هشت سال جنگ تحمیلی و ۴۰ سال تحریم‌های متعدد و روزافزون اقتصادی بر کشور ما تحمیل شد و اگر الطاف آشکار و پنهان الهی و ایمان و اراده ملت ایران نبود، این پیشرفت‌ها محقق نمی‌شد. از این منظر باید گفت: مسیر ما در پیشرفت طی این ۴۰ بسیار متفاوت و دشوارتر از بسیاری از کشور‌های مشابه بوده، در نتیجه پیشرفت ایران در ۴۰ سال اخیر از عیار بالاتری برخوردار است. در مجموع باید گفت: هرچند هنوز راه درازی را تا رسیدن ایران به قلل متعدد پیشرفت داریم، اما طی ۴۰ سال گذشته به‌رغم فراز و نشیب‌ها، دامنه‌های این قلل را پیموده‌ایم و در جهت مسیر همه‌جانبه رهاورد‌های بسیاری داشته‌ایم

سازوکار جدید اروپایی را سیاه و سفید نبینیم
هادی محمدی طی یادداشتی که روزنامه خراسان در شماره امروز خود منتشر کرده درباره INSTEX نوشت: هرچند تأخیر ۹ ماهه به ثبت رسیدن سازوکارمالی اروپایی موسوم به INSTEX و ابهامی که باقی مانده، نتوانسته نگرانی‌های ایران را از بین ببرد، همین ابتدا در داخل برخی این سازوکار را بی فایده، نمایشی و بدون کاربرد‌های مؤثر در دور زدن تحریم‌ها توصیف می‌کنند. فارغ از نیت خوانی این سیاه نمایی‌ها که سم مهلکی در سیاست خارجی به حساب می‌آیند، می‌توان گفت: ادامه چنین نگاهی به مباحث سیاست خارجی که قطعا سیاه و سفید نیست و باید به صورت برایندی مورد تحلیل قرار گیرد تنها به ناامیدی بیشتر مردم می‌انجامد ضمن این که از سوی دیگر بزرگ نمایی خیالی چنین سازوکاری باعث افزایش بی اعتمادی و مطالبات غیرواقعی خطرناکی خواهد شد. اما در خصوص چند ابهام این سازوکار جدید به صورت اجمالی می‌توان گفت: این سازوکار - هر چند هنوز در مراحل اولیه است -دقیقا برای دور زدن تحریم‌ها طراحی شده که اگر چنین نبود اولا برای ایران اهمیتی نداشت و نیازی هم به این اتلاف وقت نبود و ثانیا اروپا نیز می‌توانست در همان هفته‌های ابتدایی طرح ناپخته و ساده‌ای را اعلام کند که هم آمریکا خیالش راحت باشد و هم ایران فشار نیاورد.

برونو لومر، وزیر اقتصاد و دارایی فرانسه هم ساعاتی قبل از اعلام سازوکار اینستکس در توئیتی نوشت: " در ساعات آینده، فرانسه به همراه آلمان و بریتانیا، یک نهاد مالی مستقل اروپایی ایجاد خواهد کرد که به ما اجازه می‌دهد با ایران تجارت کنیم و تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا را دور بزنیم. "

از سوی دیگر، برخی می‌گویند ما در دارو و غذا تحریم نیستیم که البته حرف درستی است، اما بیانیه اروپا تصریح دارد که دارو و غذا برای شروع است. این که در گام آغازین، مراجعه کنندگان به این مسیر بیشتر از میان کسانی باشند که در حوزه‌های غذایی، دارویی و کشاورزی فعال هستند به دلیل ترس کمتر این فعالان اقتصادی از تحریم‌های آمریکاست ضمن این که در عمل به رغم تحریم نبودن کالا‌های انسانی، به دلیل مشکلات انتقال پول عملا این کالا‌ها نیز دچار مشکلات تحریمی بودند و گشایش در این اقلام اهمیت زیادی خواهد داشت. موضوع دیگر پوشش دادن پول نفت است در حالی که می‌دانیم به زودی شرکت‌های بزرگ نفتی اروپا به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانند از ایران خریدی داشته باشند و عملا پول نفتی در اروپا باقی نمی‌ماند تا این سازوکار بر اساس آن عمل کند، بیشتر فایده «اینستکس» زمانی است که بتوان پول نفت ایران در کشور‌های دیگر همچون هند، کره جنوبی، ژاپن و ... را از طریق آن مبادله کرد تا مجبور به استفاده از ارز محلی یا مسدود شدن حساب‌ها نشویم. نکته دیگر این که اصولا قرار نبوده و نیست که با وجود این سازوکار ابزار اقتصادی دیگر برای تامین نیاز‌های کشور کنار گذاشته و بقیه مسیر‌ها قربانی اس پی وی شود. بلکه باید از هر روزنه و معبری برای تامین نیاز‌های کشور استفاده کرد. با همه این‌ها همان طور که مقامات کشورمان نیز گفته اند INSTEX تنها قدم اول و با تاخیر اروپاست و این سازوکار اگر آب‌نباتی کوچک یا اقدامی قابل توجه باشد باز هم پایان مطالبات ایران از ۴+۱ نیست و ما باید همچنان مطالبه گر تعهدات ۴+۱ در قبال تداوم انجام تعهدات برجامی ایران و عملی کردن قدم‌های اروپایی برای دور زدن تحریم‌ها و افزایش منافع اقتصادی برجام باشیم.

آیا واقعا می‌توان به INSTEX امیدوار بود؟
مهدی مطهرنیا آینده‌پژوه سیاسی و اجتماعی در یادداشتی که روزنامه آرمان امروز منتشر کرده، درباره INSTEX نوشت: سازوکار مالی میان ایران و اروپا که تحت عنوان سازوکار مالی ویژه برای اینستکس اکنون از آن یاد می‌شود در محافل گوناگون خبری و محافل سیاسی مختلف مطرح است. با ثبت رسمی سازوکار مالی اروپایی که به همین نام INSTEX یاد می‌شود و از تغییر نام SPV به وجود آمده است پرسش‌های متفاوتی را در اذهان زنده کرده و سوالات گوناگونی در این زمینه پرسیده می‌شود. اصلی‌ترین سوال که ستون فقرات سوالات را تشکیل می‌دهد آن است که آیا این سازوکار واقعا در عمل کار خواهد کرد و می‌توان دریچه‌های امیدی را در چارچوب این سازوکار مورد عنایت قرار داد؟ SPV تلاشی بود که اتحادیه اروپا برای زنده نگاه داشتن برجام از طریق ایجاد یک سازوکار ویژه بین اتحادیه اروپا و ایران دنبال می‌کرد. امروز این سازوکار مالی اروپایی، INSTEX نام گرفته است تا نکات چندی در این زمینه مشخص شود. این نکات را می‌توان در چند مورد بررسی کرد. نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد اظهارات مقامات اروپایی از جمله وزیر امور خارجه آلمان در ارتباط با فراگیری این سازوکار برای مبادلات کالا و خدمات انسان‌دوستانه نظیر مواد غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی شکل و محتوا پذیرفته است. به عبارت دیگر همان رویکرد‌های بشردوستانه به SPV اضافه شده و نام INSTEX به خود گرفته است. از سوی دیگر نباید فراموش شود که این‌سازوکار پس از تاخیر‌های بسیار اعلام ثبت رسمی شده و همچنان هم به گفته مقامات اروپایی تا زمانی که FATF پذیرفته نشود و لوایح چهارگانه آن مانند پالرمو به ثبت نرسد، مسائل دیگر حل و فصل نخواهد شد.

اروپایی‌ها به سادگی حتی پیش از اعلام رسمی و چگونگی گستره این سازوکار و فعلیت بخشی به آن در ابعاد گوناگون محتمل موجود در این سازوکار مالی از ایران درخواست دارند که به توافقات ضد پولشویی ملحق شود و آن را به طور کامل به اجرا دربیاورد، امری که باید تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران به صورت جدی از آن عبور نمایند و تصمیم نهایی را در این زمینه اخذ کنند. تجدید فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اروپایی مبنی بر عدم تاثیرگذاری این سازوکار بر روابط فراآتلانتیکی که شائبه هماهنگی و توافقات قبلی آمریکا و اروپا را در این زمینه تقویت می‌کند مساله دیگری است که باید در این زمینه مورد توجه قرار گیرد. اروپای متحد سال‌هاست که قصد دارد تا از قید تسلط و چیرگی ایالات متحده آمریکا خارج شود، اما در عمل هیچ‌گاه این عارضه سیاسی نخبگان کشور‌های اروپایی که می‌توان در کتاب «استراتژی بزرگ برای غرب» مطالعه کرد، عملیاتی نشده و هنوز هم اروپا نمی‌تواند از چیرگی اقتصاد جهانی ایالات متحده آمریکا خود را رها کند. از سوی دیگر باید قبول کرد که از این سازوکار هیچ توضیحی مبنی بر عملکرد مالی این ساختار ارائه نشده است. هنوز ابهامات بسیاری درباره تامین مالی این سازوکار وجود دارد و اینکه در چه کمیتی و با چه کیفیتی این کار انجام خواهد شد. در شرایط نیاز ایران به تامین مالی به این موضوع چه تضمینی در زمینه فروش نفت و تسهیلات مرتبط با این فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی شکل خواهد گرفت؛ لذا با توجه به تاکید عناصر اروپایی در ارتباط با کارکرد این سازوکار در زمینه‌های انسان‌دوستانه باید اذعان کرد که نیاز مالی ایران به تامین این شرکت در زمینه فروش نفت و محصولات مرتبط و خرید محصولات و سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز ایران در این‌سازوکار مالی چندان دیده نشده است. باید قبول کرد که زمانی که اظهارات مقامات اروپایی از جمله وزیر امور خارجه آلمان در این زمینه مطرح می‌شود، بررسی و تعمق در این زمینه تا حدود زیادی نشان‌دهنده آن خواهد بود که این سازوکار مالی با هماهنگی شکل گرفته است، تلاش دارد تا خط ارتباطی اروپا و آمریکا از یک سو حفظ شود و از سوی دیگر پل ارتباطی اتحادیه اروپا با ایران از سوی اتحادیه اروپا منقطع نگردد. این موضوع از معنای مندرج در این‌سازوکار مالی و بررسی و تعمق در ابعاد آن می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. اگر اراده وجود داشته باشد سازوکار‌های درونی می‌تواند فعال‌تر و با ایجاد یک وحدت ملی مبتنی بر منافع و اهداف ملی تعریف‌شده مشارکت‌خیزانه و انگیزه‌مندانه در جهت ایجاد فضای مناسب و برای مدیریت آینده منابع طبیعی حرکت کرده و بدین ترتیب در گذار تاریخی خود به خوبی عمل کند.