کلیات
دریاچه ارومیه نام دریاچهای در شمال غربی کشور ایران است که طبق تقسیمات کشوری ایران، این دریاچه میان دو استان آذربایجان غربی و استان آذربایجان شرقی قرار گرفتهاست. مساحت این دریاچه در سال ۱۳۷۷ در حدود شش هزار کیلومتر مربع بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار میگیرد. دریاچه ارومیه، بزرگترین دریاچه داخلی ایران، بزرگترین دریاچه آب شور در خاور میانه، و ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا است. آب این دریاچه بسیار شور بوده و بیشتر از رودخانههای زرینهرود، سیمینهرود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه میشود.
فسلفه نام گذاری
نام این دریاچه امروزه دریاچه ارومیه است که از نام شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجانغربی گرفته شدهاست. در دهه ۱۹۳۰ میلادی به هنگام پادشاهی رضاشاه این دریاچه به افتخار وی دریاچه رضائیه نامگذاری شد. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ نام دریاچه به نام پیشین خود، دریاچه ارومیه بازگرداندهشد. در زبان ترکی اورمو گولو گفته میشود. در زبان پارسی کهن، این دریاچه چیچست به معنای درخشنده نامیده شدهاست.
دریاچه در اسناد تاریخی
یکی از نخستین اشارات به دریاچه ارومیه در کتیبه سده نهم پیش از میلاد مسیح در شلمنسر سوم (سلطنت بین ۸۵۸–۸۲۴ قبل از میلاد) به دو نام در محل دریاچه ارومیه اشاره شده: پرسواه (به معنی ایرانیان یا پارسیان) و ماتای (یا میتانیها). هنوز دقیقاً روشن نیست که این نامها به منطقه یا قبیله یا پیوندی که بین گروهی از نامهای مردم با شاهان وجود داشته اشاره میکند.
دریاچه مرکز پادشاهی منائیان بود. محل زندگی احتمالی منائیان در تپه حسنلو در جنوب دریاچه بودهاست. منائیان به توسط گروهی که متیان نام داشتند غلبه شدند، مردمان ایرانی مختلفی که سکاها، سرمتیها، یا کیمری شناخته میشدند. به درستی معلوم نیست که مردمان نامشان را از دریاچه گرفتهاند یا دریاچه نامش را از مردمان اطراف آن گرفتهاست؛ ولی کشور باستانی متیان نامیده میشد که نام لاتین دریاچه از آن گرفته شدهاست.
در پانصد سال اخیر نواحی اطراف دریاچه محل سکونت مردمان ایرانی شامل آذربایجانیها و مردم کرد بودهاست.
تنوع زیستی
بر اساس لیست تنوع زیستی پارک ملی دریاچه ارومیه که در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ ارائه شدهاست پارک ملی دریاچه ارومیه مسکن ۶۲ گونه باکتری و آرکئوباکتر، ۴۲ گونه قارچهای میکروسکوپی، ۲۰ گونه جلبک، ۳۱۱ گونه گیاه، ۵ گونه نرمتنان دو کفهای (رودخانههای جزایر)، ۲۲۶ گونه از پرندگان، ۲۷ گونه خزنده و دوزیست و ۲۴ گونه از پستانداران میباشد. همچنین دست کم فسیل ۴۷ گونه یافته شدهاست.
این زیستبوم بصورت بینالمللی توسط یونسکو به عنوان منطقه تحت حفاظت به ثبت رسیدهاست. سازمان محیط زیست ایران اکثر نقاط این دریاچه را به عنوان پارک ملی شناسایی نمودهاست. این دریاچه با داشتن بیش از یکصد جزیره کوچک سخرهای محل توقف پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، کفچهنوک، اکراس، لکلک، اردک پیسه، نوکخنجری٬ چوبپا، و مرغ نوروزی میباشد.
به خاطر شوری بیش از حد دریاچه هیچ نوع ماهی در این دریاچه زندگی نمیکند. با اینحال دریاچه ارومیه یکی از زیستگاههای مهم سختپوست آرتمیاشناختهمیشود. این سخت پوست یکی از منابع اصلی تغذیه پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو بهشمار میآید. در اوایل سال ۲۰۱۳ از رئیس وقت مرکز مطالعات آرتمیای ارومیه نقل شد که آرتمیا در این دریاچه منقرض شدهاست. این نظر توسط برخی کارشناسان دیگر رد شدهاست.
در بهمن ۱۳۹۴ رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور عنوان داشت که بر پایه بررسیها آرتمیای زنده در دریاچه ارومیه وجود ندارد. یوسفعلی اسدپور افزود: در سه ماه اول سال جاری به علت وجود آب و ورود کافی آن به دریاچه ارومیه در مصب رودخانههای آن آرتمیا شروع به زندگی کرد که متأسفانه با خشکسالی تابستانه این موجودات نابود شدند.
پارک ملی دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه در سال ۱۳۵۲ در فهرست پارکهای ملی ایران به ثبت رسید. پارک ملی دریاچه ارومیه، از زیستگاههای طبیعی جانوران در ایران میباشد. این پارک ملی با وسعت ۴۶۲۶۰۰ هکتار همچنین یکی از ۹ ذخیرهگاه زیستکره در ایران است.
حوضه آبریز
دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر دایمی در آسیای غربی در شمال غرب فلات ایران قرار گرفتهاست. حوضه آبریز دریاچه ارومیه، ۵۱٬۸۷۶ کیلومتر مربع است معادل بیش از ۳٪ مساحت کل کشور ایران میباشد. این حوضچه توسط مجموع ۶۰ رودخانه سیرآب میشود که ۲۱ رودخانه دایمی یا فصلی هستند و ۳۹تای آنها دورهای میباشند. از این میان زرینه رود، سیمینه رود و آجی چای (تلخهرود) ورودیهای اصلی به دریاچه ارومیه میباشند. این حوضه با داشتن دشتهایی مانند دشت ارومیه، تبریز، آذرشهر، بوکان، بناب، میاندوآب، مهاباد، نقده، سلماس، پیرانشهر و اشنویه، یکی از کانونهای ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران بهشمار میرود. سد بزرگ مخزنی بوکان نقش مهمی در حفظ این دریاچه تاکنون داشتهاست.
خشک شدن دریاچه
این دریاچه از اواسط دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد و امروزه در خطر خشک شدن کامل قرار دارد. بررسی تصاویر ماهوارهای نشان میدهد که در سال ۲۰۱۵ دریاچه ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده (گزارشهای قبلی تنها به از دست رفتن ۲۵ تا ۵۰ درصد مساحت دریاچه اشاره کرده بودند). دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شدهاست از جمله خشکسالی، احداث بزرگراه بر روی دریاچه، و استفاده بیرویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه و همچنین بارش کم برف و باران در سالهای اخیر میباشد. تحقیق جدیدی توسط چند تن از محققان در آمریکای شمالی نشان میدهد که خشکسالی تنها باعث کاهش ۵ درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژههای جاهطلبانه توسعه اقتصادی-آبی به همراه ساخت بزرگراه ۱۵ کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک ۱/۲ کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانیدهاست که برای ساخت آن از کوه مجاورت دریاچه استفاده کردند.
تا سال ۲۰۱۲ بیش از دویست سد بر روی رودخانههای حوزه آبریز این دریاچه در مرحله آماده بهرهبرداری، یا پایان مراحل طراحی بودند.
در اولین هفته از آبان ۱۳۹۴ خورشیدی، تراز آب دریاچه ارومیه ۱۲۷۰٫۰۴ متر اعلام شد که نسبت به آبان سال ۱۳۹۳ خورشیدی، ۴۰ سانتیمتر کاهش نشان میداد.
نقش نمایندگان مجلس در خشک شدن دریاچه
روزنامه اقتصاد پویا در سرمقالهای مقصر خشکیدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی معرفی کرد که برای تأمین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان، بارها خواستار انتقال آب رودخانههایی که به دریاچه ارومیه میریزند به نقاط دیگر شدهاند و از مقامات حکومتی درخواست داشتند تا آب این رودخانهها برای تأمین نیاز باغهای مراغه و دیگر شهرهای استان استفاده شود یا با فشار بسیار بر مسئولین، طرح پل میانگذر دریاچه ارومیه را اجرایی کردند. البته قابل ذکر است که بیش از ۷۰ درصد مردم ارومیه از طریق کشاورزی هزینههای زندگی خود را تأمین میکنند و باید فکری اساسی شود تا هیچ طرف متضرر نشود. برخی کارشناسان معتقدند: برای نجات دریاچه ارومیه به جای خشکاندن ارس و از بین بردن زمینهای بارور نقاط دیگر، باید از مصرف آب کاسته شود و به وزارت نیرو اجازه داده شود تا آب رودخانههایی را که بهطور طبیعی به دریاچه ارومیه میریختهاند دوباره به دریاچه ارومیه بریزند.
آسیب های زیست محیطی خشک شدن
برخی کارشناسان محیط زیست پیشبینی میکنند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیستمحیط منطقه تغییر خواهد کرد. علاوه بر نمک بسیاری از آلودگیهای شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آبهای سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کردهاند و در صورت خشک شدن دریاچه بسیاری از از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماریهای تنفسی برای زیستبوم و مردم منطقه بوجود خواهد آورد.
طرحهای نجات دریاچه
یکی از طرحهایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده انتقال آب از حوضههای آبریز دیگر از جمله رود ارس بود که انتقال آن میتوانست به پر شدن دریاچه ارومیه کمک شایانی کند. به گفته نادر قاضیپور، تنها راه نجات دریاچه ارومیه، استفاده از آبهای رود ارس و شهرستان پیرانشهر است. اما این نظریه با مخالفتهایی روبروست. در مرداد ۱۳۹۰ خورشیدی مجلس شورای اسلامی با دو فوریّت طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه موافقت نکرد.
برنامه نجات دریاچه ارومیه در دولت یازدهم و دوازدهم
با انتخاب (حسن روحانی) به سمت ریاستجمهور و شکلگیری دولت یازدهم، برنامه نجات دریاچه ارومیه مورد تأکید قرار گرفت و کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به مدیریت معاون اول رئیسجمهور تشکیل شد. موضوعاتی همچون مقابله با ریزگردها، وضعیت کشاورزی و الگوی کشت در منطقه و تعداد زیاد چاههای آب مورد بررسی قرار گرفت.
برخی کارشناسان اعتقاد دارند فعالیتهای ترمیمی انجام شده در این دوره در کنار حمایتهای مردمی، موجب کاهش روند تخریب دریاچه ارومیه و در برخی بخشها باعث بهبود شرایط شدهاست.
عیسی کلانتری رئیس ستاد احیا و مسعود تجریشی مدیرکل برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیا بودند.
در دولت دوازدهم نیز ترکیب ستاد احیا علی رغم انتصاب عیسی کلانتری به عنوان رئیس سازمان محیط زیست تغییر نکرد.
بررسی ها نشان داد که در پایان دولت های یازدهم و دوازدهم نه تنها دریاچه احیا نشد، بلکه سطح تراز دریاچه از سال آغاز کار ستاد نیز کمتر شد.
ادامه فعالیت ستاد احیا در دولت سیزدهم
اعضای هیأت دولت سیزدهم در تیرماه 1401 با اجماع نظر عیسی کلانتری را از دبیری ستاد احیا عزل کردند و به جای او محمد صادق معتمدیان - استاندار آذربایجان غربی عهده دار این مسئولیت شد.
با گذشت دو هفته از افتتاح پروژه آبرسانی به دریاچه ارومیه توسط رییس جمهور و با رسیدن آب به مقصد؛ تراز دریاچه ارومیه با ۶ سانتی متر افزایش به یک هزار و ۲۷۰ متر و ۲۱ سانتیمتر و وسعت دریاچه به یک هزار و ۴۰ کیلومتر مربع رسیده است. منبع: ایرنا
کد خبر: ۱۱۶۷۱۶۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۱۸
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجانغربی گفت: وسعت دریاچه ارومیه بیش از ۹۰ کیلومتر مربع نسبت به دی ماه امسال افزایش یافت.
کد خبر: ۱۱۶۶۴۲۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۱۳
پس از افتتاح طرح بزرگ انتقال آب به دریاچه ارومیه توسط رییس جمهور در هفته گذشته ،آب رها شده از این تونل پس از چند روز وارد دریاچه ارومیه شد.این طرح یکی از ۲۶طرح مصوب برای احیای دریاچه ارومیه است./حمید اکبری
کد خبر: ۱۱۶۶۲۳۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۱۱
با راه اندازی پروژه انتقال آب به دریاچه ارومیه آب به دریاچه رسید. تصویری از لحظات جان گرفتن دوباره دریاچه ارومیه را مشاهده میکنید.
کد خبر: ۱۱۶۶۱۸۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۱۱
سید ابراهیم رئیسی صبح امروز (جمعه) همزمان با سالروز ولادت با سعادت حضرت امام حسین (ع) سامانه انتقال آب به دریاچه ارومیه را به صورت رسمی افتتاح کرد.
کد خبر: ۱۱۶۵۳۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۰۵
رییس جمهور ضمن تشکر از دولت قبل و همه کارگران و مهندسان و تلاشگرانی که در افتتاح این پروژه نقش آفرینی کردند افزود:قرارگاه خاتم النبیا در اجرای این طرح به معنای واقعی جهاد کرد و تلاش شبانه روزی و سه شیفته برای انجام به موقع و فنی این طرح از افتخارات مهندسی ایرانی است.
کد خبر: ۱۱۶۵۲۸۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۰۵
با حضور رئیس جمهور صورت گرفت؛
در جریان سفر دولت به استان آذربایجان غربی، یکی از خواستههای اصلی، احیای دریاچه ارومیه بود که تکمیل و بهرهبرداری از آن در دستور کار دولت قرار گرفت. با همت همه دستاندرکاران از سالهای گذشته، سه شیفته برای تکمیل و به ثمر رساندن آن تلاش کردند که این طرح امروز افتتاح شد؛ اما این کار باید تا احیای کامل دریاچه ادامه یابد و دستگاههای مربوطه، مأموریت خود در این زمینه را تمام شده نپندارند.
کد خبر: ۱۱۶۵۲۸۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۰۵
سامانه انتقال آب به دریاچه ارومیه با حضور رئیس جمهور به صورت رسمی افتتاح و مورد بهرهبرداری قرار گرفت.
کد خبر: ۱۱۶۵۲۵۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۰۵
رئیس جمهور به منظور افتتاح سامانه انتقال آب به دریاچه ارومیه وارد این شهرستان شد.
کد خبر: ۱۱۶۵۲۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۰۵
پروژه تونل انتقال آب کانی سیب به دریاچه ارومیه که متشکل از تونل ۳۶ کیلومتری و کانال ۱۱ کیلومتری است و قابلیت آبرسانی حدود ۵۰۰ میلیون مترمکعب به دریاچه ارومیه را در سال دارد؛ روز جمعه پنجم اسفند با حضور آیتالله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور،به بهره برداری می رسد. این سامانه بزرگترین طرح زیست محیطی خاورمیانه است که سرآغازی خواهد بود بر کمک به احیای دریاچه ارومیه و پس از بهرهبرداری از این طرح، سایر طرحهای ۱۹ گانه ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز به تدریج وارد فاز عملیاتی خواهند شد.
کد خبر: ۱۱۶۵۱۵۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۰۴
فوتو نیوز تابناک
رئیسی با قدردانی از حماسهسازی اخیر مردم در راهپیمایی ۲۲ بهمن، آن را مسئولیتی مضاعف برای کلیه دستاندرکاران مسائل کشور برشمرد و تأکید کرد: با مشارکت مردم هیچ مشکلی غیرقابل حل نیست و به رهبری و مردم عزیز کشورمان عرض میکنیم که وضع تورمی فعلی را بیتردید کنترل خواهیم کرد.
کد خبر: ۱۱۶۴۵۲۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۳۰
جدیدترین تصویر ماهوارهای دریاچه ارومیه حکایت از خشک شدن تقریبا همه مساحت این دریاچه دارد.
دریاچه ارومیه حال و روز خوشی ندارد و جدیدترین عکس ماهوارهای که روز گذشته گرفته شده است وضعیت وخیم آن را نمایش میدهد.
در پی این وضعیت وبسایتهای آب منطقهای آذربایجانغربی از ابتدای تابستان امسال و آب منطقهای آذربایجانشرقی از آذرماه امسال هیچ آمار جدیدی از وضعیت نگین آبی آذربایجان منتشر نکرده اند.
کد خبر: ۱۱۶۴۲۵۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۲۷
بارشهای اخیر بر افزایش تراز آبی دریاچه ارومیه تأثیری نداشته است و بیم آن میرود که اگر پمپاژ آب به دریاچه از طریق تونل کانیسیب انجام نشود، دریاچه در تابستان سال آینده بهشکل کامل خشک شود.
کد خبر: ۱۱۶۳۷۲۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۲۳
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالابهای سازمان حفاظت محیط زیست ضمن اشاره به اینکه مساحت دریاچه ارومیه بیش از ۱۰۰۰ کیلومترمربع کاهش داشته است، گفت: بارشهای حوضههای آبریز دریاچه ارومیه نیز با کاهش حدود ۴۷ میلی متری مواجه است.
کد خبر: ۱۱۶۳۶۵۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۲۳
مدیرعامل شرکت آب منطقهای آذربایجانغربی از کاهش ۴۳ درصدی بارشها در استان نسبت به سال گذشته خبرداد.
کد خبر: ۱۱۶۰۵۶۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۰۱
جدیدترین تصویر ماهوارهای دریاچه ارومیه حاکی از شرایط وخیم آن و کاهش بیسابقه آب دارد. / خبرآنلاین
کد خبر: ۱۱۵۷۷۳۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۱۳
بر اساس جدیدترین تصاویر ماهوارهای سازمان فضایی ایران، مساحت دریاچه ارومیه از آذر ماه سال ۱۴۰۰ تا آذر ماه سال جاری بیش از ۱۵۰۰ کیلومترمربع کاهش داشته و به ۵۳۰ کیلومتر مربع رسیده است!
کد خبر: ۱۱۵۷۴۱۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۱۱
سازمان فضایی ایران جدیدترین تصویر ماهوارهای دریاچه ارومیه را منتشر کرد. تصویر ماهوارهای دریاچه ارومیه ثبت شده در تاریخ ۲۴ آبانماه ۱۴۰۱ توسط ماهواره لندست ۸ منتشر شد.
بر مبنای این تصویر، مساحت آبی دریاچه ۴۳۸ کیلومترمربع است که نسبت به سال گذشته یک پنجم شده است.
کد خبر: ۱۱۵۱۷۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۹/۰۳
نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی گفت: زمستان امسال ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب وارد دریاچه ارومیه می شود.
کد خبر: ۱۱۵۱۴۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۹/۰۱
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی گفت: بارش باران پاییزی که از روز پایانی مهر ماه آغاز شده و اکنون نیز ادامه دارد جانی دوباره به طبیعت جزایر دریاچه ارومیه بخشیده است.
کد خبر: ۱۱۴۶۹۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۰۲