کلیات
زایندهرود، بزرگترین و پرآبترین رودخانه فلات مرکزی ایران که از کوههای زاگرس مرکزی به ویژه زردکوه در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه گرفته و در دشت مرکزی ایران به سمت شرق پیش میرود تا در نهایت به جلگه تالاب گاوخونی میریزد.
حوزه رودخانه زایندهرود ۴۱٬۵۰۰ کیلومتر مربع است. برآورد میشود جریان آب این رودخانه در مطلوبترین شرایط ۱٬۲ کیلومتر مکعب در سال یا ۳۸ مترمکعب در ثانیه است.
زایندهرود ۱۱۸اُمین اثر طبیعی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.
سرچشمه زایندهرود
چشمه دیمه و تونل کوهرنگ در چهار محال از جمله سرشاخه های زاینده رود است؛ در ادامه رود پلاسجان و چشمه لنگان و چشمه مرغاب به این رودخانه میپیوندند و در نهایت بیشترین آب جاری در زایندهرود وارد استان اصفهان میشود.
برای انتقال آب کوهرنگ به اصفهان اقدامات زیادی به عمل آمده است که از آن جمله میتوان به اولین تونل در منطقه کوهرنگ نام برد. این تونل جهت انتقال آب چشمه کوهرنگ و دیگر سرچشمههای رودخانه کارون به زایندهرود در سال ۱۳۳۲ در منطقه کوهرنگ، جایی که اکنون شهر توریستی چلگرد، مرکز شهرستان کوهرنگ قرار دارد، ایجاد شد. تلاش برای انتقال آب کارون به زایندهرود به زمانهای بسیار دور برمیگردد. در ۹۵۴ ه. ش شاه طهماسب اول مأموریت پیوستن این دو رود را به میر فضل الله شهرستانی، حاکم اصفهان سپرد. قرار بود که با کندن مسیری در کوه کارکنان این کار انجام شود؛ ولی بخاطر تحولاتی این کار به سرانجام نرسید. در زمان صفویان، شاه عباس کبیر در سال ۹۸۷ ه. ش میر جهانگیرخان آسترکی فرزند تاجمیرخان آسترکی را مأمور الحاق آب کارون به زایندهرود نمود و در این خصوص گردنه کوهرنگ به چلگرد نیز شکافته شد و اکنون به نام کارکنان معروف است و پایههای سدی که بر رودخانه کوهرنگ احداث گردید نیز موجود است. اما با مرگ شاه عباس، این طرح ناتمام ماند. نخستین بررسیها برای انتقال آب رودخانه بیرگان به حوضه زایندهرود به سالهای پس از جنگ دوم جهانی بازمیگردد. در نتیجه بررسیها طراحی و اجرای بند انحرافی و تونل اول کوهرنگ به وسیله مهندسان مشاور الکساندر گیپ واگذار گردید و در مهر ماه ۱۳۲۷ کار احداث تونل کوهرنگ آغاز شد و در مهرماه ۱۳۳۲ به بهرهبرداری رسید. این سیستم شامل بند و یک تونل ۲۹۰۰ متری بهطور میانگین سالانه حدود ۲۵۵ میلیون متر مکعب آب را به حوضه زایندهرود منتقل میکند. تونل دوم نیز در همین منطقه بعد از انقلاب اسلامی ایران در سال۱۳۸۳ افتتاح گردید؛ بنابراین در حدود ۵۰درصد از آب فعلی زاینده رود از سرچشمههای کارون تأمین میگردد.
همچنین با اجرای تونل انتقال آب چشمه لنگان سالانه چیزی حدود 2 میلیون مترمکعب آب به این رود افزوده می شود.
عملیات حفر تونل سوم نیز در حال احداث میباشد که با مخالفتهای محلی بعد از ۲۰ سال تاکنون افتتاح نگردیده است. از این رودخانه، جهت آبیاری باغها، شالیزارهای برنج و کشتزارهای داخلی اصفهان، پنج شاخه بزرگ جدا شده که در گویش اصفهان به آنها «مادی» میگویند، استفاده میشود.
پلها
پل تاریخی روستای اورگان در شهرستان چادگان ۴۰کیلومتر بالاتر از سد زاینده رود واقع شده است که اولین پل قدیمی بالا دست زایندهرود میباشد. معروفترین پلها بر روی زاینده رود در استان چهارمحال، پل زمانخان (از سران و خوانین بزرگ تُرکان ایل نفر و ایل بهارلو) و پل هوره میباشد.
در استان اصفهان پلهای مشهور تاریخی سی و سه پل یا پل اللهوردی خان، پل خواجو، پل جویی، پل مارنان، پل کله، پل فلاورجان، پل بابا محمود و پلهای اژیه و ورزنه بنا شده است. قدیمیترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود «پل شهرستان» است.
فصول و سالهای مختلف زاینده رود
سواحل رودخانه زایندهرود در جوار باغات و جنگلهای شمالی استان چهارمحال یعنی مناطق تُرکنشین، شهرستان سامان (پل زمانخان) و شهرستان بن (امامزاده بابا پیراحمد) نمای بسیار زیبایی را داراست.
مقدار آب زایندهرود در فصول مختلف و زمانهای گوناگون متفاوت بوده است. اواخر زمستان و اوایل بهار، رودخانه زایندهرود اغلب سیلآبی بوده حداکثر دبی لحظهای این رودخانه در فروردین ماه ۱۳۲۸ به رقم ۴۰۰ مترمکعب در ثانیه در ایستگاه پل ورزنه رسیده است. نکته قابلتوجه آن که زایندهرود و مصب آن یعنی گاوخونی تا قبل ازسال ۱۳۳۳ روندی طبیعی را طی نموده و از آن پس بیلان آبی این رودخانه در شرایط غیرطبیعی واقع گردیده است، چرا که از سال ۱۳۳۳ به بعد تحتتأثیر تونل اول کوهرنگ و در مهر ماه ۱۳۴۹ نیز تحتکنترل سد زایندهرود دبی آن از روندی غیرطبیعی برخوردار بوده است.
خشک شدن رودخانه زاینده رود
زانیده رود حدودً از سال ۱۳۸۶ جریان دائمی خود در کل مسیر را از دست داده و خشک شدن آن در شهر اصفهان از نظر توریستی بسیار تأثیر گذار بوده، ولی این رودخانه تا حدود شهر زرینشهر از توابع استان اصفهان همواره دارای جریان بودهاست. عمدهترین دلایل خشک شدن زاینده رود خشکسالی چند ده ساله در بالا دست و در رشته کوههای زاگرس میباشد. ارتفاع برف در سرچشمهها مانند زردکوه و چلگرد و فریدونشهر که حتی در تابستان بیش از ۲ متر بوده در سال ۱۳۹۶ در بهار به کمتر از ۱ متر رسیده بنابراین علاوه بر کاهش دبی سرچشمههای خود زاینده رود، دبی تونلهایی که آب کارون را به زاینده رود منتقل میکنند نیز کاهش یافتهاست؛ ولی از خطاهای انسانی در پایین دست که رودخانه زاینده رود را با خشکی مواجه کرده میتوان در موارد ذیل خلاصه کرد:
استقرار صنایع بزرگ از جمله ذوبآهن اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان، پتروشیمی اصفهان، صنایع شیمیایی، فولاد مبارکه سپاهان، شرکت نفت سپاهان و بسیاری از صنایع آب بر همچون نیروگاهها در مسیر انتقال میباشد. به عنوان مثال، شرکت فولاد مبارکه حدود ۲۷ میلیون متر مکعب آب مصرف میکند که این میزان شش درصد از کل مصرف شهر است. خشکی رودخانه سبب سازِ بیکار شدنِ چندصدهزار ساکنین پایین دست رودخانه شده و به مهاجرت فصلی یا کامل آنها به استانهای دیگر یا شهر اصفهان منجر گشتهاست.
الگوی کشت نامناسب در پایین دست: کشت نامناسب با اقلیم منطقه مانند کشت برنج در استان اصفهان و شهرستانهای لنجان، زرینشهر، باغبهادران
رودخانه زاینده رود سال هاست که برای مقاطع بلند مدت خشک شدهاست. این مشکل از اوایل دهه ۷۰ و در دولت محمد خاتمی و با انتقال آب به استان یزد آغاز گردید و در دولت بعدی نیز ادامه یافت. محمود احمدینژاد در سفر به استان چهارمحال و بختیاری شرایطی را فراهم آورد که شرایط تقسیم آب کاملاً بهم خورد و حق آبه شیخ بهایی نادیده گرفته شد و با برداشتهای بیرویه، موجب عدم رسیدن آب به پشت سد زاینده رود شدهاست. از عوامل اصلی خشک شدن رودخانه میتوان به این موارد اشاره کرد:
فاز نخست انتقال آب از زاینده رود به شهر یزد در اسفندماه ۱۳۷۸ توسط محمد خاتمی رئیسجمهور وقت به بهرهبرداری رسید. یکسال بعد یعنی در سال ۱۳۷۹ زاینده رود خشک شد.
برداشت بیرویه آب در مسیر رودخانه در محدوده سد تا پل کله توسط پمپاژ که به تنهایی بیش از کل میزان آبی است که سالانه توسط تونل دوم و تونل چشمه لنگان وارد حوضه زاینده رود میشود. این میزان هماکنون در حدود ۲۹۰میلیون متر مکعب است که سال به سال در حال افزایش است.
انتقال حدود ۱۴۰ میلیون متر مکعب آب به صنایع استانهای یزد و کاشان
با وجود خشکی زاینده رود هر ساله در بودجه سنواتی برای خط لوله دوم زاینده رود به یزد و نیز پروژه انتقال آب زاینده رود به فولاد بروجن، توسط مجلس و دولت هزینه میشود.
تأمین آب
طرح انتقال آب بهشتآباد: عنوانی است که برای انتقال آب از استان چهارمحال و بختیاری به استانهای اصفهان، یزد و کرمان به کار برده میشود. این طرح در سال ۸۴ توسطِ مجلس، کد اجرایی خورد، اما با روی کار آمدنِ دولتِ نهم متوقف شد. تخصیص اولیه طرح، انتقال حدود ۱ میلیارد متر مکعب آب در دولتِ هشتم بود که در مطالعاتِ اخیر در دولت دهم به ۵۸۰ میلیون متر مکعب کاهش یافت. این طرح اخیراً توسط مشاورین فرانسوی و اتریشی ارزیابی گشتهاست. هدف این طرح رفع کمبودِ آبِ آشامیدنی و صنعتیِ استانهای اصفهان، یزد و کرمان است. این طرح شامل احداث سد ذخیرهای-مخزنی به ارتفاع حدود ۱۸۰ متر در محل روستای بهشت آباد واقع در شهرستان اردل و استان چهارمحال و بختیاری است. حجم مخزن این سد حدود ۱میلیارد و ۸۰۰میلیون متر مکعب است. لازم است ذکر شود که سالیانه تنها نزدیک به ۲میلیارد و ۶۰۰میلیون مترمکعب آب از شهرستان سمیرم واقع در جنوب استان اصفهان پس از گذر از استانهای کهگیلویه و بویر احمد و چهارمحال بختیاری به رودخانه کارون میریزد.
اعتراضها به خشک شدن زاینده رود
در مخالفت با طرح های انتقال آب در غرب اصفهان و نیز خشک شدن پیاپی رود زاینده رود، همواره اعتراضات گسترده و دامنه داری در بخش های مختلف حوضه آبریز به ویژه شرق این حوضه شکل می گیرد که هیچگاه با اقدام موثر و سازنده ای از سوی مسئولان مربوطه همراه نبوده است.
روز نکوداشت زاینده رود
روز ۱۸ مهر ماه در سال ۱۳۸۲ از سوی تشکلهای زیستمحیطی استان اصفهان و استان چهارمحال و بختیاری به عنوان «روز نکوداشت زاینده رود» نامگذاری شد. نخستین تجمع و راهپیمایی به این مناسبت در ۱۸ مهر ماه همان سال توسط تشکلهای زیستمحیطی استان اصفهان در کنار بستر خشک زاینده رود در شهر اصفهان، که ۴ سال از شروع خشکیهای بلند مدت آن بر اثر انتقال تمام آب موجود به یزد گذشته بود، انجام شد. مهمترین شعار تجمع مذکور این بود: «زاینده رود را زنده، کامل و همیشه میخواهیم»
مدیرکل دفتر تالابهای سازمان محیط زیست گفت: «ادارهکل حفاظت محیط زیست استان در سال گذشته از مدیرعامل شرکت آب منطقهای اصفهان بابت عدم تخصیص حقابه گاوخونی به میزانی که براساس قانون تالابها توسط سازمان محیط زیست تعیین شده است، شکایت کرد که این مسئله منجر به صدور حکم قضایی علیه مدیرعامل شرکت آب منطقهای استان شد.»
کد خبر: ۱۲۳۳۷۱۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۰۵
زاینده رود بزرگترین و پرآبترین رودخانه فلات مرکزی ایران است که از کوههای زاگرس مرکزی سرچشمه میگیرد و در کویر مرکزی ایران بهسمت شرق پیش میرود تا در نهایت به تالاب گاوخونی برسد. این رودخانه با ۳۶۰ کیلومتر طول از استانهای چهارمحال و بختیاری، لرستان، اصفهان، یزد و شهرستانهای کوهرنگ، فارسان، بن، سامان، چادگان، لنجان، اصفهان، فلاورجان، خمینی شهر و مبارکه عبور میکند.
کد خبر: ۱۲۳۰۸۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۲۰
تصویر جدیدی از زایندهرود در شبکههای اجتماعی منتشر شده که مورد توجه کاربران قرار گرفته است.
کد خبر: ۱۲۲۹۵۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۱۲
نبض خبر
ویدیویی از حال و هوای سی و سه پل اصفهان در فضای مجازی مورد توجه قرار گرفته که نشان میدهد، قایقهایی تفریحی که به گل نشسته بودند، پس از باز شدن آب زایندهرود، روی آب شناور شده و مردم در حال قایقرانی روی زاینده رود و اطراف سی و سه پل هستند و با هم آهنگ معین را میخوانند. این ویدیوی متفاوت را میبینید.
کد خبر: ۱۲۲۹۱۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۰۹
نبض خبر
با وجود آنکه استانداری اصفهان چندین بار هشدار داده، با توجه به بازگشایی زاینده رود ضروری است شهروندان از هر گونه استقرار و توقف در بستر رودخانه زاینده رود برای جلوگیری از هر گونه حادثه احتمالی خودداری کنند، گروهی از اصفهانیها این هشدارها را جدی نگرفتند و در مسیر رودخانهها مستقر شدند و این بی توجهی به هشدارها درباره باز شدن آب زاینده رود ، برخی شهروندان اصفهانی را در موقعیتهای وحشتناکی قرار داد. نخستین تصاویر از این اوضاع را میبینید.
کد خبر: ۱۲۲۸۵۹۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۰۶
نبض خبر
با رهاسازی آب زاینده رود و عبور از زیر سی و ساله، پل اصفهانیها سر ذوق آمدند و دیروز و دیشب را متفاوت گذراندند و با آهنگ فرامرز اصلانی جشن گرفتند. این لحظات را میبینید.
کد خبر: ۱۲۲۸۴۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۰۵
جریان آب زاینده رود لحظاتی پیش به شهر اصفهان رسید و تا ساعتی دیگر زیر پلهای تاریخی دیار نصف جهان جاری میشود.
کد خبر: ۱۲۲۸۴۱۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۰۴
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان گفت: با پیش بینیهای به عمل آمده، فردا شنبه، ۴ فروردینماه، جریان آب از مسیر رودخانه در شهر اصفهان عبور خواهد کرد.
کد خبر: ۱۲۲۸۳۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۰۴
معاون شرکت آب منطقهای اصفهان خبر داد
معاون حفاظت و بهرهبرداری شرکت آب منطقهای اصفهان گفت: زایندهرود بامداد سوم فروردین بازگشایی میشود
کد خبر: ۱۲۲۸۱۵۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۰۲
تالاب بینالمللی گاوخونی در جنوب شرقی استان اصفهان ایستگاه پایانی رودخانهای تمدنساز و پرآبترین رودخانه فلات مرکزی ایران، زایندهرود است.
کد خبر: ۱۲۱۹۷۵۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۵
مدیر حوضه آبریز رودخانه زایندهرود و حوضههای جنوبغربی فلات با تأکید بر عزم ملی و جهادی برای تعادل منابع و مصارف حوضه آبریز زاینده رود گفت: پمپاژ از تونل سوم کوهرنگ بزودی آغاز می شود.
کد خبر: ۱۲۱۲۵۵۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۷
ظرفیت خروجی سد زاینده رود که از ۲۲ آبان ماه افزایش یافته بود و موجب جاری شدن آب در رود و زنده شدن شهر اصفهان شده بود، عصر جمعه ( ۱۰ آذر ۱۴۰۲) پس از حدود بیست روز قطع شد. مردم نصف جهان علی رغم آلودگی هوای شهر اصفهان تا آخرین لحظات جاری شدن آب در سواحل این رود و در کنار پل های تاریخی شهر لحظات خوشی را در کنار هم گذراندند.
کد خبر: ۱۲۰۷۷۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۱
با گذشت سه روز از رهاسازی آب از سد رودَشتَین به سمت تالاب گاوخونی، تاکنون آبی به این تالاب نرسیده است.
کد خبر: ۱۲۰۷۶۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۰
هر فصلی از سال یادآور رنگ و حس وحال خاص خود بوده اما فصل هزار رنگ پاییز یادآور رنگهای طلایی، زرد و نارنجی و برگریزانهای زیباست. زایندهرود، بزرگترین و پرآبترین رودخانه فلات مرکزی ایران است که از کوههای زاگرس مرکزی به ویژه زردکوه در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه گرفته و در دشت مرکزی ایران به سمت شرق پیش میرود تا در نهایت به تالاب گاوخونی ختم میشود.
کد خبر: ۱۲۰۶۷۹۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۰۵
وزیر نیرو گفت: پروژه «خرسان» ناترازی منابع آبی اصفهان را برطرف میکند.
کد خبر: ۱۲۰۵۳۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۸
در پی بررسی مشکلات حوضه زاینده رود ، وزرای کشور و نیرو وارد اصفهان شدند.
کد خبر: ۱۲۰۵۳۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۸
خروجی سد زاینده رود با هدف کشت پاییزه غرب و شرق اصفهان از عصر روز شنبه بیستم آبان ماه به سمت اصفهان باز شد. و اکنون زاینده رود بعد از گذشت مدتها پر آب است و مردم با اشتیاق زیادی در کنار این رود به تفریح و خوشحالی میپردازند.
کد خبر: ۱۲۰۴۷۳۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۴
به منظور تخصیص آب برای کشاورزی اراضی حقابه دار استان اصفهان و آغاز کشت سنتی پاییزه رودخانه زاینده رود در اصفهان بازگشایی شده است/ مرتضی صالحی
کد خبر: ۱۲۰۴۶۱۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۳
با گشایش سد زایندهرود از ۲۰ آبان ۱۴۰۲، آب نصف جهان را فرا گرفت و به رغم آلودگی هوا، شادی و شور و نشاط را در مردم اصفهان رقم زد.
کد خبر: ۱۲۰۴۴۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۲
رئیس حوضه آبریز زاینده رود گفت: سد زاینده رود ۲۰ آبان ماه برای کشت پاییزه غرب و شرق اصفهان بازگشایی و به مدت ۲۰ روز آب رهاسازی میشود.
کد خبر: ۱۲۰۳۲۵۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۱۶